අඞ්කුර බද්ධය (Bud grafting)
ශාකයන්ගේ වර්ධක ප්‍රචාරණය (බ.) හෙවත් අතු ආදිය මගින් ශාක බෝකිරීම කෘත්‍රිම ක්‍රම කීපයක් අනුව කළ හැකිය. අතු කැබලිවලින් හේ අතු බැඳීමෙන් (අතු බැඳීම (බ.)) (layering) හෝ බද්ධයෙන් (බද්ධය (බ.)) හෝ ප්‍රචාරණය කරන ක්‍රම කවුරුත් පාහේ දනිති. අතු කැබලිවලින් හෝ අතු බැඳීමෙන් හෝ ප්‍රචාරණය කිරීම පහසුවෙන් කළ නොහැකි අවස්ථාවල දී "බද්ධ කිරීම" කරනු ලැබේ. මේ සදහා ප්‍රචාරණය කිරීමට කැමති ශාකයක අඞ්කුරයක් හෝ රිකිල්ලක් හෝ ගෙන මූල පද්ධතියක් ඇත්තාවූ හෝ මුල් පද්ධතියක් පහසුවෙන් සාදා ගත හැකි වූ හෝ අනෙක් ශාකයට යා කරනු ලැබේ.
අලුතෙන් යා කරනු ලබන කොටස අඞ්කුරයක් නම් මේ ක්‍රියාවලියට "අඞ්කුර බද්ධය"යි කියනු ලැබේ. යා කරන ලද අලුත් ශාක කොටසට අනුජය (scion) යයි කියති. අලුත් කොටස යා කරන මුල් ශාකයට ග්‍රාහක කද (stock) යයි කියති.
සාමාන්‍යෙයන් අඞ්කුර සිදු කරන්නේ ග්‍රාහක ක‍ඳේ පොත්තෙන් කොටසක් උස්සා හෝ ඉවත් කර හෝ ඒ ස්ථානයට අඞ්කුරයක් අඩංගු අනුජයේ කොටසක් ඇතුළු කිරිමෙනි. ඇතුළු කරන කොටස අණ්ඩයක (patch) හෝ පලිහ හැඩයෙන් යුක්ත විය හැකිය. ග්‍රාහක ක‍ඳේ විෂ්කම්භය කුඩා විය යුතුය. එහි වයස අවුරුද්දකට අඩු නම් වඩාත් හොඳය. එබැවින් අඞ්කුර බද්ධය වැඩි වශයෙන් කරන්නේ තවාන්වල දීය. ග්‍රාහක ක‍ඳේ පොත්ත ලීයෙන් පහසුවෙන් ඉවත් කළ හැකි කාලයේ දී පමණක් අඞ්කුර බද්ධය කළ යුතුය. මෙය ග්‍රාහක ක‍ඳේ යුෂය එහි පහසුවෙන් සංසරණය වන කාලයයි. මේ කාලය තුළ දී පරිණක අඞ්කුර ලබා ගත හැකි විට අඞ්කුර හැකිය. අඞ්කුර බද්ධය කාෂ්ඨිය (woody) ශාකවලට පමණක් සීමා වුවකි. එහෙත් ආකාෂෟඨිය ශාක සමහරකත් අඞ්කුර බද්ධය සාර්ථක ලෙස සිදු කර තිබේ. අඞ්කුර ලබා ගන්නා ලීයට අඞ්කුර ලීයක තිබෙන හැම අඞ්කුරයක් ම සුදුසු නැත. දුර්වල අඞ්කුර සාමාන්‍යයෙන් ඉවත දමනු ලැබේ.
අඞ්කුර බද්ධ කිරීම ඉතා දුෂ්කර යයි බොහෝ අය සිතති. එය වැරදිය. සියුම් ලෙස පිහියක් පාවිච්චි කළ හැකි ඕනෑ ම කෙනෙකුට අඞ්කුර බද්ධ කිරීම ඉගෙනගත හැකිය. අඞ්කුර බද්ධ කිරීමට ගනු ලබන කෙටි දැඩි තලයකින් යුක්ත පිහි විශේෂයක් කඩවල විකිණීමට තිබේ.
