අණ්වීක්ෂය (Microscope)
සරල (simple) ය. සංයුක්ත (compound) යැයි සාමාන්‍ය අණ්වීක්ෂ වර්ග දෙකකි. මේ වර්ග දෙක අතර ඇති වෙනස රඳ්‍ර පවත්නේ තිබෙන කාච සංඛ්‍යාව උඩ නොව කාච ගළපා තිබෙන ආකාරයත් ඉපදෙන ප්‍රතිබිම්බයේ වින්‍යාසයත් උඩය.
ඇසෙහි දෘෂ්ටිවිතානය (retina) නමැති අතිසංවේදී පටලයෙහි ප්‍රතිබිම්බය සෑදීම පිණිස කාච එකක් හෝ කිහිපයක් සරල අන්වීක්ෂයෙහි තිබෙන්නට පුළුවන. මෙසේ උපදවන ප්‍රතිබිම්බය උඩුකුරුය. ඒ උඩුකුරු ප්‍රතිබිම්බය මුල්වස්තුවට වඩා ලොකු වුව ද අනික් හැම අතින් ම ඒ හා සමානය. ඒ ප්‍රතිබිම්බය කඩතිරයක් මතට ගත නොහැකි හෙයින් ඊට අතාත්ත්වික ප්‍රතිබිම්බයක් යයි කියනු ලැබේ.
යමක් ලොකු කොට පෙන්වන ඉතාමත් ම පැරණි උපකරණය ඇස් කණ්ණාඩියයි. කණ්ණාඩි පාවිච්චිකරන්නෝ ඔවුන්ගේ ඇස් ඉදිරියෙහි සරල අණ්වීක්ෂ දෙකක් උසුලයි. කියවීම් කණ්ණාඩි ද ඇඟිලි සටහන් හෝ මුද්දර පරීක්ෂා කරන්නන් භාවිත කරන විවිධ කාච ද තනි කාචයකින් යුත් සරල අණ්වීක්ෂවලට හුරුපුරුදු නිදසුනකි.
තනි කාචයකින් සෑදෙන ප්‍රතිබිම්බ නොයෙක් ආකාරයෙන් විකෘත වන්නේය. ඉතා දැඩි විකෘති මඟ හැර වීමට කාච දෙකක් හෝ ඊට වැඩි ගණනක් හෝ සම්බන්ධ කළ යුතු ය. අත්-කාචය (hand lens) කාච දෙකකින් හෝ තුනකින් සමන්විතය. සරල අණ්වීක්ෂවලට තවද නිදසුන් වශයෙන් නොයෙක් විච්ඡේදන අණ්වීක්ෂ (dissecting microscopes) වර්ග ඉදිරිපත් කළ හැකිය.
ප්‍රතිබිම්බය උපදවන ආකාරයෙන් සරල අණ්වීක්ෂය සංයුක්ත අණ්වීක්ෂයට ඉඳුරා ම වෙනස් වේ. සංයුක්ත අණ්වීක්ෂයේ අවනෙත (objective) මගින් වස්තුවේ යටිකුරු, තාත්වික ප්‍රතිබිම්බයක් උපදවනු ලැබේ. සරල අණ්වීක්ෂයක් මෙන් ක්‍රියා කරන උපනෙත (eye piece) මගින් මේ ප්‍රතිබිම්බය තවත් විශාල කොට උඩුකුරු වූ අතාත්වික ප්‍රතිබිම්බයක් බවට පත් කරනු ලැබේ. එහෙයින් අන්තිමට ලැබෙන ප්‍රතිබිම්බය මුල් වස්තුවට අනුව යටිකුරුය. මේ අණ්වීක්ෂය සංයුක්ත යැයි කියනු ලබන්නේ එහි එක් අණ්වීක්ෂයක් පිට තවත් අණ්වීක්ෂයක් තිබෙන නිසාය.
සංයුක්ත අණ්වීක්ෂය යාන්ත්‍ර (mechanical) සහ ප්‍රකාශ (optical) යන කොටස් දෙකකින් සමන්විතය. යාන්ත්‍ර කොටස් අප්‍රධානය. එහෙත් උපකරණය ක්‍රියා කරවීම සඳහාත් නිවැරදි ප්‍රතිඵල ලබාගැනීම සඳහාත් ඒවා අවශ්‍යය. පරීක්ෂා කරනු ලබන වස්තුව අලෝකවත් කිරීමට සෑම අණ්වීක්ෂයක ම පරාවර්තකයක් මෙන් ක්‍රියා කරන දර්පණයක් තිබේ. වටිනාකමින් වැඩි අණ්වීක්ෂවල, වස්තුව මත ආලෝකය නාභිගත කිරීම පිණිස කොන්ඩෙන්සරයක් තිබේ. කොන්ඩෙන්සරයට යාව එහි යටින් තිබෙන ඉතා වැදගත් උපකාරී කොටසකි ප්‍රාචීරය (diaphragm). මේ ප්‍රාචීරයෙන් ඉටු වන කාර්යය නම් වස්තුවට යොමු කරන ආලෝකයේ ප්‍රමාණය පාලනය කිරීමයි.
