අග්නිහෝත්‍රය
මේ වූකලී වෛදික යුගයේ දී ඉතා චාම් අන්දමින් ගිනිදෙවියා පිදීම අරමුණු කරගෙන පැවැත්වුණු යාඥයකි. පශ්චාත් වෛදික සුත්‍ර යුගය උදාවන විට මෙය තරමක සංකීර්ණ තත්වයකට පැමිණ තුබු බව ධර්මසුත්‍ර, ගෘහ්‍යසූත්‍ර, කල්පසූත්‍ර ආදියෙහි එන වර්ණයන්ගෙන් ඔප්පු වේ.
අග්නිදෙවියාට පුදන ලද හෝමයකින් යුක්ත වූ යඥ විශේෂය අග්නිහෝත්‍ර නාමයෙන් හැඳින්වේ යැයි තෛත්තිරීය බ්‍රාහ්මණයෙහි (ii 1.2) කියැවේ. අග්න්‍යාධෙයය (පූජකවරුන් සතරදෙනකුගේ සහයෝගය ඇතිව යාගකරු විසින් සිය භාර්‍ය්‍යාව සමග පවත්වනු ලබන මේ යාගය දින දෙකක් පවතී. මේ වූකලී යාගකරු සිය ජීවිතයේ පළමුවරට ගාර්හපත්‍ය, ආහවනීය හා දක්ෂිණාග්නි නමැති යාගාග්නි තුන පිහිටුවීමේ යාග චාරිත්‍රයයි. එය අවසානයේ ගෘහස්ථයා ආහිතාග්නියකුගේ හෙවත් පූජ්‍ය වෛදික අග්නි තුන ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කළා වූ තැනැත්තකුගේ තත්වය ලබා සිටින්නේය.) පැවැත්වූ දිනයෙහි පටන් ජීවිතය අවසාන වන තුරු හෝ තමා සන්‍යාසියකු වන තුරු හෝ සෑම ගෘහස්ථයකු විසින් දිනපතා උදේ සවස දෙකේහි අග්නිහෝත්‍රය පැවැත්විය යුතුයි. අග්නි හෝත්‍රය වනාහි එක්කෝ මහලු වයසට පත්වීමෙන් නැතහොත් මරණයෙන් කෙළවර වන ශතපථ බ්‍රාහ්මණයෙහි කියා තිබේ. ඇතැමුන් ගේ පිළිගැනීමට අනුව බ්‍රාහ්මණ, ක්ෂත්‍රිය, වෛශ්‍ය නමැති පළමු කුල තුනට අයත් සෑම ගෘහමූලිකයකු විසින් පමණක් නොව නිෂාද හා රථකාර කුලවල ප්‍රධානීන් විසින් ද මෙය පැවැත්විය යුතුයි. තවත් සමහරුන්ගේ මතය පරිදි මේ යාග කිරීමට ඉඩ ඇත්තේ බ්‍රාහ්මණයන්ට හා වෛශ්‍යයන්ට පමණය. ක්ෂත්‍රියයකු විසින් අග්නිහෝත්‍රය පැවැත්විය හැක්කේ අමාවක් හා පසළොක්වක් දිනයන්හි පමණක් බවත් සෙසු දිනවල අග්නිහෝත්‍රය පැවැත්විය යුතු නියම මොහොතේ සිල්වත් බමුණකුට පිසන ලද බොජුන් යැවීමෙන් එම කාර්‍ය්‍යය සිදුවන බවත් අශ්වලායන ගෘහ්‍යසූත්‍රය, (ii.1.3. 5) කියයි.
සාමාන්‍යයෙන් ගෘහස්ථයා තෙමේ ම දිනපතා අග්නිහෝත්‍රය සිදු කරයි. ඔහුට දිනපතා ම එසේ කළ නොහැකි නම්, යටත් පිරිසෙයින් "පර්ව" දිනවල දී වත් ඔහු එසේ කළ යුතුයි. සෙසු දිනවල පූජකයකු, ගෝලයකු හෝ පුත්‍රයකු ලවා ඔහු යාගය සිදු කැරැවිය යුතුයි. යාගවේලාව පිළිබඳ විවිධ මත පවතී. ඇතැමෙක් උදය කාලයේ හිරුගේ උදාවීමට පෙර ද ඇතැමෙක් එයට පසුව ද උදය කාලය ආශ්‍රිත අග්නිහෝත්‍රය කළ යුතු බව කියති. සන්ධ්‍යා අග්නිහෝත්‍රය හිරුගේ අස්තංගමයට පසුව කළ යුතු යැයි ඇතැමුන් පවසන අතර අහසෙහි පළමු තරුව පෙනී ගිය වහා ම එය ඇරැඹිය යුතු බව සමහරෙක් කියති.