මේ පිහියක් භාවිත කළහොත් අඞ්කුර බද්ධ කිරීම වඩාත් පහසුය. මෙය සාර්ථකව කිරීමට අවශ්‍ය දේ නම්: (1) ග්‍රාහක කඳ සුදුසු තත්වයක තිබීම එනම්, එහි පොත්ත පහසුවෙන් ගලවන්නට පුඵවන් වීම. (2) ඉතා තියුණු වූත් පිරිසිදු වූත් තලයකින් යුත් පිහියක් පාවිච්චි කිරීම. (3) යෝග්‍ය අඞ්කුර ලි (4) අව්ව හෝ වාතය හෝ වැදී යෝග්‍ය අඞ්කුර ලී වියලීමට ඉඩ නොදී ආරක්ෂා කිරීම (5) අඞ්කුර කැපු වහා ම ඒවා ග්‍රාහක කඳට ඇතුළු කර බැඳීම (6) අඞ්කුරය ඇතුළු කිරීමට ග්‍රාහක ක‍ඳේ පොත්ත ඉවත් කළ තැන විවරයට වතුර හෝ වෙනත් ද්‍රව්‍යයක් හෝ ඇතුළු වීමට ඉඩ නොදීම (7) අඞ්කුරය කපන විට එහි පටකවල කැඩීමක් හෝ ඉරීමක් සිදු නොකිරීම යන මේවාය.
අඞ්කුර බද්ධ කරන විට ඒවා සූදානම් කරන පිළිවෙළත් ඒවා ඇතුළු කරන පිළිවෙළත් විවිධ පලිහාකාර හෙවත් T- අඞ්කුර බද්ධය (shield or T- budding) ද නළාකාර අඞ්කුර බද්ධය මුදු - අඞ්කුර බද්ධය (annular or ring budding) ද ප්‍රධාන ක්‍රමයි. නොයෙක් හේතුන් නිසා ඇතැම් ශාකවලට සමහර ක්‍රම වඩා සුදුසුය.
පලිහාකාර ක්‍රමය චිත්‍රවල පෙන්වා තිබේ. අඞ්කුර බද්ධය කරන තැනැත්තා ඔහුගේ මාපටැඟිල්ල අඞ්කුරයට පහළින් තබා තුනි තලයක් සහිත තියුණු පිහියකින් එක් පහරින්ම අඞ්කුර පෙත්ත දක්ෂ ලෙස කපා ගනියි. අඞ්කුරය කපන විට ඔහු පොත්ත සමඟ ලීයෙන් ස්වල්පයක් ද කපයි. සමහරු මේ කුඩා ලී කොටස පසුව ඉවත් කරති. එහෙත් සාමාන්‍ය අඞ්කුර බද්ධයේ දී එසේ ඉවත් කරනු නොලැබේ. අඞ්කුර බද්ධ කිරීමට දවසකට පමණ කලින් තවානෙහි ග්‍රාහක කඳන්වල පහළින් තිබෙන කොළ ගලවා දැමීම සිරිතකි. තවානෙහි සාමාන්‍ය යෙන් බද්ධ කරනු ලබන්නේ බද්ධ කරන තැනැත්තාට පහසුවෙන් වැඩ කළ හැකි වඩා උස් නොවූ ග්‍රාහකය. බොහෝ විට අඞ්කුරය තබන්නේ තද ඉර අව්ව නොවැටෙන පැත්තෙහි ය.
T-හැඩය ඇති කැපුමක් පොත්තේ කපනු ලැබේ. සාමාන්‍යයෙන් කැපුම පළමුකොට කරන්නේ හරස් අතටය. දික් කැපුම කපා පිහිය ගන්නා විට දක්ෂ ලෙස පිහි තලය දකුණටත් වමටත් හරවා අඞ්කුරය පහසුවෙන් ඇතුළු කිරීමට මේ කැපුම දෙපැත්තෙන් ඇති පළු බුරුල් කරනු ලැබේ. ඊට පසු අඞ්කුර ලියෙන් අඞ්කුරය ගෙන පොත්තේ බුරුල් කළ පළු දෙක යට තිබෙන සිදුරට එය සම්පුර්ණයෙන් ඇතුළු කරනු ලැබේ. අව්ව වැටුණහොත් අඞ්කුරයටත් ග්‍රාහක කදේ පොත්ත ටත් හානි විය හැකි බැවින් මෙ පුළුවන් තරම් ඉක්මනින් කළ යුතුය.