අන්වීක්ෂයෙහි ප්‍රකාශ කොටස් වශයෙන් ගැනෙනුයේ දර්පණය, කොන්ඩෙන්සරය, අවනෙත සහ උපනෙත ද වේ. ඒ සියල්ල ම එකපෙළට පිහිටා තිබිය යුතුයි. මෙයින් අදහස් කැරෙනුයේ ඒ සියල්ල අන්වීක්ෂයේ ප්‍රකාශ අක්ෂය (opticalaxis) දිගේ පිහිටා තිබෙන බවය. පරීක්ෂා කරනු ලබන වස්තුවට ළංව ඇති කාචය අවනෙත නමින් හැඳින්වේ. උපනෙත නම් පරීක්ෂකයාගේ ඇස ළඟ තිබෙන කාචයයි. පරීක්ෂණාගාරවල පාවිච්චි කරන සාමාන්‍ය අන්වීක්ෂවල උපනෙත් දෙකක් හා අවනෙත් දෙකක් තිබේ. වැඩි අංගෝපාංගයන්ගෙන් යුත් අන්වීක්ෂවල අවනෙත තුනක් තිබේ. තුන්වැන්න තෙල් බිංදු කාචයකි (oilimmersion lens). මේ තෙල් බින්දු කාචය පාවිච්චි කරන්නේ පරීක්ෂා කරනු ලබන වස්තුව උඩින් තිබෙන වැසුම් පෙත්ත මත පිරිසිදු සීඩර් තෙල් බින්දුවක් දමාය.
අන්වීක්ෂයෙහි විශාලක බලය අවනෙතෙහි හා උපනෙතෙහි සාපේක්ෂ නාභීය දුරප්‍රමාණය (focal length) මත රඳා පවතී. අන්වීක්ෂයෙහි විභේදන බලය (resolving power) රඳා පවතින්නේ ප්‍රමුඛ අලෝක තරංග ආයාමය මතය.
සංයුක්ත අන්වීක්ෂයක සාමාන්‍ය ආකාරය අතින් වෙනසක් වේ නම් ඒ වෙනස ඇති වන්නේ ප්‍රකාශ කොටස්වල නොව ආධාරකයෙහි (stand) ය. පර්යේෂණ අන්වීක්ෂ සාමාන්‍ය අන්වීක්ෂවලට වඩා බෙහෙවින් දියුණු කරන ලද උපකරණයි. සාමාන්‍ය අන්වීක්ෂවල ඇතිවාට වඩා බර වූත් ශක්තිමත් වූත් ආධාරකයක් ද වඩා හොඳ, සියුම් සැකසීම් ක්‍රමයක් හා කොන්ඩෙන්සරයක් ද නිදොස් ප්‍රකාශ කොටස් ද පර්යේෂණ අණ්වීක්ෂවල තිබේ. පුළුල් ක්ෂේත්‍රයක් ඇති ද්විනේත්‍රික අන්වීක්ෂය (binocular microscope) යුගල උපකරණයකි. එහි යුවළ බැගින් තිබෙන උපනෙත් සහ අවනෙත් ත්‍රිමානේක්ෂ ගතියක් (stereoscopic effect) ගෙන දෙයි.
බොහෝ වස්තු අණ්වීක්ෂයකින් පරීක්ෂා කර බැලීමට පෙර ඒ සඳහා ඒවා විශේෂ ක්‍රමවලින් පිළියෙල කොට ගත යුතුයි. මනුෂ්‍ය වකුගඩුවක් හෝ ශාකයක මුලක් වැනි විනිවිද නොපෙනෙන (පාරාන්ධ) ද්‍රව්‍යයක් පරීක්ෂා කරන විට එය ඉතා තුනී කඩවලට කැපිය යුතුය. ගලක් හෝ ඛනිජ ද්‍රව්‍යයක් නම් අලෝකය විනිවිද යන තෙක් එය මදිමින් තුනී කළ යුතුය. රුධිර පටලයක් නම් එය විශේෂ ක්‍රමයකින් පිළියෙල කළ යුතුය.
