අනුපිය
කපිලවස්තු පුරයට නැගෙනහිර දිගින් වූ මල්ල රාජ්‍යයෙහි පිහිටි නිගමග්‍රාමයකි. අනෝමා නදියෙන් එතෙර ව පැවිදි වූ සිදුහත් කුමරු රජගහනුවරට යන්නට මත්තෙන් මෙහි වූ අනුපිය නම් අඹවනයෙහි සතියක් ගත කෙළේය. බුද්ධත්වයෙන් පසු කපිලවස්තු පුරයට වැඩ ආපසු හැරී එන ගමනේ දී භාග්‍යවතුන්වහන්සේ නැවතත් මෙහි වැඩම කළ බව සඳහන් වේ. ඒ අවස්ථාවේ දී උපාලි නම් කපුවාත් සමඟ අනුරුද්ධ, ආනන්ද, කිම්බිල, දේවදත්ත, භගු, භද්දිය යන ශාක්‍ය කුමරුවෝ පැවිදි වූහ. භාග්‍යවතුන්වහන්සේ විසින් සුඛවිහාරි ජාතකය දේශනා කරන ලද්දේ ද මෙහි දීය. අනුපිය නම් නියම්ගමට නුදුරු ව භාර්ගව ගෝත්‍රයට (භග්ගව ගොත්ත) අයත් පරිබ්‍රාජකයාගේ ආශ්‍රමය විය. බුදුරජාණන්වහන්සේ අනුපිය අඹවනයෙහි වැඩ වසන සමයෙහි වරක් යථෝක්ත පරිබ්‍රාජකයා වෙත ගොස් ඔහුට පාටික සූත්‍රය දෙසූසේක. දබ්බ මල්ලපුත්ත තෙරුන්ගේ ජන්මභූමිය අනුපිය නියම් ගම වශයෙන් ථෙර ගාථා අට්ඨ කථාවෙහි ද කුසිනාරා නුවර වශයෙන් අපදානයෙහි ද දැක්වේ. එකල මල්ලරජුන් සතුව පැවති අනුපිය අඹවනයෙහි ඔවුන් බුදුරජාණන්වහන්සේගේ වාසය සඳහා විහාරයක් තනා තිබුණ බව උදානට්ඨ කථාවේ සඳහන් වේ.
දඹදිව බුද්ධාගම පිහිරීයෑම හා කලින්කල ඇති වූ නම් පෙරැළීම් ආදි හේතූන් නිසා අනුපිය නම් නිගමග්‍රාමය මේ යයි නිශ්චය කොට කිව හැකි නොවේ. අනුපිය ග්‍රාමය අනෝමා ගංඉවුරෙහි වූ බැවින් යථෝක්ත නදිය සොයාගැනීම නියම් ගම සොයාගැනීමට ද රුකුලක් වේ. ගොරක්පූර් දිස්ත්‍රික්කයේ පිහිටි අවුමි ගඟ අනෝමා නදිය වශයෙන් ජනරාල් කනිංහැම් මහතා හඳුන්වා තිබුණ නමුත් සහකාර පුරාවිද්‍යාඥයකු වූ ඒ. සී. කාර්ලයිල් මහතා ලලිත විස්තරයට අනුව බස්ති දිස්ත්‍රික්කයේ තාමේශ්වර් හෙවත් තාමේශ්වර්නාත් නමැති ගම් සිද්ධාර්ථ කුමරුන් පැවිදි වූ ප්‍රදේශය බව කියයි. මේ හැඳින්වීම කනිංහැම් මහතා ද පිළිගෙන තිබේ. සිද්ධාර්ථ කුමාරයා පැවිදි වූයේ අනුවෛනෙය දිස්ත්‍රික්කයේ මානෙය නමැති ගමේ දී යැයි ලලිත විස්තරයේ සඳහන් වේ. වර්තමාන තාමේශ්වර් හෙවත් තාමේශ්වර්නාත් නමැති ග්‍රාමයට ව්‍යවහාර වූ පැරණි නාමය "මානෙය" බව කාලයිල් මහතාට ඒ ප්‍රදේශවාසී වෘද්ධයන්ගෙන් දැනගන්නට ලැබී තිබේ. ඒ අසල පිහිටි කූද්වා (පැන්න) නදිය අනෝමා ගඟ වශයෙන් ද ඒ මහතා හඳුන්වයි. එබැවින් අනුපිය ගම ද ඒ අසල විය යුතුයි.
(සංස්කරණය:1963)