අඞ්කුර ඇතුඵ කළ පසු එය නොවියලි ආරක්ෂා වීමත් නොසෙල්වීමත් තිබිමත් පිණිස වෙළනු ලැබේ. වෙලීම සඳහා ඕනෑම සිනිඳු පටියක් පාව්චිචි කළ හැකිය. බොහෝ විට පාවිච්චි කරන්නේ "රැපියා" පටිය මේවා තාල වර්ග යේ ගසක කෙඳිවලින් සාදා ගන්නා පටි වර්ගයකි. ඉටි මිශ්‍රණයක පොඟවනු ලැබූ අඟල් 11/4ක් පමණ පළල ඇති සුදු රෙදි පටි ද බද්ධ කළ අඞ්කුර වෙලීමට ගත හැක. බද්ධ කිරීම සාර්ථක වීමට නම් ඇතුළු කරන ලද අඞ්කුරය ග්‍රාහක ක‍ඳේ ලීයට පිටින් තිබෙන කැම්බියමට තෙරපෙන තුරු තදට වෙලීම කළ යුතුය. අඞ්කුර බද්ධ කිරීමෙන් සති තුනකට පසු වෙළන ලද පටි ඉවත් කළ යුතුය. ග්‍රාහක ක‍ඳේ වැඩිම වේගවත් නම් පටි ඉවත් කිරීම මීට කලින් ද කළ හැකිය. පටිය ගලවා දික 10ක් ගෙවුණු පසු අඞ්කුරය පරික්ෂා කොට තව ම නිල් වන් නම් බද්ධ කිරීම සාර්ථක යැයි සැලකිය හැකි හෙයින් අඞ්කුරය බද්ධ කළ තැනට අඟලක් පමණ උඩින් ග්‍රාහක කඳ කපා දැමිය යුතුය. මෙසෙ කිරීම අඞ්කුරය දළු ලා වැඩීමට රුකුලක් වේ.
අඞ්කුර බද්ධ කිරීම අතු රිකිලි බද්ධ කිරීමට වඩා ලාභය. බද්ධ කිරීම සදහා සුදුසු රිකිලි සංඛ්‍යා වට වැඩි වු අඞ්කුර සංඛ්‍යාවක් මව් ශාකයෙන් ලබාගත හැකි හෙයිනි. සාමාන්‍යයෙන් පලතුරු ගස් බෝ කිරීම පිණිස රිකිලි බද්ධ කිරීමට වඩා අඞ්කුර බද්ධ කිරීම උපයෝගි කරගනු ලැබේ. අඹ, දොඩම්, කොස්, සැපදිල්ලා, ඇපල් ආදි පලතුරු ගස් ද රබර් ගස් ද දැන් බොහෝ විට බෝකර ගන්නේ අඞ්කුර බද්ධයෙනි.
සමහර ශාකයන්හි ඉතා පහසුවෙන් අඞ්කුර බද්ධ යා කළ හැකිය. සමහරක අඞ්කුර බද්ධ කිරීම දුෂ්කරය. ඇතැම් ශාකයන්හි අඞ්කුර බද්ධය නොකළ හැකිය. මේ විවිධත්වය හේතු ඇතැම් විට නොපැහැදිලිය. එහෙත් ග්‍රාහක කඳක් එහි අලුතෙන් ඇතුඵ කරන ලද අනුජයත් අතර සන්ධි විම ඇති කරවීමට අවශ්‍ය කිණකය හෙමින් සැදෙන්නක් බැවින් ඇතැම් ශාක සම්බන්ධ යෙන් යථෝක්ත දුෂ්කරතාව ඇති වන්නට පුළුවන. ඇතැම් ශාකවල අර්බුද හා සනාල පටක අවහිර කරන මැලියම් වර්ග ශීඝ්‍ර වර්ග ශීඝ්‍ර ලෙස සැදීම අඞ්කුර බද්ධ කිරීම් නිෂ්ඵල වීමට ප්‍රධාන හේතුවකි. සමහර ශාකවල කිරි සැදීම හේතුකොට ගෙන ද අඞ්කුර බද්ධ කිරීම නිෂ්ඵල වී යයි. එකම ගණයේ වෙනස් ශාක විශේෂ අතර සිදු කරන අඞ්කුර බද්ධය බොහෝ විට සාර්ථක වේ. ගණ අතර ඇති කරන අඞ්කුර බද්ධය සාර්ථක වන්නේ ඇතැම් විටෙක පමණකි. භින්න කුල අතර අඞ්කුර බද්ධය සැම විට ම අසාර්ථකය.
