අනුනාදය (Resonance)

පියානාවක ශබ්දය මැඩපවත්වන පරිමන්දකය (damper) තන්තුවලින් ඉවත් කරනු වස් යම් යතුරක් පහතට ඔබාගෙන ඒ යතුරට අනුරූප වන ස්වරය (note) හඬනඟා ගායනා කළහොත් පියානාව ද අනුකූලතාවක් දක්වමින් එම ස්වරය පිට කරයි. යම් වස්තුවක් එහි ස්වාභාවික කම්පන සංඛ්‍යාතය (frequency) හා සමාන සංඛ්‍යාතයකින් යුක්ත ව බැහැරින් නිකුත් වී එන තරංග ශක්තිය (wave-energy) අවශෝෂණය කරගෙන එම ස්වාභාවික කම්පන කාලය අනුව කම්පනය වීම අනුනාදය යනුවෙන් හැඳින්වෙයි.

බොහෝ කම්පන පද්ධතිවලට කම්පනය විය හැකි ක්‍රම කීපයක් වේ. ඒ පද්ධති කම්පිත කොට එසේ කම්පනය වන්නට ඉඩ හැරියොත් රීතියක් වශයෙන් ඒවා පූර්වෝක්ත ක්‍රම එකක් අනුව හෝ ක්‍රම කීපයක් එක් වූ ආකාරයකින් හෝ අනුක්‍රමයෙන් අඩු වන විස්තාරයකින් (amplitude) කම්පනය වෙයි. නිදසුනක් වශයෙන් අවලම්බයක් (pendulum) විස්ථාපනය කළහොත්, නැතහොත් සරසුලක් (tuning fork) වැද්දුවහොත්, එසේත් නැතහොත් ඇදි තන්තුවක් කම්පනය කළහොත් මේ වර්ගයේ කම්පන ඇති වේ. එවැනි කම්පනයකට ස්වාභාවික කම්පනයකැයි කියනු ලැබේ. ආවර්ත බලයක (periodic force) ක්‍රියාවකට ද කම්පන පද්ධතිය භාජන කළ හැකිය. එවිට එය කෘතකම්පන (forced vibration) අවස්ථාවක තිබේ යයි කියනු ලැබේ.

ධ්වනි විද්‍යාවෙන් බැහැර වූ වෙනත් විෂයයන්හි ද අනුනාදය දක්නට ලැබේ. පිරිසක් නටන විට හෝ සෙබළ මුළක් පිළිවෙළකට ගමන් කරන විට හෝ ලැබෙන ඒකාකාර ආවේග අනුව බිම හෝ පාලමක් හෝ කම්පනය වීමත් එක් අවලම්බයක් ඒ හා සමාන කම්පන කාලයක් ඇති අනෙක් අවලම්බයක් සමඟ දක්වන අනුකූලතාවත් යාන්ත්‍ර (mechanical) අනුනාදයට නිදසුන් වෙයි. සිප්පි කටුවක් හෝ කුහර සහිත භාජනයක් කනට ඇල්ලූ විට අවට ඇති වන ඕනෑ ම ශබ්දයක් සිප්පි කටුව හෝ භාජනය තුළදී ශක්තියෙන් වැඩිවී යයි. එහෙත් සිප්පි කටුව හෝ භාජනය ඉතා හොඳට ශබ්ද නඟන්නේ එක්තරා ස්වරයකටය. රවිකිඤ්ඤක කඳෙන් ඇති වන අනුනාදය නිසා මිස රවිකිඤ්ඤයේ තන්තුවලින් ශබ්දයක් නො ඇසේ. කටහඬ නංවාදීම සඳහා මුඛයෙහි හා නාසයෙහි තිබෙන කුහර අනුනාද කුටි ලෙස ක්‍රියා කරයි. ගුවන් විදුලි ප්‍රචාරක ස්ථානයකින් පිට කරන තරංගවල සංඛ්‍යාත අනුව ප්‍රචාරය ලබා ගන්නා උපකරණ සුසර කිරීම අනුනාදය උපයෝගී කර ගන්නා තවත් අවස්ථාවකි.

එක් කෙළවරක් වසා ඇති නළයක අන්තර්ගත වාත කඳේ දිග වෙනස් වන පරිදි නළය තුළට ජලය වත්කරමින්, දන්නා යම් සංඛ්‍යාතයෙකින් යුත් ස්වරයක් හා අනුනාද වන වාත කඳෙහි දිග නිර්ණය කර ගැනීමෙන් වාතමාධ්‍යෙයහි ධ්වනියේ ප්‍රවේගය සොයා ගත හැකියි.

(සංස්කරණය:1963)