අක්ෂෝභ්ය
මහායාන බෞද්ධයන් වැඳුම් පිදුම් කරන ධ්‍යානී බුදුවරුන් පස් නම අතුරෙන් දෙවැනි බුදුවරයාය. මුන්වහන්සේ නැගෙනහිර දිශාවෙහි පිහිටි අභිරති නමැති ලෝකයේ වැඩ වෙසෙතැයි ඔවුහු විශ්වාස කරති. මේ බුදුරදුන්ගේ ප්‍රභවය අවිනිශ්චිතය. දෙවන සියවසට අයත් විමලකීර්ති නිර්දේශ නමැති ග්‍රන්ථයෙහි අක්ෂෝභ්ය බුදුන් ගැන සඳහන් වන හෙයින් උන්වහන්සේ පිළිබඳ ඉතිහාසය පැරණි බව පැහැදිලි වේ.
අන් සියලු ධ්‍යානී බුදුවරුන් සේ ම මුන්වහන්සේ ද දැක්වෙන්නේ පර්‍ය්‍යංකාසනාරූඪ වූ ආකාරයෙන් ය. උන්වහන්සේගේ වමත ධ්‍යාන මුද්‍රාවෙන් ද, දකුණත භූමිස්පර්ශ මුද්‍රාවෙන් ද නිරූපණය කරනු ලැබේ. භූමිස්පර්ශ මුද්‍රාවෙන් පිළිබිඹු වන්නේ ගෞතම බුදුන් මාරවිජය සඳහා මිහිකතගේ සාක්ෂි පතමින් සිය දකුණතින් පොළොව ස්පර්ශ කළ අවස්ථාවයි. ඒ මොහොතේ දී කිසිදු ක්ෂෝභයක් නැතිව උන් වහන්සේ ශාන්තව ම පසුවුණු හෙයින් මේ ධ්‍යානී බුදුන් ද එම ඉරියව්ව සහ අක්ෂෝභ්ය යන නම ද ලත් බව කියනු ලැබේ. තව ද ඒ ප්‍රතිරූපවල පාදයුගලයෙහි චක්‍රලක්ෂණ සහ නළල මැද ඌර්ණ රෝමය ද දැක්වේ.
භාරත දේශීයයන් කර්මමාර්ගය හා ඥානමාර්ගය අත්හැර භක්ති මාර්ගය කරා පිවිසි සමයේ භක්ති පූජනය බෞද්ධයන් අතර ද වැඩෙමින් පැවැතුණු මුල් අවධියෙහි, එනම් ක්‍රි.ව.750 දී පමණ පූජා නමස්කාරයට පාත්‍ර වූ මුන්වහන්සේ සද්ධර්ම පුණ්ඩරීකයෙහි සඳහන් වන සොළොස් බුදුවරයන් අතුරෙන් ද එක් නමකි. මුන්වහන්සේ හුදෙක් බලයෙහි සංකේතය සේ පිළිගත් තන්ත්‍රයානිකයෝ එතුමා භීම බුදුවරයකු සේ සැලකූහ. හේවජ්‍ර සහ සංවර යනුවෙන් උන්වහන්සේගේ ව්‍යක්ති ස්වරූපයෝ දෙදෙනෙක් වෙති. උන්වහන්සේගෙන් පහළ වූ මානුෂික බුදුහු කෝණාගමන සර්වඥයෝ යයි ද උන්වහන්සේගේ ප්‍රතිබිම්බ බෝධිසත්වයෝ වජ්‍රපාණීහු යයි ද සලකනු ලැබෙත්. තවද උන්වහන්සේගේ වාහනය ඇතුන් දෙදෙනෙකි. පැහැය නිල්ය; කුලය වජ්‍රකුලයයි; සංකේතය වජ්‍රයෙකි. උන්වහන්සේ නිරූපණය කරන ධාතුව වායුවය; ඉන්ද්‍රියය ස්පර්ශයය.
සාධනමාලා නම් මහායාන ග්‍රන්ථයෙහි සඳහන් වන පරිදි වජ්‍රයාන දේව සමූහයා අතර අක්ෂෝභ්ය බුදුන්ගෙන් පහළ වූවන් සේ ගැනෙන අය බොහෝ වෙති. ඔවුනතර චණ්ඩරෝෂණ, හේරුක, බුද්ධක, පාල, වජ්‍රඩාක, හයග්‍රීව, යමාරී, ජම්භල යන දෙවිවරු ද, මහාචීනතාරා, ජාංගුලි, ඒකජටා, පර්ණශඛරී, ප්‍රඥාපාරමිතා, වජ්‍රචර්චිකා,මහාමන්ත්‍රා නුසාරිනී, මහාප්‍රත්‍යංගිරා, වසුධාරා, ද්වජාග්‍රකේයූරා සහ නෛරාත්මා යන දේවීහු ද වෙති. අක්ෂෝභ්ය බුදුන් මෙන් මොවුහු ද නිල් පැහැයෙන් යුක්ත වෙති.මින් බොහෝ දෙනෙක් අක්ෂෝභ්ය බුදුන්ගේ භීම ගුණය පිළිබිඹු කෙරෙති. මෙම දේව ප්‍රතිරූපයන්ගේ හිස් පලඳනාවේ කුඩා අක්ෂෝභ්ය මූර්තියක් නිරූපණය කොට තිබෙනු දැක්වේ.
