අ'ගට්
මේ වනාහි තෘණ කුලයට අයත් පැළෑටිවල (විශේෂයෙන් රයි පැළෑටියේ) බීජයන්හි ජීවත් වන ක්ලවිසෙප්ස් පුර්පුරෙයා (Claviceps purpurea) නම් දිලීරයකි (fungus). ප්‍රංසය, ස්පාඤ්ඤය, චීනය, සෝවියට් සංගමය ආදි රටවල මේ දිලීරය වැවේ. ආසාදිත ධාන්‍ය හෝ එයින් පිළියෙල කොට ගත් පාන් හෝ ආහාරයට ගැනීමෙන් ගාත්‍රවල වේදනා සහිත කෝථය (gangrene) ඇති කළ වසංගත හටගත් හෙයින්, අ' ගට් පිළිබඳ ඉතිහාසය ප්‍රකට වූවකි. කෝථයට හේතු වූයේ අ'ගට් මඟින් රුධිරවාහිනිවල ඇතිවන භ්‍රාසයත් (spasm) ලේ දිවීම අඩුවීමත්ය. අ'ගට්වලින් ධරාව(uterus) උත්තේජනය කැරෙන බැවින් එය දරු ප්‍රසූතිය ඉක්මන් කරන ඖෂධයක් ලෙස මධ්‍ය යුගයේ පටන් පාවිච්චි කර තිබේ.
අ'ගට්වල බොහෝ රසායන සංයෝග අඩංගු වන බව විද්‍යාත්මක ලෙස ඔප්පු කොට තිබේ. මේ සංයෝග අතුරෙන් අ'ගට් ඇල්කලොයිඩ (බ.) වෙනත් දෙයකින් ලබාගත නොහැකි හෙයින් ක්ලවිසෙප්ස් දිලීරයට පමණක් ඒවා විශේෂ වේ. මේ ඇල්කලොයිඩ රසායනිකව වෙන්කොට ගෙන තිබේ. මෙයින් දෙකක්, එනම් අ'ගොමෙට්රින් (ergometrine) හා අ'ගොටමින් (ergotamine) නවීන වෛද්‍ය විද්‍යාවෙහි සම්මත ඖෂධ වේ. ඉතා මෑතක් වන තෙක් ම ඖෂධයක් වශයෙන් පාවිච්චි කරන ලද අශුද්ධ අ'ගට් සාරය වෙනුවට ඇල්කලොයිඩ දෙක දැන් පාවිච්චි කරනු ලැබේ.
එම ඇල්කලොයිඩ දෙකෙන් වඩාත් ප්‍රයෝජන වත් වනුයේ අ'ගොමෙට්රින්ය. මෙය ධරාල පේශියෙහි (uterine muscle) බලවත් සංකර්ෂණයක් ඇති කරයි. මේ සංකර්ෂණය සිදුවන්නේ අ'ගොමෙට්රින් ඖෂධය අන්තඃශෛරික ලෙස (intravenously) නික්ෂේපණය (injecting) කර තත්පර ස්වල්පයකිනි. දරු ප්‍රසූතියෙන් පසුව ඇති විය හැකි අධික ලේ ගැලීම අඩු කරනු පිණිස ද මේ ඖෂධයේ යථොක්ත ක්‍රියාව උපයෝගි කොට ගනු ලැබේ. ප්‍රසවයෙන් පසු අධික ලේ ගැලීම වනාහි මිනිත්තු ස්වල්පයකින් මවගේ මරණය සිදුකර විය හැකි තරම් බරපතළ දෙයකි. ධරාල පේශිය සංකර්ෂණය කිරීමෙනුත් එමගින්, හිස් වූ ධරාවේ ලොකු රුධිරවාහිනීන් සංකර්ෂණය කිරීමෙනුත් අ'ගොමෙට්රින් ලේ ගැලීම නිවාරණය කරයි. අ'ගොමෙට්රින්වල ක්‍රියාව ධරාවට පමණක් සීමා වන හෙයින්, ජීවිත ගළවා ගන්නා ඖෂධයක් ලෙස එහි අගය තව දුරටත් වැඩි වේ. ඖෂධය ශරීරගත කළ විට වෙනත් ඉන්ද්‍රියයන් කෙරෙහි එය බලනොපායි.
අ'ගොමෙට්රින් වලට වෙනස්ය. අ'ගොටමින් මගින් ක්‍රියා කීපයක් සිදු කරනු ලැබේ. එය මෘදු පේශීන් සංකර්ෂණය කරයි; රුධිර පීඩනය වැඩි කරයි; ඇඩ්රිනලීන්වල (බ.) ක්‍රියා සමහරක් මෙල්ල කරයි; මොළයෙහි කොටස් සමහරක් උත්තේජනය කරයි. කපාල ධමනි (cranial arteries) විස්තාරණය වීම හේතු කොටගෙන දීර්ඝ කාලයක් ඇති වන උග්‍ර හිසරදය ලක්ෂණ කොට ගත් මිග්‍රේන් (අර්ධාවභේදය) නමින් හැඳින්වෙන රෝගයට පිළියමක් වශයෙන් අ'ගොටමින් පාවිච්චි කරනු ලැබේ. අ'ගොටමින් මේ රෝගයේ දී හිතකර ඖෂධයක් ලෙස ක්‍රියා කරන්නේ කපාල ධමනින් සංකර්ෂණය කරවීමෙන් විය හැකිය. මේ ඖෂධයෙන් ලාක්ෂණික (symptomatic) සහනයක් ලැබෙන අතරම එහි වෙනත් ක්‍රියා රාශිය නිසා නොයෙක් විට අනිෂ්ට ප්‍රතිඵල ඇති වේ.
කර්තෘ:ඇස්.ඩබ්ලිව්. බිබිලෙ
(සංස්කරණය:1965)
