අග්‍රා
අග්‍රා පළාතෙහි ප්‍රධාන නගරය ද අග්‍රා නමි. යමුනා නදියෙහි දකුණු ඉවුරෙහි පිහිටා තිබෙන මෙය උත්තර ප්‍රදේශයෙහි නගර අතුරින් විශාලත්වයෙන් තෙවැනි තැන ගනී. වර්තමානයෙහි වැදගත් දුම්රිය මංසන්ධියක් සහ වෙළඳ මධ්‍යස්ථානයක් ද වන මේ නගරයෙහි කපු කර්මාන්තය, පිටි කර්මාන්තය සහ සීනි කර්මාන්තය ද බමුතුරුණු විවීම සහ දුම්කොළ වෙළඳාම ආදිය ද කරනු ලැබේ.
ඉතිහාසය: පැරණි නගරයක් වූ අග්‍රා ගොඩනඟන ලද්දේ මුස්ලිම් ආක්‍රමණිකයන් විසිනි. 1500 දී සිකන්දර් ලෝදි මෙහි සිය රජ මාලිගය තැනවීය.
1526 දී බාබර් රජ අග්‍රා ප්‍රදේශය යටත් කර ගත්තේය. අග්‍රාහි බලකොටුව බැඳ එය ශක්තිමත් කඳවුරු නගරයක් කරන ලද්දේ එහි සිට ඉන්දියාවේ උතුරු හා මධ්‍යම ප්‍ර‍දේශයන්හි සිය අණසක පැතිරවූ මහා අක්බාර් නරපතියා විසිනි. එහෙත් අග්‍රාහි ස්වර්ණමය යුගය වූයේ ෂා ජහාන් මෝගල් අධිරාජයාගේ කාලයයි. එනුවර වර්තමාන ප්‍රසිද්ධිය ඇතිවූයේ ද ෂා ජහාන් නිසාය. අග්‍රා නගරය කලක් ම වරින් වර ඉන්දියාවේ ප්‍රධාන නගරයව පැවැත්තේය. ෂා ජහාන්ගේ පුත්‍ර අවුරංග්සෙබ් අනුවර හැර දමා දිල්ලිය අගනුවර කර ගැන්මෙන් පසු නැවත කිසි විටෙක අග්‍රාව ඉන්දියාවේ ප්‍රධාන නුවර නොවීය. 18 වැනි සියවස ලැබූ පසු මෙනුවරට නිතර නිතර ආපදා පැමිණියේ ය. ජත්, මරාඨ, මුස්ලිම් ආදි විවිධ ජාතීන්ගේ අතින් අතට පත් අග්‍රා 1803 දි බ්‍රිතාන්‍යයන් සතු විය.
ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයට කැප කැරුණු භූමියක් වැනි වූ අග්‍රාහී විශේෂ බැබලීම තාජ්මහල් මන්දිරය නිසාය. මෝගල් ගෘහනිර්මාණ ශිල්පයට අයත් අනුපම කෘතිය වූ ද, ලොව ශ්‍රේෂ්ඨ කලාත්මක මන්දිර අතර විශිෂ්ට ස්ථානයක් ගන්නාවු ද මේ අරුම පුදුම කිරිගරුඬමය ස්මාරකය යමුනා ගංතෙර ඉදිකිරීමට ෂා ජහාන් මෝගල් අධිරාජයාට විසි වසක් පමණ ගත විය. නිර්මල කලාත්මක භාවයත්, ආශ්වර්යකරභාවය හා අභිරමණීය භාවයත් නිසා ලොව මහපුදුම අතරින් එකක් කොට සැලකෙන තාජ් මහල් ස්මාරකය හෙවත් සොහොන්ගෙය හැරුණු විට අග්‍රාහි තවත් ශ්‍රේෂ්ඨ කලාත්මක ගොඩනැගිලි රාශියකි. අග්‍රා කොටුව තුළ ෂා ජහාන් අධිරාජය විසින් තනවන ලද මෝති මස්ජිද් (මුතු පල්ලිය) නම් ධවල කිරිගරුඬ මන්දිරය ආකෘතියෙන් හා අලංකාර යෙන් ඉතා උසස් තැනක් ගනී. එරජු විසින් ම ගොඩනංවනු ලැබූ ජමා මස්ජිද් නම් මහා පල්ලිය ද දිවානි ආම් නම් මඟුල් මඩුව ද දිවානි බාස් බාස්මහල් මුසාමන් මර්ජ් ආදි ගරුඬ පාෂාණමය මන්දිර, යමුනාවෙන් එතෙර නුර් ජහාන් බිසවගේ පියාගේ සිහිවටන ගොඩනැගිල්ල (සොහොන්ගෙ) ද නගරයෙන් සැතපුම් 5ක් පමණ දුරින් සිකන්දරාහි තනා ඇති මහා අක්බාර් සිහිවටන ද යනාදි ශ්‍රේෂ්ඨ කෘති අග්‍රා නගරය මෝගල් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය පිළිබඳ කලාකේන්ද්‍රයක් කරවන අතර රණකාමි මෝගල් අධිරාජයන්ගේ කලාකාමීත්වය ද ලොවට විදහා පායි.
අග්‍රා නගරය අද ඉන්දියාවේ සංචාරකයන්ගේ සිත් වසග කරන ස්ථානවලින් එකකි.
(සංස්කරණය:1963)
