අනාගාමි
තුන්වන මාර්ග ඵල ලැබූ ආර්‍ය්‍යයා අනාගාමි නම් වෙයි. හේ ඕරම්භාගීය (කාම භවය භජනය කරන) සංයෝජන ප්‍රහීණ කළ හෙයින් පිළිසිඳ ගැනීම් වශයෙන් කාමභවයට නැවත නොඑයි. සුද්ධාවාස බ්‍රහ්මලෝකවල ඕපපාතික ව ඉපිද රහත් ව පිරිනිවන් පායි. අනාගාමි පුද්ගලයෝ කොටස් පසකට ඇතුළත් වෙති. අන්තරාපරිනිබ්බායී, උපහච්චපරිනිබ්බායි, අසංඛාරපරිනිබ්බායී, සසංඛාරපරිනිබ්බායී, උද්ධංසොත අකනිට්ඨගාමී යනුවෙනි. මෙයින් අන්තරාපරිනිබ්බායී අනාගාමී පුද්ගලයෝ තිදෙනෙකි. එනම් බඹලොව උපන් විගස රහත් ව පිරිනිවන් පානා ආර්‍ය්‍යයාය, උපන් අනතුරු පිරිනිවන් පානා ආර්‍ය්‍යයාය, ආයුෂ ප්‍රමාණය සම්පූර්ණ වන්නට ළඟ දී රහත් ව පිරිනිවන් පානා ආර්‍ය්‍යයාය යනුවෙනි. උපහච්චපරිනිබ්බායී නම් ආයුෂ ප්‍රමාණය සම්පූර්ණ වන්නට ළඟ දී රහත්ව පිරිනිවන් පානා ආර්‍ය්‍යයාය. අසංඛාරපරිනිබ්බායී නම් වැඩි වෙහෙසක් නොදරා මඳ වෑයමකින් කෙලෙස් නිවා පිරිනිවන් පානා අනාගාමියාය. වැඩි වෙහෙස දරා කෙලෙස් නසා පිරිනිවන් පානා අනාගාමී පුද්ගලයා සසංඛාරපරිනිබ්බායී නම් වේ. උද්ධංසොත අකනිට්ඨගාමී නම් අවිහ, අතප්ප, සුදස්ස, සුදස්සී, අකනිට්ඨ යන ඉහළ බඹලෝවල ඉපිද රහත්වන අනාගාමී ආර්‍ය්‍යයාය. මේ පස්වන අනාගාමී පුද්ගලවිභාගයෙහි ප්‍රභේද අනුව, රහත් වන අනාගාමී පුද්ගලයෝ හතලිස් අට දෙනෙක් වෙතැයි පඤ්චප්පකරණ අට්ඨකථාදියෙහි සඳහන් වේ. මේ පිළිබඳ දේශනා විස්තර අඞ්ගුත්තර නිකායෙහි සත්තකනිපාතයෙහි පළවෙයි. (මාර්‍ගඵල ද බලන්න.)
(සංස්කරණය:1963)
