සිට්රික් අම්ලය
(Citric Acid). ත්‍රිභාෂ්මික කාබොක්සලික් අම්ලයෙහි මෙය 1,2,3 ට්‍රයිකාබොක්සි 2 හයිඩ්‍රොක්සි ප්‍රොපෙන් හා 2 හයිඩ්‍රොක්සි 1,2,3 ප්‍රොපෙන් ට්‍රයි කාබොක්සලික් අම්ලය යන නම්වලින් ද හැඳින්වේ.
සිට්රික් අම්ලය පෑලෑටිවල ද බොහෝ සත්වපටක හා තරලවල ද අන්තර්ගත ය. මෙහි අණුක සුත්‍රය C6H8O7H2O ද අණුක භාරය 210.11 වේ. කටුක ඇඹුල් රසයකින් යුක්ත අම්ලය වර්ණ රහිත ස්ඵටිකරූපී ඝනයකි. ද්‍රවාංකය සෙ.1530කි. වඩා අධික උෂ්ණත්වවල දී වියෝජනය වේ. ජලයේ හා මධ්‍යසාරවල හොඳින් ද්‍රාව්‍ය වේ. ඊතර්වල මඳ වශයෙන් ද්‍රාව්‍ය වේ.
සිට්රික් අම්ලය මුලින් ම සොයා ගනු ලැබූවේ 1784 දී ස්විස් ජාතික රසායනඥ කාල් විල්හෙල්ම් ෂිලී (Carl Wilhelm Scheele) විසිනි. ඔහු රටදෙහි (Lemon) යුෂවලින් අම්ලය නිස්සාරණය කරන ලදි.
පැඟිරි වර්ගවල ද ආම්ලික පළතුරු යුෂවල අඩංගු නිදහස් අම්ල හා නො ඉදුණු රටදෙහි යුෂවල (රට දෙහි යුෂවල දළ වශයෙන් සිට්රික් අම්ලය 60%ක් ඇත.) ද ග්ලුකෝස් පැසවීමට භාජනය කිරීමෙන් හා සංශ්ලේෂණය මගින් ද සිට්රික් අම්ලය ලබා ගත හැකි ය.
වාණිජමය වශයෙන් සිට්රික් අම්ලය නිපදවනුයේ උක්සීනි හෝ සීනි නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලියේ දී සීනි වෙන් කරගත් පසු අවශේෂ ද්‍රාවනය (Molasses) ඇස්පගිලිස් නයිගර් (Aspergillus Niger) නම් දිලීරය ඇති විට දී පැසීමට සැලැස්විමෙන් ය. මීට අමතරව රටදෙහි යුෂ හා අන්නාසි ටින් කිරීමේ දී ඉවත ලන ද්‍රව්‍යයෙන් ද අම්ලය ලබා ගත හැකි ය.
සිටිරික් අම්ලය රසකැවිලි හා සිසිල් බීම වර්ගවල රසකාරකයක් ලෙසත් ටින් කරන ලද ආහර වර්ගවල වර්ණය හා රසය ආරක‍්ෂා කිරීම සඳහාත් රසකාරකයක් ලෙසත් ඔසු ලවණ වර්ග පිළියෙල කිරීම සඳහාත් ප්‍රයෝජනවත් වේ. කාර්මික ව කාබනික ද්‍රව්‍යවල ස්ථායීතාව ප්‍රගුණ කර ගැනීම සඳහාත් වානේ පිරිසිදු කිරීම හා ඔප දැමීම සඳහාත් අම්ලය භාවිත කරයි.
සිට්රික් අම්ලයේ ලවණ හා එස්ටර් කාණ්ඩ තුනක් හඳුනාගෙන ඇත. ටාටරේට් (ටැටරික් අම්ලය බ.) මෙන් සිට්රේට් (Citrate) ද ද්‍රාවණවල දී ඇමයිනා සිල්වර් නයිට්‍රෙිට් ලෝහමය රිදී බවට හරවයි. නිල්පත් (Blue Printing) සෑදීමේ දී ෆෙරික් ඇමෝනියම් සිට්රේට් ප්‍රයෝජනයට ගනියි. කැල්සියම් සිට්රේට්වල ද්‍රාව්‍යතා ගුණ සිටිරික් අම්ලය වෙන් කිරීමේ දී වැදගත් වේ.
(කර්තෘ: ඩබ්.එම්.ඩබ්. වලිසිංහ: 1996)
(සංස්කරණය නොකළ)
