අන්තඃසර්ග පද්ධතිය
(අන්තෝසර්ග සංස්ථෙමය - The Endocrine System). හෝමෝන (බ.) නමින් හැදින්වෙන ද්‍රව්‍ය රැධිර ධාරාවට (සරිතයට) ස්‍රාවය කරන ග්‍රන්ථ අන්තක්සර්ග පද්ධතියෙහි අඩංගු වේ. ග්‍රන්ථියෙන් ඈත පිහිටි ඉන්ද්‍රියයන් හා පටකයන් ස්වකීය කෘත්‍යයන්හි නිසි ලෙස යෙදවීමට ශරීරයෙහි හැම කොටසක් කරා ම රැධිරය මගින් හෝමෝන ගෙන යනු ලබන හෙයින් මේ හෝර්මෝන රසායනික දූතයන් ලෙස ක්‍රියා කරයි. පිටියුටරි (බ.), තයිරොයිඩ් (බ.) පැරතයිරොයිඩ් (බ.) හා අධිවෘක්ක (adrenal) ග්‍රන්ථි, අග්න්‍යාශය (pancreas), පුරුෂයකු ගේ වෘෂණ (testes), ස්ත්‍රියකගේ ඩිම්බාධාර ( ovaries ) ගර්භිණී අවස්ථාවේ දක්නා වැදෑමහ (අපරාව) යනාදිය අන්තක්සර්ග ග්‍රන්ථීහු වෙත්.
අන්තඃසර්ග පද්ධතිය ශරීරයේ ඉන්ද්‍රියයන් කීපයකින් සිදුවන නියම කෘත්‍ය පාලනය කරයි. උෂ්ණත්වය අතිශයින් අඩු හෝ වැඩි වීම ද ආහාර හා ජලය නොලැබීම ද රෝග බෝවීම ද (ආසාදනය ද) විෂවර්ග ශරීර ගතවීම ද නකනකුට මූණපා සටන් කිරීමට හෝ බේරී පලායෑමට සිදුවන අනතුරුදායක අවස්ථා ද වැනි පරිසරයන්ගේ වෙනස්වීම්වලට ජීවීන් අනුවර්තනය වන පිළිවෙළටත් අන්තඃර්ග පද්ධතිය ආධාරකාරී වේ. මෙවැනි අහිතකර තත්ත්වයනට මුහුණ පෑම සඳහා හැඩගැසීමට පුළුවන්කමක් ශාරීරික කාර්‍ය්‍යයන්හි ඇතිවිය යුතු ය. එබඳු හැඩ ගැසීම් සිදුවන්නේ ශාරීරික කාර්‍ය්‍යයන් රාශියක් ඉතා සියුම් ලෙස එකට සමායෝජනය වීමෙනි. එහිලා ස්නායු පද්ධතිය ර්‍ශඝ්‍රව ක්‍රියාකාරී වන අතර අන්තඃර්ග පද්ධතිය අශීඝ්‍රව ක්‍රියාකාරී වෙයි. නිදසුනක් වශයෙන් කියතොත්, අතක් අහම්බෙන් උණු ද්‍රව්‍යයක ගෑවුණොත් එය වහා ම ඉවතට ඇද ගනු ලැබේ. ස්නායු ඔස්සේ ගමන් කරන ආවේග මගින් ද්‍රව්‍යය උණු බව දැන ගැනීමත් අත අහකට ගැනීමත් ක්ෂණයකින් සිදු වෙයි. එහෙත් ජලය හිඟවීමකට ඔරොත්තු දිය හැකි තත්ත්වයකට ශරීරය පත් වන්නේ මීට වඩා ඉතාමත් හෙමින්ය. මීට හේතුව නම් මේ හැඩගැසීම අන්තකසර්ග පද්ධතිය මත රඳා පැවතීමය. අධික ලෙස දහඩිය දැමීමෙන් හෝ ජලය අඩුවෙන් බීමෙන් හෝ ශරීරයේ ජලය අඩු වූ විට ශරීරයෙහි ජලය අපතේ යන්නට නොදී ආරක්ෂා කිරීම සඳහා පිටියුටරි ග්‍රන්ථිය මුත්‍රවල ප්‍රමාණය අඩු කරන හෝමෝනයක් ස්‍රාවය කරයි.
