අනන්තකාය (Antiochus)
බෞද්ධ සාහිත්‍යයෙහි එන මිළිඳු රජතුමාගේ ඇමැතියෙකි. යවන (ග්‍රීක) ජාතිකයකු වූ මොහුගේ ග්‍රීක නාමය ඇන්ටියෝකස් ය යි සලකනු ලැබේ.
මිළිඳු රජු නාගසේන තෙරණුවන් හා වාද කිරීමට ගිය අවස්ථාවේ දී පන්සියයක් ග්‍රීක අමාත්‍යවරුන් කැටුව ගිය බව සඳහන් වේ. අනන්තකාය හෙවත් ඇන්ටියෝකස් ඉන් කෙනෙකි. එක් වරෙක නාගසේන තෙරුන් සංඛෙය්‍ය නම් පිරිවෙන්හි සිට සාගලපුරයට වැඩමවා ගෙන එනු සඳහා මිළිඳු රජතුමා, මංකුර (Pacorus), දේව මන්ත්‍රී (Demetrius) යන ඇමැතියන් සමඟ මොහු පිටත්කොට යැවීය.
නාගසේන තෙරණුවන් සාගලපුරයට වැඩමවාගෙන යද්දී අනන්තකාය ඒ තෙරුන් සමඟ පිළිසිඳරෙහි යෙදුණේ "ස්වාමීනි, නාගසේනයන්වහන්ස, නාගසේන යයි කියා යම් නමක් කියමෝ නම් මේ නාමයෙහි නාගසේන වූයේ කවරේදැ"යි ඇසීය. එවිට නාගසේන තෙරණුවෝ, "මෙහි දී තෙපි කවරකු නාගසේන යයි සිතන්නහුදැ"යි පුළුවුත්හ. "ස්වාමීනි, අභ්‍යන්තරයෙහි යම් ජීව සංඛ්‍යාත ප්‍රාණවාතයෙක් ප්‍රවේශ වේ ද පිටතට නික්මේ ද, එම වාතය "නාගසේන" යයි සිතමි"යි කීය. "අනන්තකායයෙනි, ඉදින් මේ ප්‍රාණ වාතය නික්ම ගොස් ප්‍රවේශ නොවූයේ වී නම්" ප්‍රවේශ ව හෝ නොනික්මුණේ වී නම් ඒ පුරුෂයා ජීවත්වේදැ"යි විචාළහ. හේ "නැත ස්වාමීනි"යි කීය. "මෙනුවර සංඛනාද කරන්නාවූ යම් කෙනකුන් පිඹපූ වාතය නැවත ප්‍රවේශ වේදැ"යි විචාළහ. "නැත ස්වාමීනි"යි හේ කීය. "එසේ නම් කුමක් හෙයින් ඒ අං, සක්, නළා පිඹින්නාහු නොමියෙත්දැ"යි පුළුවුත්හ. එවිට අනන්තකාය, "ස්වාමීනි, ඔබවහන්සේ වැනි ප්‍රාඥ වූ වාදීන් සමඟ කතා කරන්නට මම සමර්ථ නොවෙමි. ස්වාමීනි, මැනැවින් වැටහෙන ලෙස එහි අරුත් මට වදාළ මැනැවැ"යි ආරාධනා කෙළේය. ඉක්බිති තෙරුන්වහන්සේ, "අනන්තකායයෙනි, මේ අභ්‍යන්තරගත වාතය ජීවිතය නොවෙයි; ආශ්වාස-ප්‍රශ්වාස නම් වෙයි. මේ ආශ්වාස-ප්‍රශ්වාස කාය සංස්කාර නමැ"යි අභිධර්මයෙන් කරුණු අළහ. එයින් පැහැදුණු අනන්තකාය එතැන් සිට නාගසේන තෙරණුවන්ගේ ශ්‍රාවකයෙක් වූයේය.
"අනන්තකාය" යනු ඇන්ටියෝකස් යන නාමය පාලියට අනුරූප කොට ව්‍යවහාර කළ අයුරුය. එහෙත්, "ඇන්ටියෝකස්" යනු එකල ව්‍යවහාර වූ රාජකීය නාමයක් නොව එවක බැක්ට්‍රියාවේ ප්‍රසිද්ධ වූ පොදු නාමයක් විය. මිළිඳු රජුගේ ඇමැතියන් අතුරෙහි ප්‍රමුඛයා බැක්ට්‍රියානු රජ පවුලට නෑකම් ඇත්තකු වූ බැවින් ඔවුනතුරෙහි ඩෙමිට්‍රියස් (දේවමන්ත්‍රී) නැමැත්තකු ද ඇන්ටියෝකස් (අනන්තකාය) නැමැත්තකු ද සිටීම පුදුමයක් නොවේ යයි ඊ. ජේ. රැප්සන් මහතා සඳහන් කරයි.
අනන්තකාය මෙන් ම දේවමන්ත්‍රී ආදි අනික් නම් ද යම්කිසි අදහසකට ළඟාවෙන පරිදි (අනන්තකාය=අප්‍රමාණ ශරීර ඇති; දේවමන්ත්‍රී=දෙවියන්ගේ මන්ත්‍රී) ග්‍රීක බසින් පාලියට බිඳ ගනු ලැබූ වචන බව රීස් ඩේවිඩ්ස් මහතාගේ අදහසයි. එහෙත් "මිනැන්ඩර්" යන්නෙන් බිඳ ගත් "මිළින්ද" යන්න මෙන් ම මේ අලුත් නම් ද හින්දුවරුන්ට හුරු නොවී යයි ඒ මහතා කියයි.
(සංස්කරණය:1963)
