අඟගරු (Mars)
පිහිටා ඇති දුර ප්‍රමාණය අනුව අපේ සූර්යග්‍රහ මණ්ඩලයේ සූර්යයා කෙරෙන් සිව්වැනි ස්ථානයෙහි සිටින ග්‍රහයා අඟහරුය. සෑහෙන තරම් ශක්ති සම්පන්න දුරේක්ෂයකින් බැලූ කල පවා මේ ග්‍රහයා සම්පන්න දුරේක්ෂයකින් බැලූ කල පවා මේ ග්‍රහයා අපට දක්නට ලැබෙන්නේ නිත්‍ය සලකුණු සහිත ඉතා ලක්ෂණ පැහැදිලි වස්තුවක් ලෙසය. අඟහරුගේ රතුපැහැයක් තාරකාවන් අතුරෙහි සාපේක්ෂ වශයෙන් බලන කල ඉක්මන් යයි කිවයුතු ගමනත් කරණකොටගෙන එය කැපී පෙනෙන වස්තුවක් බැවින් ඇත අතීතයේ සිට ම මේ ග්‍රහයා මිනිසාගේ පරීක්ෂාවට භාජන වූවකි. ග්‍රහයන් අතුරෙන් අඟහරු ඉතාමත් සිත් වුවකි. ග්‍රහයන් අතුරෙන් අඟහරු ඉතාමත් සිත් ගන්නා ග්‍රහය ලෙස ද සලකනු ලැබේ. එහි සජීව වස්තු ඇද්ද නැද්ද යනු බොහෝ කලක පටන් මත භේදයට භාජනව පවත්නා කරුණකි. පරිණාමය භේදයට භාජනව පවත්නා කරුණකි. පරිණාමය අතින් උසස් වූ සත්ව විශේෂ අඟහරු ලෝක යෙහි වාසය කරන බව කලකට ඉහත දී පැවති විශ්වාසය විය. දැනට එබඳු විශ්වාසයක් නැතත් එහි පැළැටි ආදිය ඇති බවට සාක්ෂ්‍ය තිබේ.
අඟහරු සහ සූර්යයා අතර ඇති මාධ්‍ය දුර ප්‍රමාණය සැතපුම් කෝටි 14.15කි. සූර්යයා කෙරෙන් අඟහරුට ඇති විය හැකි අඩු ම දුර සැතපුම් කෝටි 12.9කි. වැඩි ම දුර සැතපුම් කෝටි 15.4කි. අඟහරුගේ කක්ෂය සැලකිය යුතු විකේන්ද්‍රිකතාවකින් යුක්ත බව මෙයින් පෙනේ. සූර්යයා වටේ වරක් පරිභ්‍රමණය වීමට අඟහරු දවස් 687ක් ගනී. එහි මාධ්‍ය කක්ෂ වේගය තත්පරයට සැතපුම් 15කි. පෘථිවියෙහි මේ වේගය තත්පරයට සැතපුම් 18.5කි. අඟහරු කක්ෂය පෘථිවි කක්ෂයට සම්පූර්ණයෙන් ම පිටතින් තිබෙන නිසා අඟහරු කිසිවිටෙකත් අඩසඳක ආකාරයෙන් නොපෙනේ. එහෙත් අඟහරු පාථිවියෙන් අංශක 90ක් ඈතින් සිටින විය එය පෙනෙන්නේ පූර්ණාවස්ථාවට ආසන්න වූ භදක ආධාරයෙනි.
