අත්තකිලමථානුයෝගය
ආත්මභාව සංඛ්‍යාත ශරීරයට දුක් ඉපදවීමෙහි හෙවත් ශරීරය තැවීමෙහි නැවත නැවත යෙදීම අත්තකිලමථානුයෝගයයි. ශරීරය දුකට හේතු වේ යයි සැලකූ දෘෂ්ටිවාදීහු අත්තකිලමථානුයෝගය දුක් නැසීමේ මාර්ගය කොට ගත්හ. බුද්ධකාලයෙහි විසූ විවිධ දෘෂ්ටිවාදීන් අතර පැවැති සිරුර තවන පිළිවෙත් අංගුත්තර නිකායේ තික නිපාතයෙහි දැක්වේ: කිසිවෙක් අචේලක (නිරුවත්) වෙයි. මහජනයා අතර පවත්නා ආචාරසම්පත්තිය හාළුයේ අහර වළඳා අත ලෝනේ වෙයි. පිඬු සඳහා යන විට "එව වහන්ස, සිටුව වහන්සැ"යි කියන ලදුයේ නොගනී; ආරාමයට ගෙනෙන ලද ආහාර හෝ තමා උදෙසා පිළියෙල කළ ආහාර හෝ ආරාධනායෙන් කළ අහර හෝ නොගනී. පිඬු පිණිස ගිය විට කළයෙන් සැළියෙන් ගෙන බෙදන ලද්ද හෝ පුවරු-දඬු -මොහොල් අතර සිට දෙන ලද්ද හෝ වළඳමින් සිටියවුන් ගැබිණියක, කිරි පොවන්නියක හෝ පුරුෂයන් අතර සිටි තැනැත්තියක විසින් දුන් අහර හෝ නොපිළිගනී." හෙතෙම කිසි විටෙක එක ගෙයකින් ලැබුණු පිණ්ඩයෙන් හෝ එක බත් පිඬකින් හෝ යැපෙයි, එපරිද්දෙන් පිඬු සතක් දක්වා වැඩි කොට ද වළඳයි. කිසි විටෙක දවසකට වරක් දෙදිනකට වරක් ආදි වශයෙන් අඩමස දක්වා පරියායභෝජී (වාරයෙන් වළඳනුයේ) වෙයි. හෙතෙම කිසි විටෙක පලා, බොඩහමු, හූරුහැල් සම්කඩ, දමුබත් ආදිය ද වළඳයි. නොයෙක් අල වර්ග හෝ වාටුණු පල හෝ වළඳයි. මෙසේ ආහාරයෙන් ශරීරය පෙළමින් වස්ත්‍ර සඳහා සණවැහැරි, කුස වැහැරි, තිහිරිපිළී, පංසුකූල, කේශකම්බල, අඳුන් දිවිසම්, වාලකම්බල ආදිය ද දරයි. කෙස්-රවුලු උදුරනුයේ වෙයි, උඩුකුරුව ද සිටී, උත්කුටුකව ද හැසිරෙයි, කටු ඇතිරියෙහි හොවී, දවසට තෙවරක් පව් සෝදනු සඳහා දියෙහි ගැලෙයි.
තවද ආත්මක්ලමථානුයෝගී වූ කිසිවෙක් පඤ්ච තාපතප්පන, මරුප්පපාතපතන, ආදිච්චානුපරිවත්තන ආදි විවිධ දුෂ්කර ක්‍රියාවන්හි ද යෙදෙයි. එහි ග්‍රීෂ්ම ඍතුවේ මධ්‍යාහ්නකාලයෙහි සිවුදෙසින් ගින්නෙන් හා මත්තෙහි හිරුරසින් තැවීම පඤ්චතාප" නමි. බුන් ඉවුරු ඇතිව පර්වතයන්ගේ මුදුනෙන් පැනීම මරුප්පපාතපතනය යි. හිරුට අභිමුඛව හැරීම ආදිච්චානුපරිවත්තනයයි. ගෝව්‍රත-අජව්‍රතාදී ව්‍රත විශේෂයෝ ද මෙහි තවත් යෝග ක්‍රම වෙති. මෙසේ නොයෙක් උපක්‍රමයෙන් සිරුර තැවීම දුක් නැසීමේ මාර්ගය ලෙස සැලකූ තීර්ථකයෝ ඈත අතීතයෙහි මෙන් ම අද දක්වාත් බෙහෙවින් ඉන්දියානු සමාජයෙහි දක්නට ලැබෙති. බෝසතුන් පවා එබඳු යෝගයන්හි යෙදුණු සැටි ලෝමහංස ජාතකයෙහි විස්තර වේ.
මහාභිනිෂ්ක්‍රම‍ණයෙන් පසු සිද්ධාර්ථ ගෞතමයන්වහන්සේගේ සාවුරුදු දුෂ්කර ක්‍රියාව අනෙකක්හු විසින් කරනු තබා සිතීමට පවා දුෂ්කර වූවකි. එය ආත්මක්ලමථානුයෝගයෙහි අන්තිම කෙළවරට පැමිණියේය. බුදුවීමට ළංව සිටි බෝසතුනුදු ආත්මක්ලමථානුයෝගය ඔස්සේ නිවන ලැබීමට වීර්‍ය්‍ය කළ බව එයින් පෙනේ. නොමෝරා ගිය නුවණැතියන් එහි මුළා වන බව ආශ්චර්‍ය්‍යයෙක් නොවේ. පසුව ශරීරයට දුක් දීමෙන් මෝක්ෂය නොලැබිය හැකි බව අවබෝධ කර ගත් සිද්ධාර්ථ ගෞතමයන් වහන්සේ කාමසුඛල්ලිකානුයෝග අත්තකිලමථානුයෝග යන අන්ත දෙක හැරපියා මධ්‍යම ප්‍රතිපදාව නිවන් ලැබීමේ මාර්ගය ලෙස අවබෝධ කරගත්හ. යළි බුද්ධත්වයට පැමිණ ධම්මචක්ක දේශනාවෙහි දී පැවිද්දකු විසින් සේවනය නොකටයුතු අන්ත දෙක වදාරමින් "යො චායං අත්තකිලමථානුයොගො දුක්ඛො අනරියො අනත්ථ සංහිතො" යි මේ ආත්මක්ලමථානුයෝගය කටු ඇතිරියෙහි ශයනය කිරීම් ආදී ආත්මපීඩාවන්ගෙන් දුක් එළවන්නේය. බුද්ධාදි ආර්‍ය්‍යයන් විසින් නොසෙවුනා ලද හෙයින් අනාර්‍ය්‍යය, ලෞකික ලෝකොත්තර අර්ථය පිණිස නොපවත්නා හෙයින් අනත්ථ සංහිත යයි වදාළහ. අත්තකිලමථානුයෝගයට ප්‍රතිපක්ෂ වූයේ කාමසුඛල්ලිකානුයෝගය (බ.)යි.
(සංස්කරණය:1963)