බීජ නොසැදෙන ශාකවලින් ද පහසුවෙන් ප්‍රරෝහණය නොවන බිජහටගන්නා ශාකවලින් ද අඞ්කුර බද්ධය මගින් මව් ශාකයට සමාන ශාක බෝ කිරීමට පුළුවන. ශාකයක් අඞ්කුර බද්ධයෙන් පහසුවෙන් ප්‍රචාරණය කළ හැකි වුවත් මේ ක්‍රමයෙන් මව් ශාකයෙන් දු ශාකවලට වයිරස් රෝග පැතිරී යා හැකි බව දැන ගෙන තිබේ. බෝ කිරීම බිජ මගින් කරන විට මේ රෝග පඅතිරිම ඉතා අඩුය. ග්‍රාහක කඳ අනුජය කෙරෙහි බලපාන අන්දම දීර්ඝ කාලයක පටන් වාදවිවාදයට භාජන වුවකි. ඇඹුල් ගෙඩි ඇති කරන ග්‍රාහක කඳක් එහි අඞ්කුර බද්ධ කරන ලද අනුජය කෙරෙහි බල පා ඇඹුල් ගෙඩි ඇති කරන බව සමහරු තරයේ කියා සිටිති. ග්‍රාහක කඳ අනුජය කෙරෙහිත් අනික් අතට අනුජය ග්‍රාහක කඳ කෙරෙහිත් බල පවත්නා බව දැන් පැහැදිලි යයි මිකියුරින් (බ.) හා ලියිසෙන් කෝ (බ.) ප්‍රකාශ කරත්.
අඞ්කුර බද්ධ කරන ලද සන්ධියක් මැදින් රසායන ද්‍රව්‍ය ආදිය එහා මෙහා යන බව මේ මතයෙන් අදහස් කරනු ලැබේ. සන්ධිය මැදින් ඇතැම් ඇල්කලොයිඩ (බ.) එහා මෙහා යන බව පෙනේ. එහෙත් ඉතියුලින් (බ.) වැනි ද්‍රව්‍ය එහා මෙහා නොයයි. මිදි වැනි බොහෝ පලතුරු ශාකවල අත්තක පොතේතෙන් මුද්දලක් කපා ඉවත් කළහොත් ග්‍රාහක ක‍ඳේ බලපෑමෙන් ඇති විය හැකි වෙනස්වීම්වලට සමාන වු රසායනික වෙනස් වීම් ඒවායේ ගෙඩිවලට ඇති වන බැව් පරීක්ෂණයවලින් පෙන්වා දි තිබේ. තව ද ග්‍රාහක කඳක හටගන්නා ඵලවල ස්වභාවය ඒ ග්‍රාහක කඳ වැඩෙන පස සහ දේශගුණය අනුව ද වෙනස් වේ.
අනුජයෙන් වර්ධනය වන ශාක කොටස ග්‍රාහක ක‍ඳේ බලපෑම නිසා මඳක් වෙනස් විය හැකිය. එහෙත් එසේ ඇති වන වෙනස්වීම් කරණකොට ගෙන මේ ශාක අලුත් ප්‍රභේද වශයෙන් වෙන් කොට දැක්විය නොහැකිය. අඞ්කුර බද්ධ කළ විට ග්‍රාහක ක‍ඳේ බලපෑම නිසා අනුජය කුරු වීමට හෝ වඩා ඵලදායි වීමට හෝ හැකිය. මෙබඳු වෙනස්වීම් විනා මලේ හෝ ඵලයේ හැඩය ඵල කල් තබා ගත හැකි ස්වභාවය ආදි ලක්ෂණ අතින් වෙනස්වීමක් නොපෙනේ. රෝසෙයා ලුටෙයා ශාකය අඞ්කුර බද්ධ කළ විට එහි ග්‍රාහක කඳ කෙරෙහි අනුජයේ බලපෑම කරන කොටගෙන මුල් පද්ධතිය වෙනස් වන බැව් මිකියුරින් පෙන්වා දි තිබේ.
(සංස්කරණය:1963)