මේ කාරණය පළමුවෙන් සොයා දැන ගත්තේ ගැලීලියෝ (බ.) විසිනි. අඟහරු හොඳට පරික්ෂා කළ හැක්කේ අඟහරුත් පාථිවියත් සප්තමයෙන් සිටින අවස්ථාවක දීය. එවැනි අවස්ථාවක් ඇතිවන්නේ දවස් 780කට වරකි. සාමාන්‍ය වශයෙන් අඟහරුත් පාථිවියත් සප්තමයෙන් සිටින අවස්ථාවක දී එම ග්‍රහයන් දෙදෙන අතර ඇති දුර ප්‍රමාණය සැතපුම් කෝටි 4’86ක් පමණ වේ. එහෙත් පාථිවිය සූර්ය දුරකතයේත් අඟහරු සූර්ය සමීපකයේත් සිටින කල සප්තමයෙන් සිටීම පරීක්ෂණාදී කටයුතුවලට පහසුය. මෙවිට පාථිවියත් අඟහරුත් අතර දුර ප්‍රමාණය සැතපුම් කෝටි 3.46ක් පමණ වේ. මේ ග්‍රහයන් දෙදෙනා පරීක්ෂණ කටයුතු සඳහා ඉතා යෝග්‍ය ලෙස සප්තමයෙන් සිටින්නේ අවුරුදු 15කට 17කට පමණ වරකි. 1956 සැප්තැම්බර් මාසයේ දී අඟහරු මෙවැනි අවස්ථාවකට පැමිණියේය.
විෂ්කම්භය: අඟහරුගේ විෂ්කම්භය සැතපුම් 4,200කි. මෙය පෘථිවි විෂ්කම්භයෙන් භාගයක් පමණ වේ. අඟහරුගේ ස්කන්ධය පාථිවියේ ස්කන්ධයෙන් 0.180 පමණ වේ. එහි පරිමාව පාථිවියේ පරිමාවෙන් 0.150ක් පමණය. අඟහරුගේ ඝනත්වය 4 ය. අඟහරු ලෝකයෙහි මුහුදු නැති නිසා එහි ඇති ගොඩබිම් ප්‍රමාණය පාථිවියේ ගොඩ බිම් ප්‍රමාණයට තරමක් සමානය. එහි මතුපිට තිබෙන සලකුණුවල චලිතයේ උපකාරයෙන් මේ ග්‍රහයා අක්ෂය වටේ වරක් පරිවර්තනය වීමට ගන්නා කාලය නිවැරදි ලෙස නිර්ණය කොට තිබේ.
එය පැය 24 වි.37 ත.22.65කි. එබැවින් අඟහරු දවස පෘථිවි දවසට වඩා පැය බාගයක් පමණ දිගය. අඟහරුගේ සමකය එම ග්‍රහයාගේ කක්ෂ තලයට අංශය 25කින් පමණ ආනත වී තිබේ. පෘථිවියේ මෙන් අඟහරුගේ ද දක්ෂිණාර්ධගෝලයෙහි උෂ්ණත්වයේ වෙනස්වීම් උත්තරාර්ධගෝලයෙහි සිදු වෙනවාට වඩා වැඩිය. යට සඳහන් කරුණුවලින් පෙනෙන්නේ අඟහරුගේ දවල් කාලයෙහි හා රාත්‍රි කාලයෙහි පවතින තත්වය ද සෘතු අනුව ඇති වන වෙනස්වීම් ද පෘථිවියේ ඇති වන එබඳු තත්වයන්ට හා වෙනස්වීම්වලට සමාන කළ හැකි බවය. එහෙත් එක වෙනසක් නම් අඟහරු අවුරුද්ද පෘථිවි අවුරුද්ද මෙන් දෙගුණයක් දික් වීමය.
