අඞ්ගවිද්‍යා
ශරිරයෙහි අඞ්ගප්‍රත්‍යඞ්ගයන්ගෙන් ආකාරය අනුව (යමකුට ඇතිවන) ඉෂ්ටානිෂ්ට ඵල ප්‍රකාශ කිරීමට ඉවහල් වන ශාස්ත්‍ර විශේෂයක් "අඞ්ගවිජ්ජා" නමින් පාලි සාහිත්‍යාඞ්ගයෙහි දැක්වේ. මෙය ලක්ෂණ ශාස්ත්‍රය හෙවත් දේහලක්ෂණ විද්‍යාව නමින් සංස්කෘත ග්‍රන්ථවල හැඳින්වේ. සුමඞ්ගල විලාසිනියේ "අඞ්ගවිජ්ජාතිපුබ්බේ අඞ්ගමෙව දිස්වා ව්‍යාකරණවසෙන අඞ්ගං වුත්තං. ඉධ අඞ්ගුලට්ඨිං දිස්වා විජ්ජං පරිජපිත්වා 'අයං කුලපුත්තො වා නො වා සිරිසම්පන්නො වා නො වා' ති ආදි ව්‍යාකරණවසෙන අඞ්ගවිජ්ජා වුත්තා" යනුවෙන් අඞ්ගවිජ්ජා නම් ශරීරය ම දැක ලක්ෂණ ප්‍රකාශ කිරීම් වශයෙන් අඞ්ගවිද්‍යා නමැයි පෙර කියන ලදි. මෙතෙන්හි ඇඟිලි ඇටය බලා මන්ත්‍රය පුරවා මේතෙම කුලපුත්‍රයෙක් ද, නැද්ද, ශ්‍රීමතෙක්ද, නැද්දැයි මේ ආදිය ප්‍රකාශ කිරීම් වශයෙන් අඞ්ගවිද්‍යාව කියන ලදැයි සඳහන් වේ. ජාතක අටුවා ගැට පදයෙහි "අඞ්ගවිජ්ජාපාඨකා" යන්නට "අඞ්ග විජ්ජා දන්නාහු හෙවත් සිරුර බලා ලකුණු කියන්නාහු" යයි අර්ථ දී තිබේ.
ඇට සැකිල්ලට මන්ත්‍ර ජපකොට ඒ මගින් (අන්‍යන්ට ඇතිවන) ඉෂ්ටානිෂ්ට ඵල ප්‍රකාශ කළ හැකි ශාස්ත්‍ර විශේෂයක් ද වීයයි කියත්. එය අඞ්ගවිද්‍යා නමින් හැඳින්වුණු බවක් නොපෙනේ. මියගිය අයකුගේ හිස්කබලට මන්ත්‍ර ජප කොට තට්ටු කිරීමෙන් ඔහුගේ පුනරුත්පත්තිය ප්‍රකාශ කළ හැකි ශාස්ත්‍ර විශේෂයක් වඞ්ගීස නමැති බමුණකු දැන සිටි බව ධම්මපදට්ඨකථාවෙහි ද සද්ධර්මරත්නාවලියෙහි ද සඳහන් වේ. මේ හැර පුරාණ කාලයෙහි ලක්දිව ව්‍යවහාර වූ වෛද්‍ය ශාස්ත්‍රයෙහි ද එහි ම අඞ්ගයක් වු අගදතන්ත්‍රෙයහි (සර්ප වෙදකමෙහි) ද දූතයාගේ අඞ්ගස්පර්ශය අනුව රෝගියාගේ තත්ත්වය හා වෙනත් කරුණු දැනගත හැකි ක්‍රමයක් ද රෝගියාගේ අඞ්ගස්පර්ශය අනුව රෝගයේ තත්වය හා සාධ්‍යසධ්‍යභාවය දැනගත හැකි ක්‍රමයක් ද භාවිත වූ බව පැරණි පොතපතින් හෙළිවේ.
යමක් ගැන විචාරනු පිණිස දෛවඥයකු කරා පැමිණි ප්‍රශ්නකරු ස්පර්ශ කරන අඟපසඟාදිය හා ඔහුගේ ක්‍රියා අනුසාරයෙන් ශුභාශුභ ඵල ප්‍රකාශ කරන ශාස්ත්‍රය ද අඞ්ගවිද්‍යා (දූතලක්ෂණ) නම් වේ. මේ සඳහා ප්‍රශ්නකරු මුහුණ ලා සිටි දිශාව, ප්‍රකාශ කළ වචන, ප්‍රශ්න කරන විට නැවතී සිටි ස්ථානය, රැගෙන ආ ද්‍රව්‍යාදිය, ශරීරාවයන්ගේ ආකාර විකාර, ප්‍රශ්න කරන කාලය, ශාරිරක ව්‍යාපාර වූ අවයව චලන ස්පර්ශාදිය ද සැලකීමට භාජන විය යුතු කරුණු වේ.
