අජිත කේසකම්බල (කේසකම්බලී)
බුදුන් ජීවමාන සමයෙහි (ක්‍රි.පූ. 6වන සියවස) දඹදිව විසූ සුප්‍රසිද්ධ තීර්ථකයෙකි. පූර්ණ කස්සප ආදි ෂට් ශාස්තෲන් අතුරෙහි ගැනෙන ඔහු බුදුන් වහන්සේට වඩා වැඩිමහලු වූ බව සංයුත්ත නිකායේ කෝසල සංයුත්තයෙහි දහර සූත්‍රයෙන් පෙනී යයි. අජිත යනු ඔහුගේ නමයි. "මිනිස් කෙසින් කළ කම්බිලියක් දරානුයි" හේ කේසකම්බල නමුදු වෙයි. බෞද්ධ සාහිත්‍යයෙහි ඔහු හැඳින්වීමෙහි ලා මේ නම් දෙක එක් කොට ගැනුණු බව පෙනේ.
එක්තරා කුල ගෙයක උපන් අජිත තෙමේ බොහෝ දෙනකුන්ට ණය වී ඒ ණය ගෙවා ගත නොහැකි වූ හෙයින් තම ගම හැර පියා පිටිසර පෙදෙසකට පැමිණියේය. එහි දී ජීවිත යාපනය උදෙසා හිස මුඩු කොට කෙසින් කළ කම්බිලියක් දරා තාපසවේශය ගත් ඔහු අජිත කේසකම්බල යයි ප්‍රසිද්ධව බොහෝ දෙනකුන් පහදවා ගෙන පන්සියයක් පමණ ශ්‍රාවකයන් පිරිවරා ඒ ඒ තන්හි විසීය. අජිත කේසකම්බලගේ ධර්මය වූයේ ආත්මය නොහොත් ජීවය මරණයෙන් පසු සිඳී යන්නේය යන උච්ඡේදවාදයයි. හේ බුද්ධියෙන් ලබා ගන්නා අවබෝධය ප්‍රතික්ෂේප කෙළේය. ජීවයත් ශරීරයත් අනන්‍ය වශයෙන් සැලැකූ හෙතෙම මරණයෙහි දී විසිර යන මහාභූත කොටස් හතරට පුරුෂයා වෙන් කෙළේය. ප්‍රපඤ්චයන්ගේ තථ්‍යතාව ප්‍රතික්ෂේප කිරීම් සංඛ්‍යාත ඔහුගේ මේ ධර්මය විඥානවාදයක් නොව භෞතිකවාදයකි. එහෙයින් හුදු භෞතික දර්ශනයක් ඉදිරිපත් කළ පැරණිතම ශාස්තෘවරයා ද ඔහු වෙයි. මේ භෞතික දර්ශනයේ ආදිකර්තෘ අජිත කේසකම්බල ම වුවත් නොවුවත් ඔහු පසු කාලයේ සිටි චාර්වාකයන්ගේ පුරෝගාමියකු වූ බව නම් නිසැකය.
අජිත කේසකම්බලගේ ධර්මය පිළිබඳව පැහැදිලි අවබෝධයක් ලබා ගත හැක්කේ දීඝ නිකායෙහි සාමඤ්ඤඵල සූත්‍රයෙනි. එහි අජාසත් රජුහට ඔහු තම ධර්මය ප්‍රකාශ කරමින් "මහරජ, දානයෙන් හෝ යාගයෙන් හෝ හෝමයෙන් හෝ ඇති වැඩක් නැත. කුශලාකුශල කර්මයන්ගේ ඵලයක් විපාකයක් නැත. පරලොව වූවහුට මෙලොවක් නැත. මොලොව වූවහුට පරලොවක් නැත. මව කෙරේ හෝ පියා කෙරේ හෝ මනා පිළිපැදීමෙන් ලබන ඵලයක් නැත. මැරී උපදනා සත්ත්වයෝ නැත්තාහ. මෙලොව ද පරලොව ද ස්වකීය විශිෂ්ට ඥානයෙන් සාක්ෂාත් කොට ප්‍රකාශ කරන්නාවූ සම්‍යග්ගත වූත් සුප්‍රතිපන්න වූත් ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයෝ ලොවෙහි නැත්තාහ. මේ පුරුෂ තෙමේ සතර