දේශගුණය. පාථිවි කක්ෂයට පිටතින් පිහිටා ඇති බැවින් අඟහරු ග්‍රහයා පෘථිවියාට වඩා සිසිල් විය යුතුය. එහෙත් එය අධීක සීතලයක් ඇති ග්‍රහයකු සේ නොගත යුතුය. අඟහරුගේ සමකයෙහි උෂ්ණත්වය සෙන්ටිග්‍රේඩ් 300 ට වැඩි විය හැකිය. එහෙත් රාත්‍රි කාලයේ දී සමක ප්‍රදේශ පවා අතිශයින් සීතල විය හැකිය. මෙසේ වන්නේ අඟහරු වටේ තිබෙන තුනී වායුගෝලය රාත්‍රි කාලයේ දී උෂ්ණය පිටවන්නට නොදී නවත්වා ගැනීමට අපොහොසත් බැවිනි. ධ්‍රැවවල උෂ්ණත්වය සෙන්ටිග්‍රේඩ් 900 පිළිබඳ කරුණු තව ම නිශ්චිත වශයෙන් පැහැදිලි කොට නැත. සෑහෙන තරම් ඝනත්වයක් ඇති වායු ගෝලයක් අඟහරුට ඇති බව කිව හැකිය. කෙටි තරංගවලින් යුක්ත සූර්ය විකිරණවලින් ග්‍රහයාගේ පිටුතලය මේ තුනී වායුගෝලයෙන් ආරක්ෂා කරනු ලැබේ. මීට හේතුව නම් දම්පාට ස්තරය නමින් හැඳින්වෙන ස්තරයක් පිටුතලයට සැතපුම් 7 හෝ 10 ඉහළින් තිබිමය. මේ ස්තරය කලින් කල ඉවත් වී යළිත් සෑදේ. අඟහරු වායු ගෝලයේ තිබෙන ඔක්සිජන්වල ප්‍රමාණය කොපමණ ස්වල්ප දැයි කිවහොත් එය නිශ්චය කිරිම ඉතා දුෂ්කරය. වාෂ්ප තිබෙන්නේ ස්වල්ප වශයෙනි. කාබන් ඩයොක්සයිඩ් වායුවත් ඉතා ස්වල්ප වශයෙන් තිබේ. නමුත් වායුගෝලයෙන් වැඩි ප්‍රමාණය නයිට්‍රජන් වායුවෙන් යුක්ත වේ.
බොහෝ විට වායුගෝලයේ වලාකුඵ නැත. ඉතා ඉහළ ප්‍රදේශයේ තිබෙන වලාකුළු අයිස් ස්ඵටික විය හැකිය. සැතපුම් දකක් හෝ තුනක් පමණ උඩින් තිබෙන ඉතා ප්‍රකටව පෙනෙන කහපාට වලාකුළු ධූලි කුණාටු මෙන් පෙනේ. අඟහරු කෙරෙහි ඇත්තේ මඳ සුළං පමණකි. තව ද මේ ග්‍රහයා මතුපිට වර්ෂාව ඇති විය නොහැකි බව පැහැදිලිය. සිකුරු ග්‍රහයාගේ සලකුණු මෙන් නොව අඟහරු ග්‍රහයාගේ පෙනෙන්නට තිබෙන සලකුණු කැපී පෙනෙන ඒවාය; ඝනරූපිය; සාමාන්‍යයෙන් නිත්‍යය අඟහරුගේ පිටුතලයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් රතුපාටට හුරුය. කොළපාටට හුරු අළුපාටින් යුත් පැහැදිලි විශාල ප්‍රදේශ ද දක්නට ලැබේ. රතුපාට ප්‍රදේශ සෘතුවලට අනුව වෙනස් නොවේ. ඒවා "කාන්තාර" ප්‍රදේශ ලෙස සලකනු ලබන නමුත් අඟහරු වැලි සහිත කාන්තාරවලින් යුත් ලෝකයක් නොවේ. එහි වැලි ඇත්තේ ම නැත. යම්කිසි ඛනිජ වර්ගයක් නිසා ප්‍රදේශ රත් පැහැයෙන් පෙනෙනවා විය හැකිය.