ප්‍රථම කොට යජමානයා විසින් (හෝ පූජකයා විසින්) ගාර්හපත්‍යාග්නියෙන් ගත් ගිනි අඟුරු ආහවනීය ගින්න දල්වන ස්ථානයට මන්ත්‍රෝච්චාරණය කරමින් ගෙන යා යුතුයි. ආහවනීය ගින්න දැල්වූවාට පසු යජමානයා එය ප්‍රදක්ෂිණා කොට දකුණු දිග වාඩි වෙයි. ඔහුගේ භාර්යාව ද නියමිත තැන වාඩි වෙයි. ඉන් පසු දම්පතීහු නියමිත පාඨයක් කියමින් ආචමනය කරති. ආචමනයෙන් පසු උදේ හෝ සැන්දෑවේ හෝ අග්නිහෝත්‍රය පවත්වන තුරු දම්පතීහු මෞනවත්‍රය රකිති. විශේෂ ලාභයක් ගැන නොසලකා ආගමික යුතුකමක් වශයෙන් අග්නිහෝත්‍රය පවත්වන්නා කිරිවලින් පමණක් හෝමය සිදු කරයි. එහෙත් ග්‍රාම ලාභය, ආහාර සුලභත්වය, ශක්තිය, දීප්තිය (කීර්තිය) යන කරුණු උදෙසා අග්නිහෝත්‍රය කරන්නා පිළිවෙළින් කැඳ, බත්, දීකිරි හා ගිතෙල් ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් හෝමය කළයුතු බව සඳහන් වේ.
අග්නිහෝත්‍ර දෙනගෙන් දොවන ලද කිරි උණුකර ජලය හා මිශ්‍ර කොට ගෙන එයින් පූජකයා හෝ ගෘහස්ථයා හෝ ආහවනීය හා ගාර්හපත්‍ය යන දෙගිනි පුදයි. අනතුරුව පවත්වන පුදපූජා හා චාරිත්‍ර විධි කිහිපයකි. ගෘහස්ථයා නියමිත වේද මනේත්‍රපාඨ කියමින් අග්නියට උපස්ථාන කොට ආහවනීය ගින්නට ස්වල්ප වේලාවක් මෞන ව්‍රතයෙන් පුද ගාර්හපත්‍ය ගින්න අසල වැතිරී හෝ වාඩි වී හෝ සිටී. අනතුරුව ගිනි සියල්ල හාත්පස ජලසේචනය (පර්යුක්ෂණ) කර ආචමනය ද කිරීමෙන් අග්නිහෝත්‍ර අවසන් කරයි. ඉන් පිටත්වන විට ඔහු දක්ෂිණාග්නිය සිහි කරයි. අවසානයේ දී භාර්‍ය්‍යාව නිශ්ශබ්දව ආචමනය කරන්නීය.
ගෘහස්ථයා රාත්‍රියක් හෝ වැඩි කලක් ගෙන් පිටවී සිටීමට යන විට ඔහුට භාර ගිනි භාර්‍ය්‍යාවට භාරකර පුජකයකු ලවා අවශ්‍ය දෑ කිරීමට විධිවිධාන සලස්වා යා යුතුයි. දෙදෙන ම ගෙන් පිට යන විට ගිනි රැගෙන යාම නියමිතය. ගිනි නොගෙන ගෙන් පිටවී සිටීමට යන දම්පතීන් වෙනුවෙන් පූජකයකුට අග්නිහෝත්‍රය සිදු කිරීමට බලය නැත. ඔවුන් ආපසු ගෘහයට පැමිණි විට ගෘහස්ථයා නැවත වරක් අලුතෙන් ගිනි පිහිටුවීම හෙවත් පුනරාධදානය පැවැත්විය යුතුය.
