අග්ගවංස මහතෙර (ආචරිය අග්ගමහාපණ්ඩිත)
බුරුම ජාතික තෙර කෙනකු වූ අග්‍රවංශාචාර්‍ය්‍යයෝ බු.ව.1777 (ක්‍රි.ව.1234) දී බුරුම රාජ්‍යයට පැමිණි චොස්වා ධර්මරාජයන්ගේ කාලයෙහි අරිමද්දන (පූගාම, වර්තමාන පේගු) පුරයෙහි විසූහ යි බුරුම සාහිත්‍ය වංශයෙහි දක්වන ලද්දේය. බුරුම රට "අග්ගපණ්ඩිත" උපාධිය ලැබූ ත්‍රිපිටක පර්‍ය්‍යාප්තියෙහි විශාරද වූ මහතෙරවරු තුන්නමක් වූහ. එයින් සමන්තභද්ද මහාඅග්ගපණ්ඩිත තෙරණුවෝ මේ අග්ගවංස තෙරණුවන්ට ප්‍රාචාර්‍ය්‍ය වූහ. මහා අග්ගපණ්ඩිත තෙරුන්ගේ ශිෂ්‍ය වූ දෙවැනි අග්ගපණ්ඩිත තෙරුන්ගේ නැඟණියන්ගේ පුත්‍ර වූ ද එසේ ම උන්වහන්සේගේ ශිෂ්‍ය වූ ද අග්ගවංස තෙරණුවෝ තුන්වැනි අග්ගමහාපණ්ඩිතයෝ වූහ. මහා වෛය්‍යාකරණයකු වූ මේ තෙරුන්වහන්සේ විසින් පාලි භාෂාවේ විශාලතම ව්‍යාකරණ ග්‍රන්ථය වූ මහා සද්දනීතිය රචනා කරන ලද්දේය. කච්චායනය හා මොග්ගල්ලායනය වැනි අංගපූර්ණ වූ පාලි ව්‍යාකරණ ග්‍රන්ථ ඇත ද, සද්දනීතිය වැනි සවිස්තර වූ ද විශාල වූ ද ව්‍යාකරණ ග්‍රන්ථයක් පාලි භාෂාවෙන් මේතාක් රචනා වී නැත. මේ ග්‍රන්ථය රචනා කළ අවධිය පොළොන්නරුවේ මහ පැරකුම්බාවන්ගේ රාජ්‍ය සමය ලෙස කිසි කෙනෙක් සලකති. එහෙත් බුරුම ශාසනවංශයෙහි හා සාහිත්‍යවංශයෙහි දැක්වෙන කරුණු අනුව අග්‍රවංශාචාර්‍ය්‍යයන් බුරුමයෙහි සද්දනීතිය රචනා කරන කාලයෙහි ලක්දිව කාලිංග මාඝ නම් ක්‍රෑර වූ ද්‍රවිඩාධිපතියා රට කළඹා බුදුසසුන වනසමින් සිටියේය. අග්‍ර වංශාචාර්‍ය්‍යයන් ගේ ත්‍රිපිටකධර්මයෙහි හා ශාස්ත්‍රාන්තරයෙහි ද පැවති විශාරද බව ප්‍රමාණ කිරීමට මේ සද්දනීතිප්‍ර‍කරණය ම සෑහේ. මේ තෙරුන්ගේ ජීවන චරිතය පිළිබඳ දතමනා තොරතුරු බෙහෙවින් ම කාලයෙන් වැසී ගියේ වෙයි.
අග්ගවංස තෙරුන්වහන්සේ නරපතිසිථු (1167-1202) නමැති නරපතිහුගේ ධර්මානුශාසකයෝ ද වූහ. ධාර්මික වූ මේ රජතුමාගේ කාලයෙහි බුරුම රට සමෘද්ධිමත්ව පැවතුණු බව බුරුම ඉතිහාස ග්‍රන්ථවල සඳහන් වෙයි. බුරුම උගතකු කළ පාලි ග්‍රන්ථයක් වූ ගන්ධවංසයෙහි මුන් වහන්සේ භරතීයයකු ලෙස හඳුන්වා තිබේ. මුන්වහන්සේ සිටි කාලය හා සද්දනීතිය තැනූ කාලය ගැන සුළු සුළු වෙනස්කම් බුරුම ලංකා පොත්වල දක්නට ලැබෙයි. (සද්දනීතිය බලනු.)
(සංස්කරණය:1963)