19 වැනි ශතවර්ෂයේ අන්තිම දශකයේ දී අඟහරු ගේ අදුරු ප්‍රදේශ සමුද්‍ර යයි විශ්වාස කරන ලද එහෙත් ඒ මතය දැන් ප්‍රතික්ෂේප කොට තිබේ. ඒවා පහත් වර්ගයේ පැළැටිවලින් ගහන වූ ප්‍රදේශවල පාට සෘතු අනුව වෙනස් වන බව පැහැදිලිව පෙනේ. ශිත සෘතුවට වඩා ග්‍රීෂ්ම සෘතුවේ දී මේ ප්‍රදේශවල පැහැය තද කොළපාටටට හුරුය. ධ්‍රැව වැස්ම අඩු වන කල වියළි වාතයේ තෙතමනය වැඩි වී යෑම පැළැටි කෙරෙහි බලපෑමෙන් දෝ ඒ අඳුරු ප්‍රදේශ පිළිබඳ තවත් මත ඉදිරිපත් කොට තිබේ. ඉන් එකකට අනුව මේ අදුරු ක්‍රියාකාරී ගිනිකඳුවලින් පිට කරනු ලබන අළුවලින් යුක්තය. එහෙත් තව ම තීරණාත්මක සාක්ෂ්‍ය හිඟ වුව ද අඟහරු ලෝකයෙහි පහත් වර්ගයේ පැළෑටි ඇති විය හැකිය යන නිගමනය යුක්ති සහගතය.
සුදුපාට ධ්‍රැව වැස්මවල් මේ ග්‍රහයාගේ ඉතා ප්‍රකට ලක්ෂණයකි. මේ වැස්මවල් හිම වැනි ද්‍රව්‍යයකින් සැදුණේ ද නැතහොත් ඝන කාබන් ඩයොක්සයිඩ්වලින් යුක්තවේ දැයි යන සැකයක් අවුරුදු කීපයක් පැවැත්තේ ය. එහෙත් ඒවා හිම වැනි ද්‍රව්‍යයකින් යුක්ත බව 1948 දී ඔප්පු කරන ලදී. පෘථිවියේ ධ්‍රැව වැසුම්වල තැන්පත් වී තිබෙන අයිස් තට්ටුවේ ගනකම අඩි කිහිපයකි. අඟහරුගේ ධ්‍රැව වැසුම්වල තිබෙන අයිස් තට්ටුවේ ගනකම අගල් ස්වල්පයකට වැඩි නොවේ. ශිත සෘතුවේ දී අඟහරුගේ උත්තරාර්ධගෝලයේ ධ්‍රැව වැස්ම ඉතා ප්‍රකටය. එහෙත් එම කාලයේ දී දක්ෂිණ ධ්‍රැවයෙහි කිසි ම වැස්මක් නොපෙනේ. උතුරු ප්‍රදේශයේ වසන්ත අතර වැස්ම සම්පූර්ණයෙන් ම නොපෙනී යන තෙක් දකුණු වැස්ම වැඩි වී යයි.
අඟහරු ග්‍රහයාගේ මතුපිට හරහට වැටී තිබෙන්නාක් මෙන් පෙනෙන සියුම් කළු රේඛාවන් කෙරෙහි ෂියපරෙල්ලි (Schiaparelli) විසින් 1877 දී තාරකා විද්‍යාඥයන්ගේ අවධානය යොමු කරවන ලදි. මේ රේඛා විහිදී දැලක් මෙන් තිබෙනු දක්නා ලදි. ඒවාට "ඇළවල්" යයි නම් කරන ලදි. අනතුරු අවුරුදු පනහක් පමණ වන කාලය තුළ පරීක්ෂකයන් බොහෝ දෙනෙකුන් විසින් මේ "ඇළවල්ප" පරීක්ෂා කරන ලදි. මේ රේඛා සියුම් ලෙස පරික්ෂා කළ වළවල් ඒවා අඟහරුගේ නිසරු පෙදෙස්වලට ජලය සැපයීමට කපන ලද වාරිමර්ගය යන මතයක් පළ කෙළේය. මේ "ඇළවල්" ලවල් සිතු තරම් පටු ද ක්‍රමවත් ද නොවු හෙයින් මේ මතය දැන් ප්‍රතික්ෂේප කොට තිබේ. මෙම "ඇළවල්" දුටු බොහෝ පරීක්ෂකයන් කියා සිටියේ ඒවායේ දෘශ්‍යමාන්තවය විවිධ බවත් ඒවා සෘතු අනුව වෙනස් වන බවත්ය. සූර්ය ග්‍රහමණ්ඩලයේ දක්නට ලැබෙන අන්කිසිවකට සමාන නොවන මේ "ඇළ වල්" පුදුම එළවනසුලුය.