අග්නිහෝත්‍රය සූර්‍ය්‍යයා වන්නේ යැයි ශතපථ බ්‍රාහ්මණයෙහි (ii.3.1) කියැවේ. සූර්‍ය්‍යයා අස්තං ගත වත් ම කලලරූපයක් වී අග්නි නමැති ගර්භාශයට පිවිසෙන්නේය. සන්ධ්‍යා අග්නිහෝත්‍රය කලල අවස්ථාවේ සිටින ඒ සූර්‍ය්‍යයාගේ අභිවෘද්ධිය සඳහා කෙරෙන්නකි. උදය කාලයේ අග්නිහෝත්‍රයෙන් සූර්‍ය්‍ය නමැති ළදරුවාගේ බිහිවීම පහසු වන්නේ යැයි ද ඔහු මහත් එළියක් වී දිලිසෙමින් උද්ගත වන්නේ යැයි ද අග්නිහෝත්‍රය නොකළ හොත් සූර්‍ය්‍යයා උදා නොවන්නේ යැයි ද ශතපථ බ්‍රාහ්මණයෙහි කියැවේ. සර්පයකු ස්වකීය හැව අත්හැර දමා නිදහස් වී යන්නේ යම් සේ ද එසේ ම සූර්‍ය්‍ය නමැති ළදරුවා රාත්‍රි නමැති පාපය හැරදමා නිදහස් වී යන්නේය. මෙයින් පෙනෙනු යේ අග්නිහෝත්‍රය හිරුගේ උදාවීම පහසු කරවන අටියෙන් සිදු කෙරෙන යාග විශේෂයක් බවයි. අග්නිහෝත්‍රය ස්වර්ගය දෙසට යාත්‍රා කරන නැවකැයි ද, ආහවනීය හා ගාර්හපත්‍යාග්නි දෙක එහි උභය පාර්ශ්වයයි ද කිරිපුදන්නා එහි නියමුවා යයි ද ශතපථ බ්‍රාහ්මණයේ ම සඳහන් වෙයි.
ගිනි පිදීමේ සාමාන්‍ය පරමාර්ථය නම් ගින්නට ප්‍රතික්ෂේප කරන කිරි ගිතෙල් ආදිය සූර්‍ය්‍යයා කරා යෑමෙන් වර්ෂාව ඇතිවීමත් ඒ කරණකොට සියලු සත්වයන්ගේ ජීවනයට හේතුභූත වූ වෘක්ෂලතාදිය හටගැනීමත් යැයි කියති.
අග්නිහෝත්‍ර පැවැත්වීමෙන් ස්වකීය ගෘහයෙහි දිනපතා ම ගිනිදෙවියා පිදීමට පහසු ක්‍රමයක් ගෘහස්ථයාට සැලසුණු බැවින් එය පැරණි භාරතීයයන් අතර ඉතා ජනප්‍රිය යාගයක් වී තුබුණු බවට සැකයක් නැත.
ගිනිදෙවි පිදීමේ චාරිත්‍රය පාලි ග්‍රන්ථවල බොහෝ තන්හි සඳහන් වේ. සුත්තනිපාතට්ඨකථාවෙහි "අග්ගිං ජුහති" (ගිනි පුදයි) යන්නට "හෝමද්‍රව්‍ය ගින්නට ප්‍රක්ෂෙප කිරීමෙන් දල්වයි" යනාර්ථය ද "අග්ගිහුත්තං පරිමරති" (යඥ ගින්නට උපස්ථාන කෙරේ) යන්නට "අග්න්‍යායතනය ඇමදීම්, ආලේප කිරීම්, බිලියම් කිරීම් ආදියෙන් සේවනය කෙරේ" යනාර්ථය ද දී තිබේ. අග්නිපරිචර්‍ය්‍යයාවෙන් තොරව බ්‍රාහ්මණයන්ගේ යඥභාවය වන බැවින් "අග්ගි හුත්තමුඛා යඤ්ඤ" (යාග අග්නිහෝත්‍රය ප්‍රමුඛ කොට ඇත.) යි වදාළ බව ද සඳහන් වෙයි. බුදුරජාණන් වහන්සේ කාශ්‍යපාදි ජටිලයන් දමනය කිරීමෙන් පසු ඔවුන් තමන්ගේ ජටාමඩුලු හා අග්නිහෝත්‍රයට ගන්නා ද්‍රව්‍ය ගඟට දැමූ බව මහාවග්ගයේ සඳහන් වේ. පැරණි සිංහල පොත පතෙහි ද අගහොතුරු, අගාහොතුරු යනාදි වශයෙන් සඳහන් වනුයේ අග්නිහෝත්‍රයයි.
කර්තෘ:ඇම්.එච්.ඇෆ්.ජයසූරිය
(සංස්කරණය:1963)
