අනේකාන්තවාදය
ජෛන මත අතර ඉතා ප්‍රකට මතයකි මේ. මෙය ස්‍යාද්වාදය (බ.) නමින් ද ප්‍රසිද්ධයි. ජෛනයෝ අන්‍යවාද, ඒකාන්තවාද ලෙස සලකති. ආත්මවාදය, අනාත්මවාදය වැනි මත ද ජෛන මතය අනුව මෙබදු ඒකාන්තවාද වෙයි. යමක් ඇතැයි කියා හෝ නැතැයි කියා හෝ ඒකාන්තයෙන් කීම ඒකාන්තවාදයකැයි ඔවුහු සිතත්. එබැවින් "යමක් ඇද්දැයි" අසතොත් එක් නයකින් ඇතැයි ද තවත් නයකින් නැතැයි ද පවසති. "නැද්දැයි" ඇසූ විට ජෛනයෝ එසේ ම කියත්. එබැවින් ඔවුන්ගේ වාදය අනේකාන්ත වාදයකි. "යමක් මෙසේ ම" යයි හෝ "මෙසේ නොවේ" යයි හෝ කීම අනුචිතය, අසම්පූර්ණය, අසත්‍යය යනු ඔවුනගේ තර්කයයි. වස්තුවක පවත්නා ධර්ම (තත්ව) අනන්තය. එහෙයින් "මෙය මෙසේය"යි හෝ "මෙය මෙසේ නොවේ" යයි හෝ ඒකාන්තයෙන් එකහෙළ පැවසිය යයි හෝ ඒකාන්තයෙන් එකහෙළා පැවසිය නොහේ යයි ඔවුහු කියත්. වේදාන්ත අද්වෛතවාදීහු බ්‍රහ්ම පමණක් ම ඇතැයි පවසති. එය ජෛනමතය අනුව බ්‍රහ්ම - ඒකාන්තවාදයයි. බෞද්ධයෝ සියල්ල ක්ෂණික යයි සලකති. එය ජෛනමතය අනුව ක්ෂණික - ඒකාන්තවාදයකි. මෙලෙස ඒකාන්තයෙතන් ම එකහෙළා ම නියමිත නිශ්චිත මතයක් පළ කරන අයගේ වාද ඒකාන්ත වාද ලෙස පවසන ජෛනයෝ ස්වකීය මතය අනේකාන්තවාදය නමින් හඳුන්වති. ජෛන මතය සද්භාවවාදයකි. ඔවුහු ජීව අජීව ද්‍රව්‍ය ස්වභාවයෙන් වෙනස් නොවන සදාකාලික දෙය ලෙස සලකති. ජීවයන් ජාතියට හෝ මරණයට පත්වෙතැයි නොපිළිගනිති. ජෛනාගම අනුව උපදින්නේ මැරෙන්නේ ජීව නොව ද්‍රව්‍ය - ගුණපර්‍ය්‍යායයි. අනේකාන්තවාදය මගින් ජෛනයෝ සද්භාවය ඔප්පු කරන්නට ඉදිරිපත් වෙති. ස්‍යාද්වාදය හෙවත් සප්තභංගි න්‍යායය ද මේ අනේකාන්තවාදය මය. අන්‍යයෝ ජෛනයන්ගේ අනේකාන්තවාදයට හෙවත් ස්‍යාද්වාදයට "අස්ති - නාස්තිවාද" යයි නම් කරති. ජෛනයන් කිසිදු ප්‍රශ්නයක් "ඇතැ"යි හෝ "නැතැ"යි හෝ "එසේ"යයි හෝ "එසේ නොවෙතැ"යි හෝ ඒකාන්තයෙන් නිශ්චිත කොට විසඳීමක් නොකරන හෙයින් ඔවුන්ගේ මතයට අස්ති - නාස්තිවාදය හෙවත් ඇත - නැත යයි කියන වාදයකැයි අන්‍ය විචාරකයෝ පවසති.
(සංස්කරණය:1963)