පරිවාරග්‍රහයෝ: අඟහරුට පොබෝස් හා ඩෙයිමෝස් නමැති පරිවාරග්‍රහයෝ දෙනෙක් සිටිති. මේ දෙදෙනා ම හල් විසින් 1877 දී සොයාගන්නා ලදි. ඒවා ඉතා කුඩාය. අඟහරු ග්‍රහයාට ඉතා කිට්ටුය. සැතපුම් දහයකට මඳක් වැඩි විෂ්කම්භයකින් යුත් පොබෝස් අඟහරුගේ කේන්ද්‍රයෙන් සැතපුම් 5800ක් පමණ දුරය. මේ පරිවාර ග්‍රහයා අඟහරු වටේ වරක් පරභ්‍රමණට වීමට ගන්නේ පැය 7-5 ක් පමණකි. ඒ කාල ප්‍රමාණය අඟහරු සිය අක්ෂය වටේ වරක් පරිවර්තනය වීමට ගන්නා කාලයෙන් 1/3 පමණ වේ. එබැවින් පොබෝස් බස්නාහිරෙන් පායා නැගෙනහිරින් බසින්නාක් මෙන් අඟහරුට පෙනේ. මේ පිළිවෙල අඟහරුට පෙනෙන අනික් ආකාශ වස්තු සියල්ලලේ ම පරිභ්‍රමණ ක්‍රමයට විරුද්ධය. පරිවාර ග්‍රහයකු තම ග්‍රහයා වටේ වරක් පරිභ්‍රමණය වීමේ දී එම ග්‍රහයා සිය අක්ෂය වටේ පරිවර්තනය වීමට ගන්නා කාලයට අඩු කාලයක් ගන්නා අපේ සූර්ය ග්‍රහ මණ්ඩලය අයත් වාර්තා වී ඇති එක ම පරිවාර ග්‍රහයා පෝබෝස්ය. සැතපුම් 5ක් පමණ විෂ්කම්භයෙන් යුත් ඩෙයිමෝස් අඟහරුට සැතපුම් 14,600කට වඩා දුර නැත. මිනිසා අඟහරු ලෝකයට යන දිනයෙක ෆෝබෝස් හා ඩෙයිමෝස් අඟහරු පොළවල් ලෙස පාවිච්චි කල හැකි බැවින් මේ පරිවාර ග්‍රහයන් දෙදෙනා අනාගතයේ දී අපට ඉතා වැදගත් විය හැකිය.
අඟහරු ලෝකයේ පැළෑටි ආදිය තිබේ යයි විශ්වාස කිරීමට අපට බොහෝ සාක්ෂ්‍ය තිබෙන නමුත් එහි ඇති වායුගෝලය තුනී බැවින් සත්වයන් වැනි උසස් ගණයේ ජීවීන්ට එහි බැවින් සත්වයන් වැනි උසස් ගණයේ ජීවින්ට එහි විසිය හැකි ද යනු සැක සහිතය. එහෙත් ජීවින්ට එහි විසිය හැකිද යනු සැක සහිතය. එහෙත් ජීවින්ගේ පැවැත්මට යෝග්‍ය ස්ථාන කවරේ ද අයෝග්‍ය ස්ථාන කවරේද පෘථිවිගත ජීවන තත්වයන් පමණක් පදනම් කොට කීම ප්‍රඥාගෝචර නොවේ. මිනිසා ආකාශ තරණය කිරීමට මනා පුහුණුවක් ලබා ගෙන කවදා හෝ අඟහරු ලොවට ගොඩ බැස්සහොත් එහි ජීවත් වීම ඒ සා දුක්ෂර නොවිය හැකිය. වායුගෝලය තුනී වුවත් ජලය හිඟ වුවත් අනාගයේ දී ආකාශ තරණය කරන්නන්ට මේ ග්‍රහයා පිළිසරණ නොවැතැයි නොසිතිය හැකියි.
(සංස්කරණය:1963)
