අනගාරිය (අනගාරික)
ශාසනික පැවිද්ද "අනගාරිය"යි බෞද්ධ සාහිත්‍යයෙහි එයි. ගිහි ගෙය "අගාර" යයි කියනු ලැබේ. "අගාරස්ස හිතං කසිවණිජ්ජාදිකම්මං අගාරියන්ති වුච්චති" (සමන්තපාසාදිකා). ගිහිගෙට හිත වූ ගොවිතැන් වෙළඳාම් ආදි කර්ම "අගාරිය" නමි. "තඤ්ච පබ්බජ්ජාය නත්ථි, තස්මා පබ්බජ්ජා අනගාරියාති ඤාතබ්බා". ගිහිගෙට හිත වූ කෘෂිවණිගාදි කර්ම පැවිද්දෙහි නැත, එහෙයින් පැවිද්ද "අනගාරිය" නම් වෙයි. ජාතට්ඨකථාවේ (ගඞ්ගමාලජාතකය) පැවිද්ද "අනගාරික" යයි දැක්වෙයි. ගිහිගෙයි වෙසෙමින් කුටුම්බපෝෂණය කරන හෙයින් ගෙහිමියා හෝ ගෘහපතියා "අගාරික" යයි ද, ගිහිගෙන් නික්ම පැවිද්දට පැමිණි පුද්ගලයා "අනගාරික" යයි ද කලහවිවාද සූත්‍රනිර්දේශාදියෙහි විස්තර කොට ඇත. මේ අර්ථවිවරණයන් අනුව අනගාරිය අනගාරික යන වචන දෙක පිළිවෙළින් පැවිද්දට හා පැවිදි වූවහුට ව්‍යවහාර කළ බව පෙනේ.
"යාදිසකෙ වා කාමෙ පහාය අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො" (අඞ්ගුත්තරනිකාය-තිකනිපාත) යනාදි පාඨ දෙස බලන කල අගාර ශබ්දයෙන් ගිහි ගෙය නිඃශ්‍රීත වූ ඡන්ද විතර්කාදියෙන් ගහන වූ ගිහි ජීවිතය ගැනුණු බව පෙනේ.
"සම්බාධොයං ඝරාවාසො-රජස්සායතනං ඉති", "න ඉදං සුකරං අගාරං අජ්ඣාවසතා එකන්ත පරිසුද්ධං බ්‍රහ්මචරියං චරිතුං", "අබ්භොකාසො ච පබ්බජ්ජා" යනාදි පාඨයන් දෙස බලන කල කාමවිතර්කාදියෙන් පරිපූර්ණ වූ සුඛ සමඞ්ගීභූත වූ ගිහි ජීවිතය ශාසන බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍ය සංඛ්‍යාත වූ උසස් ප්‍රතිපත්ති පූරණයට බාධාකර බවත් ගිහිගෙයි වෙසෙන තාක් ඒ උසස් බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යය පිරිය නොහැකි බවත් පඤ්චකාම නිඃශ්‍රීත වූ ගිහි ජීවිතය හැරපියා ලබන පැවිද්ද අභ්‍යවකාශ වාසයක් බවත් පිළිගැනීම වූ බව පැහැදිලිය. මෙසේ අගාර සංඛ්‍යාත ගිහි ගෙයි සිට සසර දුක් ගෙවා සසර කෙළවර කට නුහුණු හෙයින් කාමභෝගයන් හැරපීම් සංඛ්‍යාත ආත්මපරිත්‍යාගයක් කොට අනගාරිය භූමියට පත් වූයේ සසරින් මිදීමේ උදාර පරමාර්ථයකිනි. ශාසනික ව්‍යවහාරයන් පරීක්ෂා කර බලන කල අනගාරිය සංඛ්‍යාත පැවිදි ජීවිතය අගාරිය සංඛ්‍යාත ගිහි ජීවිතයට වඩා සර්වප්‍රකාරයෙන් ම උසස් වූවකි. යම් යම් හේතූන් නිසා ශාසන බ්‍රහ්මචර්‍ය්‍යය කෙරෙහි කළකිරුණු ඇතැම් භික්ෂුභික්ෂුණීන් පවා,
"කථංහි සික්ඛං පච්චක්ඛං - කාලං කුබ්බෙථ මාදිසො වරං
මෙ ඉධ උබ්බන්ධං - යං ච හීනං පුනාචරෙ"යි "අධිශීලය හැරපියා මා වැන්නෙක් කෙසේ නම් මිය යා හෙයි ද? පැවිද්ද හැරැපියා පිරිහුණු ජීවිතයක් වූ ගිහිබවට පෙරළා යෑමට වඩා ගෙල වැල ලා මිය යෑම යෙහෙකි"යි පැවසීමෙන් අනගාරිය සංඛ්‍යාත පැවිද්ද හා සාපේක්ෂ වශයෙන් බලන කල ගිහි ජීවිතය ඒකාන්තයෙන් පහත් එකක් සේ ගැනුණු බවට සැකක් නැත.
"සිඛී යථා නීලගීවො විහඞ්ගමො
හංසස්ස නොපෙති ජවං කුදාචන
එවං ගිහී නානුකරොති භික්ඛුනො
මුනිනො විවිත්තස්ස වනම්හි ඣායතො" (යම් සේ නිල්ගෙලක් ඇති ආකාශචාරී වූ මයූරයා කිසි දිනක හංසයාගේ ජවයට ළං විය නොහේද, එපරිද්දෙන් ම වනයෙහි විවේකීව ධ්‍යායීව සිටින්නා වූ භික්ෂුවක් අනුකරණය කිරීමට ගිහියා නොසමත් වේය) යී මුනි සූත්‍රයෙහි එන ගාථාවෙන් ද පැවිදි ජීවිතයෙහි උත්කෘෂ්ටත්වය පෙනේ.
පැවිදි විය නුහුණු ගෘහස්ථ බෞද්ධෝපාසක උපාසිකාවෝ පන්සිල් අටසිල් ආදිය සමාදන් වෙමින්, සිඟාලෝවාද සූත්‍රය, ධම්මික සූත්‍රය ආදියෙහි දේශනා කොට ඇති පරිදි අගාරිය පටිපදාව පිරූහ. මෑත අතීතයෙහි පටන් ගිහිවැ සිට බඹසර රක්නා උපාසකයනට ද "අනගාරික" යනු රූඪි වශයෙන් ව්‍යවහාරයට පැමිණියේය. "අනගාරික ධර්මපාල" යනාදි තැන්හි එය දක්නට ලැබේ.
(සංස්කරණය:1963)