ඉතිහාසය:
17 වැනි ශතවර්ෂයේ දී ඇති වූ වැදගත් සිද්ධීන් අතුරෙන් ප්‍රධාන එකක් නම් බොහෝ විද්‍යාඥයන් අණ්වීක්ෂය පාවිච්චි කිරීමට පටන් ගැන්මයි. 17 වැනි ශතවර්ෂය අණ්වීක්ෂයේ ඉතිහාසය අතින් වැදගත් කාලපරිච්ජේදයකි. ඒ කාලපරිච්ජේදය ඇතුළත දී මාල්පීගී (බ.) සහ ස්වාමර්ඩාම් (බ.) විසින් විශාලක කණ්ණාඩි පාවිච්චි කරන ලදි. මේ යුගයේ විසූ, අණ්වීක්ෂය පාවිච්චි කළ ඉතාමත් ශ්‍රේෂ්ඨ විද්‍යාඥයෝ දෙදෙනා නම් වැන් ලේවන්හොක් (බ.) සහ රොබට් හුක් (බ.) ය. ලේවන්හොක් ඔහුගේ සරල අණ්වීක්ෂ කොපමණ දක්ෂ ලෙස සම්පාදනය කළේ දැයි කිවහොත් ඒවායින් රුධිරවාහිනීවල තිබෙන සියුම් ශාඛා වැනි නොයෙක් අසිරිමත් දේ ද ඔහු මැනවින් දුටුවේය.
අණ්වීක්ෂය ප්‍රචාරයට පමුණවන ලද්දේ රොබට් හුක් විසිනි. ඔහු විසින් නිර්මාණය කරන ලද සංයුක්ත අණ්වීක්ෂය ඉතා ප්‍රසිද්ධ එකකි. 1665 දී පළ කරන ලද "මයික්‍රොග්රැfපියා" (සුක්ෂ්ම ලේඛනය) නමැති ඔහුගේ ග්‍රන්ථයෙන් පෙන්වා දුන්නේ අණ්වීක්ෂය සඵල ලෙස පාවිච්චි කළ හැකි අන්දමයි.
මේ උපකරණයේ වැදගත්කම වැටහී යෑමෙන් පසු ලෝකයා එය වඩ වඩාත් උපයෝගී කොට ගත්හ. වඩා හොඳ කාචවලින් විශාලනය වැඩි කර ගත් නමුත් ප්‍රතිබිම්බවල නොයෙක් දෝෂ ඇති වන බැව් වැටහුණේය. ගෝලීය සහ වර්ණ අපේරණය (බ.) වැනි දෝෂ නොයෙක් උපක්‍රම මගින් මැඩ පවත්වා ගන්නා ලදි. එසේ ම ඉතාමත් සියුම් විස්තර බලා ගැනීමට ද යාබද කුඩා වස්තු විභේද කිරීමට ද ශක්තිය ලබා ගන්නා ලදී.
එතෙක් අණ්වීක්ෂයෙන් ලත් ප්‍රතිඵලවලින් තෘප්තියට පත් නොවූ විද්‍යාඥයෝ එය තවදුරටත් දියුණු කළහ. අලෝක තරංගයෙහි ම ඇති භෞතික විශේෂතා ප්‍රයෝජනයට ගැනීමෙන් නවීන අණ්වීක්ෂ නොයෙක් අඩුලුහුඬුකම් මඟහරවා තනා ගත හැකි විය. අතිඅණ්වීක්ෂය (Ultra-microscope) (බ.) එහි පරීක්ෂා කරනු ලබන වස්තුවට විශේෂ ආලෝක වර්ගයක් සපයයි. සාමාන්‍ය ප්‍රකාශ අණ්වීක්ෂයේ ආලෝක කිරණ ක්‍රියා කරන්නාක් මෙන් ඉලෙක්ට්‍රෝනධාරා ඉලෙක්ට්‍රෝන-අණ්වීක්ෂයෙහි (ඉලෙක්ට්‍රෝන-අණ්වීක්ෂය (බ.)) ක්‍රියා කරයි.
20 වන ශතවර්ෂයේ දී අණ්වීක්ෂය විද්‍යාත්මක පර්යේෂණයන්ට ඉතා ප්‍රයෝජනවත් උපකරණයක් වී තිබේ. අණ්වීක්ෂය බෙහෙවින් උපයෝගී කර ගනු ලබන විද්‍යාවන්ගේ සංඛ්‍යාවට අපරාධ විමර්ශන විද්‍යාව ද මෑත දී ඇතුළත් විය.
(සංස්කරණය:1963)