අන්තඃසර්ග කෘත්‍ය පිළිබඳ අවබෝධය අපට ඇතිවන ප්‍රතිඵල දකින්නට පුළුවන. හෝමෝන අධික ප්‍රමාණයක් ඇතුලු කිරීමෙන් ඇතිවන ප්‍රතිබෝධය වඩා හොදින් ලබා ගැනීමට මෑතක දී නවීන රසායන විද්‍යා විධි බෙහෙවින් උපකාරී වී තිබේ. හෝමෝනවල නියම රසායනික ස්වභාවය ද ඒවා ස්‍රාවය කරනු ලබන ප්‍රමාණය ද ග්‍රන්ථීන්ගේ ස්‍රාවී ක්‍රියා කෙරෙහි බලපාන සාධක ද අන්තඃසර්ග රෝගයන්හි ඇති වන නොඑක් විකෘති ද යන මේවා නූතන රසායන විද්‍යාව මගින් පැහැදිලි කොට තිබෙනු පමණක් නොව අන්තඃසර්ග රෝගවලට වඩා යෝග්‍ය වූ ප්‍රතිකාර ක්‍රමත් ඒ මගින් ලැබී ඇත. නිදසුනක් වශයෙන් කියතොත්, දැන් හෝමෝන පෙරට වඩා නිවැරදි ලෙස පිළියෙල කරනු ලැබේ. ප්‍රතිකාර කටයුතු සඳහා ස්වාභාවික හෝමෝන දැන් පිළියෙල කරනු ලැබේ. තවද අධික ලෙස හෝමෝන ස්‍රාවය කිරීමෙන් ඇතිවන රෝගයන්ට ප්‍රතිකාර කිරීම සඳහා හෝමෝනවලට ප්‍රතිවිරුද්ධ ද්‍රව්‍ය ද අලුතෙන් සොයා ගෙන තිබේ.
පිටියුටරි ග්‍රන්ථිය: පිටියුටරි ග්‍රන්ථිය වනාහි මොළයට යටින් පිහිටි කුඩා ග්‍රන්ථියකි. එකිනෙකට වෙනස් වූ හෝමෝන වර්ග අටක් ස්‍රාවයකළ හැකි තරම් විස්මයජනක ශක්තියක් මේ ග්‍රන්ථියට ඇත. මොළයත් සමග මේ ග්‍රන්ථියේ ඇති සමබන්ධය හ්තුකොගෙන එම ග්‍රන්ථියේ ක්‍රියාකාරිත්වය කෙරෙහි ස්නායු පද්ධතියේ ක්‍රියාකාරිත්වය බොහෝ දුරට බලපායි.
පිටියුටරියේ පූර්ව කොටස හෝමෝන හයක් ස්‍රාවය කරයි. වර්ධන හෝමෝනය සාමාන්‍ය ශරීර වර්ධනයට ඉවහල් වෙයි. වර්ධන හෝමෝනය අධික ලෙස ස්‍රාවය කළහොත් ශරීර වර්ධනය වේ. හෝමෝනය අල්ප වශයෙන් ස්‍රාවය කළහොත් ශරීර වර්ධනය අධික වූ යෝධතනුකත්වය (gigantism) ඇති වේ. හෝමෝනය අල්ප වශයෙන් ස්‍රාවය කළ හොත් අඟුටුව (dwarflsm) ඇති වේ. ක්ෂීරජනක හෝමෝන පයෝධර කෙරෙහි ක්‍රියා කරමින් දරු ප්‍රසූතියකින් පසු කිරි ස්‍රාවය ඇති කරයි. එක ඉතිරි හෝමෝන සතරේ එක ම කෘත්‍යය අනික් අන්තඃසර්ග ග්‍රන්ථින් ස්වකීය කාර්‍ය්‍යයන්හි හැසිරවීම වන හෙයින් මේවාට ට්‍රොfපික් හෝමෝන (හරණ හෙවත් පෝෂක හෝමෝන) යයි කියනු ලැබේ. තයිරොට්‍රොfප්ක් හෝමෝන තයිරොයිඩ් ස්‍රාවය පාලනය කරයි. අඩිරිනොකෝටිකොට්‍රොfපික් හෝමෝනය අධිවෘක්ක වල්කයේ (adrenal cortex) ක්‍රියා කිරීම පාලනය කරයි. (ස්ත්‍රියකගේ නම් ක්ෂීරජනක හෝමෝනයත් එකතුව) ගොනැඩොට්‍රොපික් හෝමෝන දෙකක් ස්ත්‍රියකගේ ඩිම්බ හා පුරුෂයකුගේ ශුක්‍රාණු උත්පාදනය පාලනය කරයි. තවද මේ හෝමෝන දෙක වෘෂණයෙන් හා ඩිම්බාධාරයෙන් වන ලිංගික හෝමෝන ස්‍රාවය පාලනය කරයි.
