අඞ්කුර (bude)
කක්ෂිය අඞ්කුරයක් අග්‍රස්ථ අඞ්කුරයට සෑම අතින් ම සමාන ය. එහෙත් බොහෝ ශාකයන්ගේ කක්ෂිය අඞ්කුර අක්‍රිය ලෙස තිබේ. ඒවා සක්‍රිය වන්නේ අග්‍රස්ථ අඞ්කුරය අස් කළ විට හෝ ඊට හානියක් වු විටය. කක්ෂිය අඞ්කුරයේ වැඩිම යටපත් කෙරෙමින් අග්‍රස්ථ අඩුකුරය දක්වන නිරෝධක බලපෑමට අග්‍රස්ථ ප්‍රමුඛතාව (apical dominance) යැයි කියනු ලැබේ.
අග්‍රස්ථ අඞ්කුර යෙන් ස්‍රාවණය කරනු ලැබ කක්ෂිය අඞ්කුරවල වර්ධනය වළකමින් පහළට ගමන් කරන හොමෝනවල ක්‍රියා කිරීම අග්‍රස්ථ ප්‍රමුඛතාවෙහි හේතුව බව දැනගෙන තිබේ. කක්ෂිය අඞ්කුරයක් වර්ධනය වන කළ පත්‍ර විහිදි පාර්ශ්වික ශාඛාවක් ඇති වේ.
කෝලෙයුස් වැනි පැළෑටියක අග්‍රස්ථ අඞ්කුරයේ සිරස් කඩක් පරික්ෂා ක විට නිවර්තන ශාකයන්හි සාමාන්‍යයෙන් විද්‍යාමාන වන අඞ්කුර ව්‍යුහය දක්නට පුළුවන. ඉතාමත් ලපටි පත්‍ර යුග්මයෙන් ආවරණය වී ඇති බෙදෙන සෛල සමූහයක් එය මුදුනෙහි තිබේ. පහතින් තිබෙන ගැටවල ඇත්තේ ලපටි පත්‍ර වසා සිටින වඩා මේරු විශාල පත්‍ර වේ. පත්‍ර කක්ෂවල ද අඞ්කුර (කක්ෂිය අඞ්කුර) තිබේ. මේ අ අඞ්කුරවලින් ද පත්‍රධාතු (leaf primordia) වර්ධනය කෙරෙයි.
අකාෂ්ඨ (herbaceous) ශාකවල හා බොහෝ නිවර්තන ගස්වල අඞ්කුර ආරක්ෂා කිරීමට විශේෂ අවයව නොතිබෙන්නට පුළුවන. සමහර ගස්වල අඞ්කුර ආරක්ෂා කිරීමට උපපත්‍ර (stipules) යුවළක් වැනි සරල අවයව තිබිය හැකිය. (නි. කොස්, දියපර)
ගල්ක සහිත අඞ්කුර: සෞම්‍ය දේශගුණය ඇති ප්‍රදේශවල තද වු කෙඳි සහිත වු විශේෂ ගල්වලින් අඞ්කුර ආරක්ෂා කරනු ලැබේ. ගල්ක අහක් කළ විට, එසේ නැතහොත් අඞ්කුරය දිග අතට කැපු විට ඇතුළෙහි ලපටි පත්‍ර කිපයක් දක්නට පුළුවන. එම අඞ්කුරවල ඊළග වර්ෂය තුළ දි වැඩෙන පත්‍ර සියල්ල ම පා හේ වැඩෙන්ට ආරම්භ වෙමින් සුදුසු සෘතුවක් පැමිණි විට විහිදි යෑමට සූදානම්ව සිටි. අඞ්කුර දිගහැරෙන විට ගල්ක හැලීමෙන් ක‍ඳෙහි කැලල් සැදේ. කැලැල්වලින් සැදුණු මුදු ගණන් කිරීමෙන් ප්‍රෙරෝහයක වයස දත හැකිය. සෞම්‍ය දේශගුණය ඇති ප්‍රදේශවල ශාකයන්ගේ මේ කැළල් විශේෂයෙන් පැහැදිලිය.
එහෙත් බෝ, කටු ඉඹුල් වැනි නිවර්තන ශාක විශේෂ ස්වල්පයක ද මේවා දක්නට ලැබේ.
සියලුම ශාකවල අඞ්කුර අසම්පුර්ණ ලෙස වැඩුණු ප්‍රරෝහ බව පෙනේ. අඞ්කුර යන්ට තනිව ඒකක ලෙස ස්වාධිනව ක්‍රියා කළ හැකි හෙයින් ඒවා එක් ශාකයකින් ගලවා එම විශේෂයේ වෙනත් ශාකවලට බද්ධ කළ හැකිය. (නි. රබර්) අඞ්කුර බද්ධය බ.