මහාභූතයන්ගෙන් සැදුණේය. යම් කලෙක හේ කලුරිය කරයි ද එකල පෘථිවි ධාතුව පෘථිවිධාතුකායට පැමිණෙයි, ඇතුළත් වෙයි; ආපෝධාතුව ආපෝධාතුකායට පැමිණෙයි, ඇතුළත් වෙයි; තේජෝධාතුව තේජෝධාතුකායට පැමිණෙයි, ඇතුළත් වෙයි; වායෝධාතුව වායෝධාතුකායට පැමිණෙයි, ඇතුළත් වෙයි; ඉන්ද්‍රියයෝ ආකාශගත වෙති. දෙණෙහි හොත් මළ තැනැත්තහු පස්වැනි කොට ඇති පුරුෂයෝ හතර දෙනෙක් මිනිය ගෙන යති; සොහොන තෙක් (යෙමින් මළ තැනැත්තහුගේ) ගුණාගුණ ප්‍රකාශ කරති. (එහිදී ඔහුගේ) කපෝතවර්ණ වූ ඇට (පමණක්) ඉතිරි වෙයි. (ඔහුගේ) යාගහෝමයෝ දැවීම කෙළවර කොට ඇත්තාහ. දානය යන යමක් වේ නම් එය අඥානයන් විසින් පනවන ලද්දේය. යම් කෙනෙක් කර්මවිපාක ඇතැයි කියත් ද ඒ ඔවුන්ගේ හිස් වූ බොරු වූ බසකි. අඥාන තැනැත්තෝ ද පණ්ඩිත වූ තැනැත්තෝ ද කය බිඳීමෙන් (වන මරණයෙන්) සිඳීයෙති, වැනසෙති. මරණයෙන් මතු ඔවුහු නොවෙති"යි කියයි. මහාබෝධි ජාතකයෙහි සඳහන් වන අන්‍යතීර්ථක පුරෝහිතයන් පස්දෙනා අතුරින් අජිත කේසකම්බලගේ ම පූර්වාත්ම භාවයක් වූ එක් පුරෝහිතයකු දේශනා කරන ගාථාමය ධර්මය ද සාමඤ්ඤඵල සූත්‍රයෙහි දැක්වෙන යථෝක්ත ධර්මයට සමානය. මජ්ඣිම නිකායේ සන්දක සූත්‍රයෙහි මරණින් මතු ඉපැදීමක් නැතැයි කියන ශාස්තෘවරයාගේ ධර්මය විස්තර කරන තන්හි දී අජිත කේසකම්බලගේ යයි සාමඤ්ඤඵල සූත්‍රයෙහි දැක්වෙන ධර්මය ම පදානුපදිකව ගෙන ශාස්තෘවරයාගේ නම සඳහන් නොකොට දක්වා තිබේ.
ටිබැට් ත්‍රිපිටක ග්‍රන්ථයෙහි දැක්වෙන සාමඤ්ඤඵල සූත්‍ර අනුවාදයෙහි පකුධ කච්චායනගේ සප්තවිධ කායයන් පිළිබඳ ධර්මයත් මක්ඛලී ගෝසාලගේ නියතිවාදයත් අජිත කේසකම්බලට ආරෝපණය කොට ඇත්තේය. පාලි ත්‍රිපිටකයෙහි අජිත කේසකම්බලට පවරා ඇති මරණයෙන් පසු ඉපැදීමක් නැත යන ලබ්ධිය එහි පූරණ කස්සපගේ ලබ්ධිය වශයෙන් දැක්වේ. මෙම සූත්‍රයේ චීන පරිවර්තන දෙකක් දක්නා ලැබේ. ඉන් ක්‍රි.ව. 412-413 දී කළ පරිවර්තනයෙහි අජිත කේසකම්බලගේ භෞතික වාදයෙන් කොටසක් මක්ඛලී ගෝසාලට ආරෝපණය කොට තිබේ. ක්‍රි.ව. 381-395 දී කළ අනෙක් පරිවර්තනයෙහි අජිත කේසකම්බල අන්‍යවාදී වූ සංශයවාදියකු වශයෙන් දක්වා ඇත. බුදුන්වහන්සේ සියලු ශාස්තෲන් අතුරින් අජිත කේසකම්බල වෙන් කොට ගෙන ඔහු මහත් දෝෂාරෝපණයට භාජන කරන ලද බව ජෛන ග්‍රන්ථවලින් පෙනේ. (අකිරියවාදය ද බ.)
(සංස්කරණය:1963)