අක්ෂෝභ්ය සහ අමිතාභ (බ.) යන බුදුවරුන් අතර කිට්ටු සම්බන්ධයක් ඇති බව භද්‍රකල්ප සූත්‍ර සද්ධර්මපුණ්ඩරීක සූත්‍ර වැනි ග්‍රන්ථයන්ගෙන් හෙළි වේ. සද්ධර්මපුණ්ඩරීක සූත්‍රයෙහි සඳහන් අයුරු මහාභිඥා ඥානාභිභූ බුදුන්ගේ පළමුවන පුත්‍රයා අක්ෂෝභ්ය විය. නවවැන්නා අමිතාභයි.
වජ්‍රයානිකයන් අතර ප්‍රචලිත වජ්‍රධාතු නම් මණ්ඩලය මධ්‍යයෙහි විශ්වය මූර්තිමත් කෙරෙමින් වෛරෝචන (බ.) ධ්‍යානී බුදුන් වැඩ සිටින අතර එහි නැගෙනහිරට අධිපති අක්ෂෝභ්ය බුදුහු වෛරෝචන බුදුන්ගේ බෝධි ඥානය මූර්තිමත් කරමින් වැඩසිටිති. වජ්‍රසත්ව, වජ්‍රාංකුශරාජ, වජ්‍රරාජ සහ වජ්‍රසාධු යන බෝසත්හු අක්ෂෝභ්ය බුදුන් පිරිවරා සිටිති.
අක්ෂෝභ්ය බුදුන් වැඩ වෙසෙන "අභිරති" නමැති ලෝකයෙහි නේරයිකයෝ (නිරිසත්හු) හෝ ප්‍රේතයෝ හෝ තිරිසන් සත්වයෝ හෝ නොවෙති. මෙහි සැම මනුෂ්‍යයෙක් ම යහපත් හැසුරුම් ඇත්තේය; මිථ්‍යාදෘෂ්ටික වූ කිසිවෙකුදු නැත. මෙහි පොළොව සමතලය, මෘදුය, සමෘද්ධිමත්ය. කෑම් බීම්, ඉඳුම් හිටුම් ආදියෙන් මෙහි අඩුවක් නැත. තෘෂ්ණා, ක්ෂුධා, මෝහ ආදිය ඇත්තේ විරල වශයෙනි. මේ ලෝකයෙහි ලෙඩ දුක් නැත; අමනෝඥ කිසිත් නැත. මෙහි වෙසෙනුවන් කෙරේ කාමාශා දක්නට නොලැබේ. මොවුහු ශාන්තව කල් ගෙවති. මෙහි හිර සඳ නැත ද අක්ෂෝභ්ය බුදුන්ගේ ශරීරාලෝකය නිසා අන්ධකාරය බැහැර වූයේය.
ඇතැම්හු අක්ෂෝභ්ය සහ භෛෂජ්‍යගුරු යන බුදුවරුන් දෙදෙනා එක් අයකු සේ සලකති. ඒ දෙනම ම නැගෙනහිරට අධිපති හෙයින් එසේ සලකනු ලබන බව අදහස් කරනු ලැබේ. අක්ෂෝභ්ය බුදුහු "අචල-වජ්‍ර, "භය-වජ්‍ර" ආදි ගුප්ත නාමයන්ගෙන් ද හඳුන්වනු ලැබෙත්.
අක්ෂෝභ්ය බුදුන් ඇදහීම ඉතා ප්‍රචලිතව පවතින්නේ තිබ්බත (ටිබෙට්) රාජ්‍යයෙහිය. එහි ඇතැම් පළාත්හි ඉහත සඳහන් මුද්‍රා දරන ගෞතම බුද්ධ ප්‍රතිමා ද මෙ නමින් ම හැඳින්වේ. මේ සියලු ප්‍රතිමාවන්හි පද්මාසනය මත හෝ ධ්‍යාන මුද්‍රාවෙන් පවතින වම් අත මත හෝ වජ්‍රයක් වෙයි. අක්ෂෝභ්ය බුදුන් පිදීම නේපාලය, මධ්‍ය ආසියාව, චීනය සහ ජපානය යන රටවල ද පැතිර පවතී. ගෞතම බුදුන් හා සමකාලීන වූ ආයුෂදායක බුදුකෙනකුන් වශයෙන් විශේෂයෙන් ජපානයේ ධාරණී ගාථාවලින් මුන්වහන්සේට ගෞරව භක්තිය පිරිනමති. එහි සිංගොන් නිකායිකයෝ මුන්වහන්සේ වෛරෝචන බුදුන්ගේ ව්‍යක්ති ස්වරූපයක් බව ද, මළ තැනැත්තකුගේ ආත්මය උන්වහන්සේ විසින් සත් වසක් ආරක්ෂා කරනු ලබන බව ද සලකත්.
(සංස්කරණය:1963)