පුෂ්පාකුර: ඉහත විස්තර කරන ලද පත්‍රාඞ්කුර හැර ශාක යන්ගේ පුෂ්පාඞ්කුර ද තිබේ. මේවා බාහිර පෙනුමෙන් පත්‍රාඞ්කුරවලට සමානය. පුෂ්පාඞ්කුර පුෂ්ප උපාංග සහිත අක්ෂ යක් ඇති කුඩා ප්‍රරෝහ ඇති කරයි. මග්නෝ ලියා වැනි ආදිකල් පික ශාක වර්ගවල පුෂ්පාඞ්කුර විශාලය. එහි සර්පිලාකාරව පිළියෙල වු බොහෝ ඛණ්ඩ සහිත තරමක් දිග අක්ෂයක් තිබේ. පුෂාපඩ්කුර පත්‍රාඞ්කුර මෙන් නොව එක්තරා සීමාවක් දක්වා වැඩේ. අණ්ඩප විකසනය වුවායින් පසු ඒවායේ වැඩිම අවසන් වේ.
අතිරේක අඞ්කුර: සමහර ශාකවල (නි. සප්සද හා වල් අබ) අඞ්කුර කිපයක් පත්‍ර කක්ෂයෙහි හෝ ඊට සමීප ස්ථානයක පැන නගි. මේවායින් මධ්‍යම අඞ්කුරය හැර අනික් ඒවා අතිරේක අඞ්කුර වේ.
අග්‍රයෙහි තිබෙන විභාජක සෛල ක්‍රියාශිලිව බෙදි ගිය පසු අඞ්කුරයක වර්ධනය ඇති වෙයි. ආහාර ද්‍රව්‍ය මේ ස්ථාන කරා ගෙන යෑමේ ප්‍රතිඵල යක් වශයෙන් ප්‍රාක්ප්ලාස්මය අලුතින් සංශේලෂණය වී අලුත් සෛල සැදේ. මේ සෛලවල නොනත්වා පවතින ක්‍රියාකාරිත්වයකරණකොට ගෙන ශාකයට සදාකල් ජීවත් විය හැකි යයි සිතන් නට පුළුවන.
එහෙත් අහිතකර සෘතුවල දී ඇති වන වේලීමෙන් හෝ අධික සිතලෙන් හෝ මේ ළපටි පටක ආරක්ෂා කර ගැනීම ඉතා අවශ්‍යය. නිවර්තනය ප්‍රදේශවල නියගත් වඩා ඉහළ අක්ෂාංශවල තද සිතලත් එම ප්‍රදේශයන් හි ශාකයන්ගේ වැඩීම සීමාකරන හේතුහු වෙත්.
වාර්ෂික, බහු වාර්ෂික ආදි වශයෙන් ශාකයන්ගෙන් විවිධ වර්ග ඇතිවීමට හේතුව නම් අඞ්කුර ආරක්ෂා කිරීම පිණිස ඒවා අනුවර්තනය විමයි. අහිතකර සෘතුවක දී මැරි යන වාර්ෂිකයන් අලුතෙන් වැඩෙන්නට සලස්වන අඞ්කුර තද බීජාවරණයක් ඇතුළේ හොදින් සුරක්ෂිත වී තිබේ. බහුවාර්ෂිකයෝ සාමාන්‍යයෙන් තම ජීවිත කාලයේ දී කිප වරක් ඵල දරන ශාකයෝ ය. මොවුන්ගේ ශාක දේහය වාර්ෂිකයන්ගේ ශාකදේශ මෙන් මැරී නොයන හෙයින් අග්‍රස්ථ හා කක්ෂිය අංකුර අහිතකර කාලවල දී ආරක්ෂා කළ යුතුය.
තෙත් නිවර්තන ප්‍රදේශ මුළු වර්ෂය තුළ ම වාගේ ශාකයන්ට වැඩෙන්නට ඉඩ තිබේ. මුළු වර්ෂය තුළ ම වාතශ්‍රය ලබමින් අනාවරණව පවත්වා වූ අඞ්කුර ඇති ගස් බොහෝ තිබේ. ඇතැම් විට උපපත්‍රමය අවයවයෝ අඞ්කුරයන් වේලි යා නොදී ආරක්ෂා කරත් (නි. කොස් සහ දියපර) සෞම්‍ය කලාපයන්හි වැවෙන ගස්වල අඞ්කුර ශිත කාලයේ දි ආරක්ෂා කරගනු ලබන්නේ තද කාෂ්ඨිය ශල්කවල පිහිටෙනි. අඞ්කුර වඩා ම ප්‍රකට වන්නේ මේ සෘතුවේ දී ය.
සෞම්‍ය ප්‍රදේශවල හා කාන්තාරවල වැවෙන බොහෝ වරක් ඵල දරන ආකාෂ්ඨ ශාකයන්ගේ වායවප්‍රරෝහ අහිතකර සෘතුව පැමිණි කළ මැරි යයි. අලුතෙන් වර්ධනය ඇති කරන අඞ්කුර පස් තට්ටවුකින් ආරක්ෂා වි තිබේ. රෛසෝම බල්බ, ආකන්ද සහ කෝම ඇති ශාක මේ වර්ගයට අයත් වේ. මෙහි ද හිතකර සෘතුව පැමුණුණු කළ අඞ්කුර විහිදි අලුතෙන් වර්ධනය ඇති වේ.
කර්තෘ:බී.ඇල්.ටී. ද සිල්වා
(සංස්කරණය:1963)