පිටියුටරියේ අපර කොටස ප්‍රතිමූත්‍රකර (antidieuretic ) හෝමෝනය සහ ද්‍රැත සූතික (ප්‍රසූතිය ඉක්මන් කරන - oxytocic) හෝමෝනය ස්‍රාවය කරයි. ශරීරයෙහි ජල ප්‍රමාණය වෙනස්විය නොදී තබා ගැනීම සඳහා ප්‍රතිමූත්‍රකර හෝමෝනය වකුගඩුව කෙරෙහි ක්‍රියාකරමින් මූත්‍ර ප්‍රමාණය පාලනය කරයි. මේ හෝමෝනය නැති වූ විට අමිෂ්ට මේහය (diabetes insipidus) ඇති වේ. මේ රෝගය ඇති වූ කළ ජලය රැක තබා ගැනීමට වකුගඩුව අපොහොසත් හෙයින් රෝගියා මූත්‍ර විශාල ප්‍රමාණයක් පහ කරයි. ප්‍රසූතිය ඉක්මන් කරන හෝමෝනය ධාරාවේ ( uterus) බලවත් සංකර්ෂණ හෙවත් හැකිළීම් ඇති කරයි. ප්‍රසූති අවස්ථාවේ දී දරුවා බිහිකිරීම සඳහා ධරාවේ හැකිළීම් (සංකර්ෂණ) ඇති වන්නේ මේ හෝමෝනය කරණකොටගෙනය. ළදරුවාට කිරි පොවන කාලයේ පයෝධරවලින් කිරි පිට කිරීමට අනුබල දෙන්නේත් මේ හෝමෝනයයි.
තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථිය. තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථිය බෙල්ලේ ඉදිරි පාර්ශ්වයෙහි පිහිටා තිබේ. ශරීර පටකයන්හි රසායනික ක්‍රියා පිළිවෙළ සිදුවන වේගය මේ ග්‍රන්ථියේ ස්‍රාව මගින් පාලනය කරනු ලැබෙයි. වයස් පිරුණ තැනැත්තකුගේ මේ ස්‍රාව අඩු වුවහොත් රසායනික කාර්‍ය්‍යාවලියේ වේගය අඩුවෙයි. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් මික්ස්ඉඩීමාව (myxoedema) ඇති වේ. එවිට රෝගයාගේ ශරීරය පිම්බී බුද්ධිය ද මන්ද වී, හෘත්ස්පන්දන වේගය ද අඩුවී යයි. මානසික වර්ධනයත් ශාරීරික වර්ධනයත් අතිශයින් ප්‍රමාද කරන බැවින් බිළිදකුගේ තයිරොයිඩ් ඌනතාව මීට වඩා බරපතළ කරුණකි. මේ තත්ත්වයට ක්‍රෙටිනතාව (cretinism) යයි කියුනු ලැබේ. මෙවැනි තත්තවයන්ට පිළියම නම් තයිරොයිඩ් හෝමෝන මුඛමාර්ගයෙන් ශරීරගත කරවීමයි. තයිරොයිඩ් හෝමෝන අධික ලෙස ස්‍රාවය වීමේ ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් තයිරොයිඩ් ධූලකතාව (thyrotoxicosis ) ඇතිවේ. මෙහි ලක්ෂණ මික්ස්ඩිමාවේ ලක්ෂණවලට ප්‍රතිවිරුද්ධ ය. මේ තත්ත්වයට ප්‍රතිකාර කරනු ලබන්නේ අධික හෝමෝන ස්‍රාවය අඩු කරන ප්‍රතිතයිරොයිඩ් ( antithyroid) ඖෂධවලිනි.
