දකුණු ගිරි වෙහෙර
අනුරාධපුර පැරණි නගරයේ පූජනීය පෙදෙසට අයත්වන භූමි සීමාවේ ඉසුරුමුණිය විහාරයට යන මාර්‍ගයේ පසෙක ජය ශ්‍රී මහා බෝධීන් වහන්සේ වැඩ හිඳුනා සිද්ධස්ථානයට නුදුරින් පිහිටා ඇති පෞරාණික දාගැබක් මෙනමින් හැඳින්වේ. මේ දාගැබ පිළිබඳව මෑතක් වනතුරුම පිළිගෙන තිබුන මතයක් එච්. ඩී. පී. බෙල් මහතාගේ හා සෙනරත් පරණවිතාරණ මහතාගේ උත්සහයේ ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් වෙනස් වී එම විහාරයේ සත්‍ය නාමය හෙළිදරව් කර ගැනීමට හැකි විය.
එච්. ඩී. පී. බෙල් මහතා මෙම දාගැබ 1896, 1897, 1898, 1899, 1900 යන වර්‍ෂවල දී පරික්‍ෂණයන්ට භාජනය කොට ඒ ගැන වාර්තා ඉදිරිපත් කොට මෙතෙක් මේ ස්ථානය වෙනුවෙන් ව්‍යවහාර වූ එළාර සොහොන නම් වූ නාමය වෙනුවට එය දකුණු ගිරි වෙහෙර හෙවත් දක්ඛිණ ථූපය යන විහාරය බවට සාක්‍ෂි ඉදිරිපත් කළේ ය. මේ අදහසට නොයෙක් දෙසින් අභූත චෝදනා ඇති වුවද ඒ මතය තව දුරටත් සෙනරත් පරණවිතාරණ මහතා තහවුරු කළේ ය. මේ සඳහා සෙනරත් පරණවිතාරණ මහතා එම ස්ථානය කැණීමෙන් ලද සෙල්ලිපිවල සාක්‍ෂි සහ සාහිත්‍යමය මූලාශ්‍රවල සාක්‍ෂි උපයෝගී කොට ගත්තේ ය. එලසම මතය තහවුරු කිරීමෙහි ලා එතැන එළාර සොහොන බිහි නෙවීමට භේද භූත වන සාධක ද ඉදිරිපත් කළේ ය.
අනුරාධපුරයේ ප්‍රධාන ආරාමයන් අතර වූ දක්ඛින ථූපය මේ බවට පුරාණ වංශ කථාවල එන බිම් සලකුණු හා සොයාගත් තොරතුරුවලින් බෙල් මහතා අනාවරණය කළ ද එය පිළිගැනීම මැලි වූ හෝකාට් මහතා ද පැරණි ජන විශ්වාසය වූ එළාර සොහොන යන්න ඉවත දැමීමට මදක් පැකිළුනේ ය.
එහෙත් මෙය දක්ඛිණ ථූපය මිස එළාර සොහොන නොවන බවට 1946 සිට ඒ ගැන පරීක්‍ෂාවල යෙදුන සෙනරත් පරණවිතාණ මහතා සාක්‍ෂි සහිතව ඉදිරිපත් කළේ ය.
මේ සම්බන්ධයෙන් ඔහු ඉදිරිපත් කළ ප්‍රධාන සාක්‍ෂිය මෙන්ම බලවත්ම සාක්‍ෂිය වන්නේ මෙම ස්ථානයෙන් සොයාගන්නා ලද අඩි 1කුත් අඟල් 9 1/2 සහ අඩියකුත් අඟල් 4 ක් දිග පළල ඇති සෙල්ලිපියක් හා තවත් ගල් ටැබක් ය. මේ සෙල්ලිපියේ ලියකම් ආදී සැරසිලි තිබුන අතර මෙහි “දකිණි විහර” යන්න එනම් පාලි දක්ඛින විහාර යන්න සඳහන් වීමය. මේ ලිපියේ දොළොස් පොළකට වඩා දකිණි විහාර යන්න සඳහන්ව ඇති නිසා මෙය දක්ඛිණ විහාරය බව ඔහු සනාථ කළේ ය.
