අනුරුද්ධශතකය
පැරණි අධ්‍යාපන ග්‍රන්ථ මාලාවට අයත්, සංස්කෘත භාෂායෙන් ගෙතූ අගනා පද්‍යමය ග්‍රන්ථයෙකි. බුද්ධචරිතයෙන් ඒකදේශයක් වර්ණනා කිරීම සඳහා මෙය නිපද වූ බව පෙනේ. උත්තරමූළ ආයතනයෙහි උපස්ථවිර පදවිය ලබා සිටි අනුරුද්ධ තෙරණුවෝ (බ.) මෙහි කතුවරයෝය. තෙළෙස්වැනි සියවසේ මධ්‍යභාගයෙහි මේ ග්‍රන්ථය රචනා කරන ලදැයි සලකනු ලැබේ. මෙහි ප්‍රමාණය ස්‍රග්ධරා, ශාර්දූලවික්‍රීඩිත, මාලිනී, වසන්තතිලකාදි කර්ණරසායන වෘත්තයන්ගෙන් බැඳුණු ශ්ලෝක සියයෙකි. (ශතක සාහිත්‍යය බලනු.)
අනුරුද්ධශතකයෙහි ශාර්දූලවික්‍රීඩිත වෘත්තයෙන් බැඳුණු ප්‍රථම ශ්ලෝක තුන බුද්ධාභිවාදනය සඳහාය. දසවැන්න තෙක් ශ්ලෝක සතෙකින් සූවිසි විවරණය ද, එතැන් සිට පද්‍ය දසයකින් ශිවි විශ්වන්තරාදි ජාතක නිදර්ශන කෙරෙමින් පැරුම්දම් පිරූ සැටි ද, එතැන් සිට පද්‍ය කීපයකින් බෝසතුන්ගේ උපත, බුදුවීම හා දම්සක් පැවැත්වීම ද ආයේය. 25 වැන්නෙහි පටන් ශ්ලෝක තිසකින් පමණ කේශාග්‍රයෙහි පටන් පාදාන්තය දක්වා බුද්ධකාය වර්ණනා කරන ලද්දේය. ග්‍රන්ථයෙහි අවසානභාගයෙහි අර්හත්වාදි විවිධ බුදුගුණ දැක්වේ.
ග්‍රන්ථය මුළුල්ල ම යමක අනුප්‍රාස ශ්ලේෂාදි ශබ්දාලංකාරයෙන් හා මධුර කෝමල පදඝටනායෙන් යුක්ත වූයේ කාන්ති ඕජස් ආදි ශබ්දගුණයන්ගෙන් ද අනූන විය. උපමා රූපකාදි ප්‍රසිද්ධ අර්ථාලංකාරයන්ගෙන් පමණක් නොව උසස් ම සාහිත්‍ය ග්‍රන්ථයන්හි දක්නට ලැබෙන පරිකර (73, 74, 75) විරෝධාභාස (80, 81, 82) යනාදි චමත්කාරජනක අර්ථාලංකාරයන්ගෙන් ද පුෂ්ට විය.
මේ ග්‍රන්ථයට පුරාණ ආචාර්‍ය්‍යවරයකු විසින් ම ලියන ලද ප්‍රශස්ත ව්‍යාඛ්‍යානයකුදු ඇත්තේය. එහෙත් ග්‍රන්ථයෙහි අගය නඟාලීමට ඒ සන්නය ප්‍රමාණ නොවන බව පෙනේ. බොහෝ වාර ගණනක් මුද්‍රණයෙන් මේ ග්‍රන්ථය ප්‍රසිද්ධියට පැමිණ තිබේ.
(සංස්කරණය:1963)