තයිරොයිඩ් හෝමෝන සෑදීමට අයඩින් අවශ්‍ය වේ. ලංකාවේ සමහර ප්‍රදේශවල සිදුවන්නාක් මෙන් ආහාරයේ සෑහෙන ප්‍රමාණයක් අයඩීන් නැති වූ විට තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථිය විශාල වේ. මේ තත්ත්වයට සරල ගලගණ්ඩය (gotre) යයි කියනු ලැබේ. ආහාරයට අයඩීන් එකතු කිරීමෙන් මෙය පහසුවෙන් වැළකිය හැකිය. ඒ සඳහා ඉතාමත් පහසු ක්‍රමය නම් ආහාර පිසීමට ගන්නා ලුණුවලට අයඩින් එකතු කිරීමය
පැරතයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථි: මේවා තයිරොයිඩයට පිටිපසින් පිහිටා තිබෙන කුඩා ග්‍රන්ථිය. මේවායින් කෙරෙන කෘත්‍යය නම් රුධිරයේ අඩංගු කැල්සියම්වල සාන්ද්‍රණය නිත්‍ය ප්‍රමාණයකින් තබා ගැනීමය. මේ ග්‍රන්ථි මෙසේ ක්‍රියා කරන්නේ රුධිරයේ අඩංගු කැලසියම් ප්‍රමාණයත් අස්ථිගත කැල්සියම් ප්‍රමාණයත් අතර සියුම් සමතුලිතතාවක් දැනවීමෙනි. රුධිරයේ අඩංගු කැල්සියම්වල ප්‍රමාණයත් අස්ථිගත කැල්සියම් ප්‍රමාණයත් අතර සියුම් සමතුලිතතාවක් දැනවීමෙනි. රුධිරයේ අඩංගු කැල්සියම්වල සාන්ද්‍රණයේ යම්කිසි වෙනසක් ඇති වුවහොත් එහි ප්‍රතිඵල වශයෙන් හෘදය වස්තුවේ ක්‍රියා කිරීමෙහි ද ස්නායු පද්ධතියෙහි ද කංකාල පේශීන්ගේ ද බරපතළ කැළඹීම් ඇතිවේ. එබැවින් පැරතයිරොයිඩ ස්‍රාවය ජීවිතයට අවශ්‍යය.
අධිවෘක් ග්‍රන්ථි: එක එක වකුගඩුවකට ඉහළින් අධිවෘක්ක ග්‍රන්ථි පිහිටා තිබේ. ඒ එක් එක් ග්‍රන්ථියක ඇඩ්රිනලීන් ස්‍රාවය කරන මජ්ජනය (medulla) නමැති මැද කොටසකුත් හයිඩ්රොකෝටිසෝන් හා ඇල්ටොස්ටෙරෝන් ස්‍රාවය කරන වල්කය (cotex) නමැති බාහික කොටසකුත් අඩංගු වේ.
අධික ලෙස වෙහෙසීමට ශරීරය සූදානම් වෙනවිට ඇඩ්රිනලීන් විශාල ප්‍රමාණයක් ස්‍රාවය කරනු ලැබේ. මේ හෝමෝනය පේශිවල රුධිරය ගැලීමත් හෘදයේ ක්‍රියා කිරීමත් වැඩි කරයි. එපමණක් නොව එය රුධිරයට වැඩියෙන් සීනි සපයා දී පේශිවල විඩාව අඩු කරයි. ඒ කරණ කොටගෙන, අවස්ථාවක් එළඹි විට ශරීරය අධික වශයෙන් වෙහෙසවා ක්‍රියා කිරීමට ද ඉඩ සලසයි. හදිසි අවස්ථාවක දී ඇඩ්රිනලීන් විශේෂයෙන් ප්‍රයෝජනවත් වන නමුත් එය නැති වුවද ජීවිතය ගෙන යා හැකිය.
