අක්ඛක්ඛායික සාගතය

දුටුගැමුණු රජු (ක්‍රි. පූ. 161-137) සමයෙහි පැවති සාගතයකි. අක්ඛ යනු බුළුවලට ව්‍යවහාර කරන නාමයකි. එබැවින් මෙය බුළු කෑ සාගතය වශයෙන් ද හඳුන්වා තිබේ. අර්ථකථාව මෙය පාසාණ ඡාතක නමින් හඳුන්වයි. දුටුගැමුණු රජුගේ පින් පොතෙහි ඒ රජු කොට්ඨ නම් වූ මලයරට බුළු කෑ සාගතයේ දී තම මිණි කො‍ඬොල් යුවළ විකුණා මුදල් ගෙන පන්සියක් රහතන් වහන්සේට ඇඹුල් සහිත තණ හාලේ බත් දන් දුන් බව අනිකුත් පුණ්‍ය කර්මයන් සමඟ සඳහන් කර තිබීම එනමින් සායක් පැවතුණු බවට සාක්ෂියකි. "කොළම්බ නාම මලයෙ අක්ඛක්ඛායිකඡාතකෙ", යනු පාලි ථූපවංසයෙහි ද මහාවංස (32, 29)යෙහි ද එයි. "කොට්ඨ නාමම්හිමලයෙ" යනු ද පාඨයෙකි. මෙය සිංහල මහාවංශයෙහි "කොළඹ නම් මලයරට බුළු කෑ සායෙහි දී" යයි සඳහන් කොට ඇත. එහෙත් සිංහල ථූපවංසයෙහි දක්නට ලැබෙනුයේ "නැවැත කොළොම්ගල මඩු කන සායෙහි" යනුවෙනි. "කුකනසායෙහි" යනු ද පාඨයෙකි. "අක්ඛ" යනු බුළු ගසට නමක් වුව ද එහි ගෙඩියෙන් දිවි රැක්ක හෙන බවක් නොසිතිය හැකිය. මඩුගසෙහි දළු හා ඇට ද ආහාරයෙහි යෙදෙන බව නම් පෙනේ. සීහළවත්ථුප්පකරණයෙහි දුටුගැමුණු රජු ගේ මේ දානය කංගු (තණහාල්)වලින් දුන් බවක් සඳහන් වේ. දුටුගැමුණු කුමරු රාජ්‍යයට පැමිණීමට පෙර මේ සාගතය ඇති වූ බව සිතිය යුතුය. රජුට ඒ දානය ප්‍රිය වූයේ දුර්ගතව සිට දුන් හෙයිනැයි පවසා ඇත.

(සංස්කරණය:1963)