හත්ථකාලවක
ගෞතම බුද්ධ ශාසනයෙහි චතුස්සංග්‍රහ වස්තුවෙන් පිරිස් සංග්‍රහ කළ උපාසකවරුන් අතර අග්‍රස්ථානය ලැබු මෙතෙමේ (එතදග්ගං භික්ඛවේ මම උපාසකානං චතූහි සංගහවත්ථූහි පරිසං සංගණ්හන්තානං යදිදං හත්ථකො ආලවකො, අ.නි.1, එතදග්ගපාළි) අළව් (ආළවක/ආලවක) රට අළව් (ආළවක/ආලවක) රජුගේ පුත්‍රයා ය. හත්ථකාලවක/හත්ථකාළවක (හත්ථක + ආලවක) නොහොත් හත්ථාලවක නමින් හැඳින්වෙන මේතෙමේ ළදරු වියේ දී ම ආළවක යක්‍ෂයාගේ බිල්ලට ගොදුරු කරනු ලැබී ය. බුදුරජාණන් වහන්සේ යක්ෂයා දමනය කොට ඔහු බේරා ගැනීමෙන් පසු, යක්‍ෂයාගෙන් බුදුන්ටත් බුදුන්ගෙන් රජුටත් රජු අතින් පසුව රාජ පුරුෂයන්ටත් අතින’ත ලැබුණු බැවින් ‘හත්ථකාලවක’ නම් විය. ආලවක යන්න පිය රජුගේ නාමය අනුව ලැබුණකි.
එකල අළව් නුවර ආලවක නම් මහා බලසම්පන්න යක්ෂයෙක් විය. මුව දඩයමේ ගිය ආලවක රජු එම යක්ෂයාට හසු වූයෙන් දිනපතා බත් තැටියක් හා මිනිස් බිල්ලක් එවීමේ පොරොන්දුව පිට යම්තම් ගැලවුණේ ය. දිනපතා ඒ පොරෙන්දුව ඉටු කළ හේ පළමුකොට බිල්ල සඳහා මහල්ලන් යවා අනතුරුව ළදරුවන් යැවීමට පටන් ගත්තේ ය. අන්තිමේ දී ළදරුවෙකු ද සොයා ගත නොහැකි වූයෙන් එදින උපන් ආලවක කුමාරයා බිල්ලට නියම විය. රජතුමා ද නොපැකිළ ව ඔහු බත් තැටියක් සමඟ යක්ෂයා වෙත එවුවේ ය. එදින අළුයම මහාකරුණා සමාපත්තියට සමවැදුණ බුදුහු කුමාරයාගේ හේතු සම්පත් දැක එතැනට වැඩ, යක්ෂයා දමනය කොට කුමරු මරු මුවින් ගලවා ගත්හ.
කල්යත් ම වැඩිවිය පැමිණි ආලවක කුමාරයා මහා බෞද්ධ උපසකයෙකු වූයේ දිනෙක බුදුන්ගෙන් බණ අසා අනාගාමී ඵලයට පැමිණියේ ය. ඉන්පසු හේ නිතරම පන්සියයක් පමණ වූ උපාසක පිරිසක් කැටු ව වාසය කළේ ය. ඉතා විනීත වූ උපාසක පිරිස දුටු බුදුහු මෙසේ මහත් පිරිසක් අත්කර ගත්තේ කෙසේදැයි ඔහුගෙන් විචාළහ. එවිට හත්ථකාලවක ‘ස්වාමීනි, මම ඔවුන් දානය, ප්‍රිය චචනය, අර්ථචර්යාව, සමානාත්මතාව යන සිව් සගරා වතින් සළකන්නෙමි’යි පිළිතුරු දුන්නේ ය. පසු කලෙක බුදුන් විසින් හේ යථෝක්ත තනතුරුට පත් කරනු ලැබී ය.
ආදර්ශවත් බෞද්ධ උපසකයෙකු වශයෙන් සළකනු ලැබූ හත්ථකාලවක උසස් ගුණාංග අටකින් සමන්විත උපාසකයෙකැයි බුදුන් විසින් ප්‍රකාශ කොට ඇත. චිත්තගහපති, හත්ථකාලවක යන දෙදෙනා ගැන ඇතැම් තැනෙක සදහන් වන්නේ අග්‍රොපස්ථායකයන් වශයෙනි. විශේෂයෙන් හත්ථකාලවක විනීතකම ගැන නොයෙකුත් ස්ථානයන්හි සදහන් වේ.
(කර්තෘ: ජයන්ත විමලසේන: 1956)
(සංස්කරණය නොකළ)