එහෙත් හයිඩ්රොකෝටිසෝන් කොපමණ අවශ්‍යදැයි කිවහොත් එය නැති වූ විට ජීවිතය ගෙන යා නොහැකිය. පරිසරය නිසා ඇතිවන වෙහෙස මහන්සියකට මුහුණ පෑමට අවශ්‍ය කෘත්‍යයන් හැඩ ගැසීම ශරීරයේ සෛලවලට කළ හැක්කේ මේ හෝමෝනය තිබෙන විට පමණකි. හයිඩ්රොකෝටිසෝන් ස්‍රාවය කිරීම පාලනය කරනු ලබන්නේ පිටියුටරියේ අඩ්රිනොකෝටිකෝට්‍රොපික් හෝමෝනයෙන් ය. එබැවින් විශේෂ ආයාසයක් කරන අවස්ථාවක දී එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් අධිවෘක්ක වල්කයෙහි ස්‍රාවය වැඩි කිරීමට පිටියුටරිය හෝමෝන මගින් පණිවුඩයක් යවයි. හයිඩ්රෝකෝටිසෝන් නැති වූ විට ශාරීරික කාර්‍ය්‍යයන්ගෙන් බොහොමයක් අවුල් වී යයි. ඒ හැර, රෝග, හාමත හා ශීතය වැනි පීඩා ඉවසීමට ශරීරය නොසමත් ද වේ. අධිවෘක්ක වල්කය විනාශ වීමෙන් ඇඩිසන්රෝගය හට ගනී. ඊට ප්‍රතිකාරය නම් හයිඩ්රොකෝටිසෝන්වලට බෙහෙවින් සමාන ක්‍රියාකාරිත්වයක් ඇති කෝටිසෝන් දීමයි.
සාමාන්‍ය ප්‍රමාණයට වැඩියෙන් හයිඩ්රොකෝටිසෝන් දුනහොත් ප්‍රදාහය (inflammation) සහ අසාත්මිකතාව (allergy) සමඟ ඇතිවන ප්‍රතික්‍රියා නිෂේධනය වෙයි. බොහෝ ප්‍රදාහ හා අසාත්මික රෝගයන්ට ප්‍රතිකාර කිරීමේ දී මේ ක්‍රියා බලය ඉතා බහුල ලෙසත් සඵල ලෙසත් උපයෝගී කරගනු ලැබේ. මේ කරණකොටගෙන හයිඩ්රොකෝටිසෝන් වෙනුවට යොදන සංශ්ලේෂක ද්‍රව්‍ය කීපයක් නිෂ්පාදනය කිරීමට මග පෑදී තිබේ. හයිඩ්රොකෝටිසෝන්වලටත් වඩා බලවත් වූ ද විපුල ප්‍රයෝජන ඇත්තාවූ ද ක්‍රියාකාරිත්වයක් මේ සංශ්ලේෂක ද්‍රව්‍ය සියල්ලෙහි ම තිබේ.
ශරීරයෙහි පවත්නා ලවණ ප්‍රමාණයේ තුලිතතාව ඇල්ඩොස්ටෙරෝන් මගින් පාලනය කරනු ලැබේ. සාමාන්‍යයෙන් මුත්‍ර මගින් පිටවන ලවණ ප්‍රමාණය ශරීරය ඇතුළට ගනු ලබන ලවණ ප්‍රමාණයට සමානය. ශරීරය ඇතුළට ගන්නා ලවණ ප්‍රමාණය අඩු කළහොත් ඇල්ඩොස්ටෙරෝන වැඩි ප්‍රමාණයක් ස්‍රාවය කිරීමේන් මූත්‍ර මගින් පිට වී යන ලවණ ප්‍රමාණය ද අඩු වන්නේය. ඒ හේතුකොටගෙන ශරීරයෙහි අඩංගු ලවණ ප්‍රමාණය වෙනස් විය නොදී පවත්වා ගත හැකිය. ඇතැම් රෝගයන්හි දී වැඩි ඇල්ඩොස්රෛා්න ප්‍රමාණයක් ස්‍රාවය කරනු ලැබේ. එවිට ලවණත් ජලයත් ශරීරයෙහි රැ‍ඳේ. ඊට පිළියම නම් සංශ්ලේෂක ලෙස නිෂ්පාදනය කර ගත්, ඇල්ඩොස්ටෙරෝන්වලට ප්‍රතිවිරුද්ධ ද්‍රව්‍ය ඖෂධයක් වශයෙන් දීමය.