අඞ්ගවිද්‍යාවෙහි දී පුරුෂ, ස්ත්‍රී හා නපුංසක යයි ශරීරාවයව තුන් පරිද්දෙකින් බෙදා දක්වනු ලැබේ. ප්‍රශ්නකරු පුරුෂ අවයවයක් ස්පර්ශ කළහොත් ශීඝ්‍රව කාර්යය සිදුවේ යයි ද ස්ත්‍රී අවයවයක් ස්පර්ශ කළේ නම් කාර්‍ය්‍යය ප්‍රමාද වේ යයි ද නපුංසක අවයවයක් ස්පර්ශ කාර්‍ය්‍ය සිද්ධිය නොවේ යයි ද පුරුෂ අවයවයක් ස්පර්ශ කළ ද එය තුවාළ ව හෝ හීනව හෝ කෘශව හෝ රූක්ෂව හෝ තිබුණොත් කාර්‍ය්‍යහානිය වේ යයි ද කියත්.
ප්‍රශ්නකරු ස්පර්ශ කරන ශරීරාවයව අනුව 'අඞ්ගාරූඩ' රාශිය නිගමනය කර තත්කාලික ග්‍රහයන්ගේ යෙදීම් පරීක්ෂා කර බලා ඕහට වන වැඩ අවැඩ ප්‍රකාශ කරන ක්‍රමයක් ද ඇත්තේ ය. ප්‍රශ්නකරු ස්පර්ශ කළේ දකුණු අණ්ඩකෝෂය නම් වෘෂභය ද දකුණු පාදය නම් මිථුනය ද බඩේ දකුණු පස නම් කටකය ද පපුවේ දකුණ පස නම් සිංහය ද දකුණ බාහුව හෝ ගුදය වී නම් ක්‍යාව ද හිසේ දකුණු පැත්ත නම් තුලාව ද හිසේ වාම භාගය නම් වෘශ්චිකය ද වාමබාහුව හෝ ගුදයේ වම්පස වීම නම් ධනුව ද පපුවේ වාම භාගය වි නම් මකරය ද බඩේ වම්පස නම් කුම්භය ද වාමපාදය නම් මීනය ද අණ්ඩකෝෂයේ වාමභාගය නම් මේෂය ද අඞ්ගාරුඪ රාශිය වේ. ප්‍රශ්කරුගේ චේෂ්ටා අනුව අඞ්ගාරූඪ රාශියේ පාද නිර්ණය කළ යුතුය. ඉක්බිති ප්‍රශ්නකරු මුහුණ ලා සිටි දිශාවට හිමි රාශියෙන් හත්වන රාශිය ආරූඪ රාශිය හෙවත් දිගාරූඪ රාශිය වශයෙන් ගෙන තත්කාලික ග්‍රහයන් පිහිටුවා ඉෂ්ටානිෂ්ට ඵල විනිශ්චය කරනු ලැබේ.
රෝගාබාධ හැඳින ගැනීම සඳහා පැරණි වෛද්‍යවරයන් අතර පැවැති අඞ්ගවිද්‍යාවක් ද වේ. එම විද්‍යාවෙහි ප්‍රශ්නකරු පැමිණි දිනයන්ට අනුව හා පැමිණ කරන අඞ්ග ස්පර්ශාදිය අනුව ද රෝගාබාධ දැනගන්නා ක්‍රමය විස්තර වේ. මේවා අවුල් හැර තෝරා බේරා ගැනීම සඳහා ඇතැම් විට පියවර සඞ්ඛ්‍යාදිය ද ආධාර වේ. දිවා කාලය තුනට බෙදා ප්‍රශ්නකරු පැමිණි වේලාව ද අඞ්ග ස්පර්ශය ද අනුව රෝගියාට සුවය ලැබීමට ගතවන කාලය, මරණය සිදුවන කාලය ආදිය දැනගන්නා ක්‍රමයක් ද ඇත. එසේම මන්ත්‍රයක් සෙමින් ජප කොට අසාධ්‍ය රෝගීන් ළඟට ගිය විට ඔවුන් ස්පර්ශ කරන අඞ්ගයන්ට අනුව සාධ්යසාධ්ය බව හෝ ශේෂ වූ ආයු ප්‍රමාණය දැනගන්නා ක්‍රමයක් ද වෙයි.
සර්ප දූතලක්ෂණයෙහි ද දූතයාගේ අඞ්ග ස්පර්ශාදිය අනුව සර්පයකු විසින් දෂ්ට කරනු ලැබූ අයගේ සාධ්යසාධ්ය භාවය, දෂ්ට කලේ කවර සර්පයෙක් ද යන බව ආදිය දැනගත හැකි බව සඳහන් වේ.
(සංස්කරණය:1963)