මේ දක්ඛිණ විහාරය මහ-පුලිල බට්ට නමැති ස්ථානයක ඉදි කෙරුණ බවට පරම්පරාගත පුවතක් සද්ධර්‍මාලංකාර යන ග්‍රන්ථයේ සඳහන් වෙයි. මේ අදහසම සනාථ වන පුවතක් මහාවංශයේ 15 වන පරිච්ඡේදයේ ද සඳහන් වෙයි. එනම් මිහිඳු මහ රහතන් වහන්සේ පිබුල ගසක් පිහිටි තැනක කබිමාලකයක් අනාගතයේ දී සිහිවන බවට අනාගත වාක්‍යයක් දක්වන අවස්ථාවේ දී ය. ඒ අනුව බලන විට ද මෙම ස්ථානය එළාර සොහොනට වඩා දක්ඛිණ ථූපය යන්න ලෙස පිළිගැනීම සාධාරණ බව හේ පවසයි. මහාබෝධි වංශය ගැටපදයේ විස්තර අනුව ද මෙය දක්ඛින ථූපය බවට සාධක ඇත. මේ ආදී කරුණු දක්වන සෙනරත් පරණවිතාරණ මහතා මෙම විහාරය දුටුගැමුණු රජතුමා ආදාහනය කළ ස්ථානය ලෙස පවසයි.
මෙවිට එළාර රජුගේ සොහොන ගැන සඳහන් කරන පරණවිතාරණ මහතා එළාර භස්මාවශේෂ දක්ඛිණ ථූපයේ ආදාහනය කළ බවට සාක්‍ෂි නැති අතර එළාරගේ භස්මාවශේෂ තැන්පත් වූයේ ගැමුණු එළාර ද්වන්ද සටන ඇති වූ ස්ථානයේ බව මහාවංශය පවසයි. ඒ අනුව එය පිහිටිය යුත්තේ අනුරාධ නගරයේ දකුණු වාසල් දොරටුව පිටින් බව ද පෙන්වා දෙයි. ථූපාරාමය පසුකරමින් නැගෙනහිර මාර්‍ගයේ උතුරට හැරී දකුණු වාසල් දොරින් නගරයට ඇතුළු වූ බව යුගවෙන්... බුද්ධඝෝෂ හිමි අටුවාවල සඳහන් කර ඇති අයුරින් එළාරගේ සොහොන ඉදිවන්නට ඇත්තේ පැරණි නගරයේ ආරෝග්‍යශාලාවේ වෛi නිලධාරියාගේ නිවස අසල බව හේ තවදුරටත් පවසයි.
දක්ඛිණ විහාරය පිළිබඳව වංශකථාවල පළමුවරට හඳුන්වන්නේ වට්ටගාමිණී අභය රජු සමයේ දී ය. ලැබී ඇති ලිපිය අනුව මෙම විහාරය විශාල වී ඇත්තේ කණිට්ඨතිස්ස රජු අවධියේ ය. මහාවංශය අනුව දක්ඛිණ ථූපය ඉදිකර ඇත්තේ වලගම්බා රජු දවස සිටි උත්තිය සෙනවියා විසින් ය. මෙහි ලැබී ඇති සෙල්ලිපි සාධක අනුවත් මෙම විහාරය ක්‍රි.ව. 3 සියවසට අයත් වන බව සැලකිය හැකැයි හේ පවසයි. තවද මේ ස්ථානයේ තිබී නිදන් සෙරුන්ගේ නෙතට ලක් නොවුන පබලු හා තවත් කෞතුක වස්තු ප්‍රමාණයක් ද ලැබී ඇත.
පුරාවිදු පරියේසණ - සෙනරත් පරණවිතාරණ
(කර්තෘ: ජී.එච්. ආරියසේන: 1983)
(සංස්කරණය නොකළ)