අග්න්‍යාශය: අග්න්‍යාශය අන්තකයට (intestine) ජීරණ එන්සයිම හා රුධිරයට ඉන්සියුලින් ද ස්‍රාවය කරයි. අන්තකයෙන් ආහාර අවශෝෂණය කර ගන්නා විට රුධිරයේ සීනි ප්‍රමාණය වැඩි වේ. එකල ඉන්සියුලින් ස්‍රාවය වීමෙන් රුධිරයේ සීනි නියම ප්‍රමාණය දක්වා පහත බසී. ඉන්සියුලින් මේ කෘත්‍යය කරන්නේ රුධිරයේ වැඩිමනත් සීනි ප්‍රමාණය අක්මාවට හා වෙනත් පටකවලට පවරා දීමෙන් හා සීනි ප්‍රයෝජනයට ගැනීමේ කාර්‍ය්‍ය ය ඉක්මන් කරවීමෙනි. ඉන්සියුලින් නැති වූ විට රුධිරයේ සීනි ප්‍රමාණය දිගට ම අධිකව පවතී. මේ හේතුවෙන් මූත්‍රයෙහි සීනි ඇති වේ. මේ තත්ත්වයට මධුමේහය (diabetes mellitus) යයි කියනු ලැබේ. ඊට ප්‍රතිකාරය නම් ශරීරයට ඉන්සියුලින් විදීමයි. රුධිරයේ සීනි ප්‍රමාණය අඩු කරන ඖෂධ වර්ග මුඛ මාර්ගයෙන් ශරීරගත කිරීමෙන් උග්‍ර නොවූ මධු මේහයෙන් පෙළෙන ඇතැම් රෝගීන් සුව කළ හැකිය.
ලිංගික ග්‍රන්ථි. පුරුෂයකුගේ වෘෂණයත් ස්ත්‍රියකලේ ඩිම්බාධාරයත් යොවුන්බවෙහි පටන් ලිංගික හෝමෝන ස්‍රාවය කරයි. මේවායේ ස්‍රාව පිටියුටරියේ ගොනැඩොට්‍රෝපික් හෝමෝන මගින් පාලනය කරනු ලැබේ.
පුරුෂ ලිංගික හෝමෝනය ටෙසේටොස්ටෙරෝන් නම් වෙයි. පේශිවර්ධනය, කටහඩ ගැඹුරු වීම, මුහුණෙහි දැළි රැවුල ඇතිවීම හා ප්‍රජනක ඉන්ද්‍රියයන් වැඩීම වැනි පුරුෂ ලක්ෂණ යොවුන් බවෙහි දී වර්ධනය පහළ වීමට ටෙස්ටොස්ටෙරෝන් හේතු වේ. වෘෂණවලින් හෝමෝන ස්‍රාවය නොකළහොත් මේ වෙනස්වීම් එකක් වත් සිදුවන්නේ නැත. එවිට ටෙස්ටොස්ටෙරෝන් දීමෙන් ඉහතකී පුරුෂ ලක්ෂණ වැඩෙන්නට පටන් ගනී.
