සුබෝධාලංකාරය
මාගධී හෙවත් පාලි භාෂාව හා සම්බන්ධ කාව්‍ය ලක්ෂණ හා අලංකාර ප්‍රභේද විග්‍රහ කරමින් ශ්‍රී සංඝරක්ෂිත මාහිමියන් විසින් (බු.බ.1708-1736 කාලය තුළ) පාලිභාෂාවෙන් රචිත ඡන්දස් ග්‍රන්ථයයි. මාගධී භාෂාවට උචිත වන පරිදි ඡන්දශ්ශාස්ත්‍රය නිපදවූ ශ්‍රී සංඝරක්ෂිත මහාස්වාමිපාදයෝ ම මාගධිය අලංකාර ශාස්ත්‍රයෙක් ද සපුරාලූහ. පොළොන්නරු යුගයේ විසූ ඒකශ්‍රැතිධාරී ශාරිපුත්‍ර මාහිමියන් වහන්සේ මෙහි කර්තෘභූත ශ්‍රී සංඝරක්ෂිත මාහිමියන්ගේ ආචාර්යවරයා ය.
අවුරුදු දහසකටත් අධික කාලයක් මුළුල්ලෙහි බෞද්ධ ආචාර්යවරයන් විසින් සාහිත්‍යය - අලංකාර ශාස්ත්‍රය සඳහා වාමාන දණ්ඩි ආදීන් විසින් රචනා කළ අලංකාර ග්‍රන්ථයෝ ම ඇසුරු කරන ලදහ. එහෙත් සංස්කෘතය නොහදාළ ශුද්ධමාගධිකයන්ට සාහිත්‍යාවබෝධය සඳහා මඟෙක් නැති විය. එහෙයින් ශ්‍රී සංසරක්ෂිත මාහිමියන් විසින් ඒ ශුද්ධමාගධිකයන් සඳහා පාලි භාෂාවට අනුරූප වන සේ සුබෝධාලංකාර නම් ග්‍රන්ථය රචනා කරන ලද්දේ ය. නාටක නම් වූ දෘශ්‍යකාව්‍ය භේදය ද අලංකාර ශාස්ත්‍රයෙහි ඇතුළු වන නමුදු එය බුද්ධවචනාත්මක වූ ශුද්ධමාගධිකයට අනුරූප නොවන හෙයින් මේ ග්‍රන්ථයෙන් බැහැර කරන ලද්දේ ය. මෙය පාලි අලංකාර ශාස්ත්‍රයෙහි පෙනෙන විශේෂ ලක්ෂණයකි. එසේ ම සංස්කෘතයෙහි මෙන් ඒ ඒ දේශ වශයෙන් ලැබෙන රීති භේදය ද පාලියෙහි අවශ්‍ය නොවේ. එහෙයින් ගුණ අවස්ථාවට පැමිණ ආචාර්යපාදයෙන් වෛදර්භ - ගෞඩ යන රීති දෙක ම ඇසුරු කළ බව පෙනේ.
සුබෝධාලංකාරය ප්‍රමාණයෙන් පරිච්ඡේද පසක සංග්‍රහ වූ ගාථා තෙසිය සත්සැට (367)කින් යුක්ත ය. එහි 1වැනි පරිච්ඡේදයෙහි ග්‍රන්ථයෙහි ප්‍රයෝජන, රචනාහේතු, කාව්‍යලක්ෂණ ප්‍රභේද හා පද වාක්‍ය අර්ථභේදයෙන් ත්‍රිවිධ කොට කාව්‍යදෝෂ තෙවිස්සක් දක්වන ලද්දේ ය. 2වැනි පරිච්ඡේදයෙහි ඒ ඒ දෝශයන්ගේ පරිහාරක්‍රමය විස්තර වෙයි. 3වැනි පරිච්ඡේදයෙහි රීතිභේද සංග්‍රහ කෙරෙමින් පසාද - ඕජො - මධුරතා - සමතා - සුඛුමාලතා - සිලේස - උදාරතා - කන්ති - අත්ථබ්‍යත්ති - සමාධි යන දශගුණය දක්වන ලදී. 4වැනි පරිච්ඡේදයෙහි අර්ථාලංකාරයෝ දක්වන ලදහ. එහි දු සියලු අර්ථාලංකාර ස්වභාවොක්ති - වක්‍රොක්ති යයි දෙකකට බෙදිණ. වස්තූන්ගේ ජාත්‍යාදි අවස්ථාවර්ණනය ස්වභාවොක්ති යයි ගෙන උපමාරූපකාදී සියල්ල වක්‍රොක්ති නාමයෙන් හැඳින්විණ. එහි අතිසය - උපමා - රූපකාදී භේද පන්තියකි. 5වැනි පරිච්ඡේදයෙහි රස-භාවාවබෝධක්‍රමය සැකෙවින් දක්වන ලද්දේ ය.
තවද සුබෝධාලංකාරයෙහි ලියා ඇති හැම උදාහරණයක් ම බොහෝ සෙයින් බුදුගුණ වර්ණනා කිරීම් වශයෙන් දක්වා තිබීම අන්‍ය අලංකාර ග්‍රන්ථයන්හි නොපෙනෙන අනිකුදු විශේෂයකි. එයින් ශ්‍රී සංඝරක්ෂිත මාහිමියෝ ස්වකීය ශ්‍රද්ධා-ශ්‍රැත්‍යාදි ගුණ සමූහය හා ශුද්ධ සංයමීභාවය ප්‍රකාශ කරන්නාහු ශාස්ත්‍රෝද්ග්‍රහණය කරන්නවුන් ද විෂයරතියෙන් බැහැර කොට ශ්‍රද්ධාදි ගුණයෙන් වැඩෙනුවන් කළහ. සුබෝධාලංකාරයෙහි පරිවාර ග්‍රන්ථ වශයෙන් මේ තාක් මුද්‍රණය නොවූ එක ම ටීකාවක් හා කීපදෙනෙකුගේ සංස්කරණයෙන් මුද්‍රණයට පැමිණි පුරාණ සන්නයක් ද අභිනව ව්‍යාඛ්‍යානයක් ද වෙයි. මේ ව්‍යාඛ්‍යානය පාලි අලංකාර ශාස්ත්‍රය හදාරනුවන්ට ප්‍රමාණ වූවකි.
(කර්තෘ: ලබුගම ලංකානන්ද හිමි: 1957)
(සංස්කරණය නොකළ)