ස්ත්‍රියකගේ ඩිම්බාධාරය ඊස්ට්‍රොජන් හා ප්‍රොජෙස්ටෙරෝන් නමැති ලිංගික හෝමෝන දෙක ස්‍රාවය කරයි. ගර්භිණී අවස්ථාවේ දී වැදෑමහෙන් (අපරාවෙන්) ද මේ හෝමෝන දෙක ස්‍රාවය කරයි. පයෝධරවර්ධනය වීම, ශ්‍රෝණි ප්‍රදේශය (pelvis) ලොකු වීම හා ස්ත්‍රී ප්‍රජනක ඉන්ද්‍රියයන් වැඩීම වැනි ස්ත්‍රී ලක්ෂණ යොවුන්බවේ දී ඇති වීමට මුලින් හේතුවන්නේ ඊස්ට්‍රොජන්ය. ඊට පසු පිටියුටරි ගොනැඩොට්‍රොපික් හෝමෝන ස්‍රාවය කිරීමෙන් සියුම් ලෙස පාලනය කරනු ලබන රිද්මයකට අනුව ඊස්ට්‍රොජන් හා ප්‍රොජෙස්ටෙරෝන් ස්‍රාවය කරනු ලැබේ. මේ හෝමෝනයන් එක්ව ක්‍රියා කිරීම නිසා හැම මාසයක දී ඩිම්බයක් පිළිගැනීමට ගර්භක්ෂේත්‍රයේ (ගර්භාශයේ ඇතුළු ආස්තරයේ) වෙනස්වීම් ඇති කිරීම ද සිදුවෙයි. සංසේචනය සිදු නොවුවහොත් ගර්භක්ෂේත්‍රය කඩකඩව සිදී ගොස් දවස් තුන සතරක් තුළ දී ඉවත් වේ. ගර්භක්සේත්‍රය ඉවත්වීම ඔසප්වීම නමින් හඳුන්වනු ලැබේ. ඩිම්බනීහරණ කාර්‍ය්‍යාවලිය හා ගර්භක්ෂේත්‍රයාගේ සජ්ජිතවීම යළිත් ආරම්භ වීමේ ක්‍රියාචක්‍රය නැවත නැවතත් මෙසේම සිදුවේ. ගැබක් හටගත් කල ලිංගික හෝමෝන ස්‍රාවය කිරීම වැදෑමහ කෙරෙහි පැවරෙන හෙයින් ඩිම්බාධාරයෙන් ලිංගික හෝමෝන ස්‍රාවය කිරීමේ පිළිවෙල අත්හිටී. ගර්භණී කාලය මුළුල්ලෙහි ම ලිංගික හෝමෝන ස්‍රාවය කෙරෙන්නේ වැදෑමහෙන්ය. ගර්භය පැවැත්වීමටත් ක්ෂීරණය (lactation) සඳහා පයෝධරවල වෙනස්වීම් ඇති කිරීමටත් වැදෑමහෙන් හෝමෝන ස්‍රාවය ඇතිවීම අවශ්‍යය.
එබැවින් ගැබ් පිහිටිය හැකි කාල පරිච්ඡේදය තුළ ස්ත්‍රියකගේ ප්‍රජනක කෘත්‍යයන් සඳහා ඊස්ට්‍රොජන් හා ප්‍රොජෙස්ටෙරෝන් සංතුලිතව ස්‍රාවය වීම අවශ්‍ය වේ. ලිංගික හෝමෝන ස්‍රාවය කිරීමේ පිළිවෙළෙහි යම්කිසි ආකූලත්වයක් ඇති වුවහොත් ඔසප්වීම සම්බන්ධ වූ ආබාධ ඇතිවේ. නැතහොත් ගැබ්දැරීම හා ක්ෂීරණය සාමාන්‍ය පරිද්දෙන් සිදුවීමට අවහිරකම් ඇතිවේ. ස්ත්‍රියකට වයස අවුරැදු 45ක් පමණ වන විට ක්‍රමයෙන් ලිංගික හෝමෝන ස්‍රාවය නවතී. එබැවින් ඔසප්වීම නැවතී ආර්තවාභාවය (menopause) නමින් හැඳින්වෙන විපර්‍ය්‍යාසය ස්ත්‍රියකගේ ජීවතියෙහි ඇතිවේ.
ප්‍රජනක ඉන්ද්‍රියයන්ගේ ක්‍රියා කිරීම මැනවින් සිදු නොවූ අවුල් සහිතව පවත්නා නොයෙක් තත්ත්වයන්ට පිළියමක් වශයෙන් පුරුෂ හා ස්ත්‍රී ලිංගික හෝමෝන සංකීර්ණ ක්‍රමයකින් පාවිච්චි කරනු ලැබෙයි. ප්‍රජනක ඉන්ද්‍රියයන්ට සම්බන්ධ වූ ඇතැම් පිළිකාවලට පිළියමක් වශයෙන් ද හෝමෝන පාවිච්චි කරනු ලැබෙයි.
කර්තෘ:ඇස්.ඩබ්ලිව්. බිබිලෙ
(සංස්කරණය:1963)
