අපස්මාරය
(Epilepsy). අපස්මාර රෝගයේ ඉතිහාසය මනුෂ්‍යයාගේ ඉතිහාසය තරමට ම පැරණිය. එම රෝගය හඳුන්වන "එපිලෙප්සියා" (epilepsia) යන ග්‍රීක වචනයෙන් අදහස් වන්නේ මිනිසකු මත කඩා වැටිය හැකි යම්කිසි/බාහිර දෙයකි. අපස්මාරය අශුභ නිමිත්තක් නොහොත් අවාසනාවන්ත පුද්ගලයකු මත වෛරී යක්ෂයකු හෙළන දිස්ටියක් (දෘෂ්ටියක්) ලෙස එක් කලෙක දී සලකනු ලැබීම පුදුමයක් නොවේ. එයින් සුවයක් ලබනු සඳහා මිනිසා යන්ත්‍ර මන්ත්‍ර ගුරුකම් කිරීමටත් නොයෙක් භූතයන් පිදීමටත් පුරුදු විය.
ශාසනික විෂයයක් වශයෙන් අපස්මාරය පිළිබඳ ඉතිහාසය වර්තමාන වෛද්‍ය විද්‍යාවේ පියා වූ හිපොක්‍රටීස්ගෙන් (ක්‍රි.පූ. 460-357) ආරම්භ වී යයි කිව හැකිය. අපස්මාරය පිළිබඳව පළ කරන ලද "ශුද්ධ රෝගය ගැන" (On the Sacred Disease) නමැති මුල් ම ශාස්ත්‍රීය ලිපිය පැරණි විශ්වාසයන් විචාරාක්ෂියට යොමු කළ සම්භාවනීය විවේචනයකි. අපස්මාරය යක්ෂ භූතාදීන් නිසා හට ගැනෙන රෝගයක් නොව ස්වාභාවික හේතූන් කරණකොටගෙන මොළයේ හටගැනෙන රෝගයක් වශයෙන් එහි සැලැකේ.
විග්‍රහය: අපසම්පාර ආවේශය හෙවත් (සාමාන්‍යයෙන් ව්‍යවහාර වන අයුරු) මීමැස්මොරය හැදීම වනාහි ප්‍රධාන ස්නායු පද්ධතිය ඇතුළත අධික වූ නියුරෝන (ස්නායු) විසර්ජනයක් ඇතිවීම නිසා හටගැනෙන තත්වයකි. ඒ නිසා අපස්මාර ආවේශය රෝග ලක්ෂණයකි. අපස්මාරය පිළිබඳව අප දැනට දන්නා කරුණු අනුව අපස්මාර වර්ග දෙකක් ඇතැයි සලකා ගැනීම නුවණට හුරුය:-
(1) සාම්ප්‍රාප්තික (ලාක්ෂණික) අපස්මාරය: මෙහි රෝගය උපදවන රිෂ්ටයක් හෝ කාරකයක් සොයාගෙන ඇත්තේය.
(2) නිජතිතික්ෂ අපස්මාරය : මීට හේතුවක් තවම සොයාගෙන නොමැතියි.
ස්ථානනිර්ණය: අපස්මාර ආවේශය මස්තිෂ්ක වල්කයෙහි හෝ අධෝවල්ක ප්‍රදේශයක හෝ ඇතිවිය හැකියි. අපස්මාර ආවේශය හටගන්නා තැන එසේ නිශ්චය කොට කිව නොහැකි විට එය රෝගස්ථාන අවිනිශ්චිත මස්තිෂ්ක ආවේශයක් වශයෙන් වර්ග කළ යුතුය. කේන්ද්‍රස්ථ මස්තිෂ්ක ආවේශය ඇති වන්නේමස්තිෂ්ක වල්කයේ ධූසර පදාර්ථ මුල් කොටගෙනය.
අධෝවල්ක හෙවත් ඉහළ මට්ටමේ අපස්මාර ආවේශ හටගැනෙන්නේ උච්ච මස්තිෂ්ක වෘන්තයෙහි (higher brain stem) පවත්නා ප්‍රධාන සංකලක පද්ධතිය මුල් කොටගෙනය. රෝග ස්ථාන අවිනිශ්චිත මස්තිෂ්ක ආවේශයන්ට හේතුව මේ තාක් සොයා ගෙන නොමැති කරුණක් හෝ මස්තිෂ්කයෙන් බාහිරව පැන නැඟුණු කරුණක් හෝවිය යුතුයි.
අපස්මාර ආවේශයේ ආකාරය හෙවත් රෝග ස්වරූපය: රෝගස්ථාන නිශ්චය කරගැනීම සඳහා ප්‍රථම වූත් ඉතාමත් වැදගත් වූත් ඉඟිය ලැබෙන්නේ රෝගයේ ස්වරූපයෙනි, නොහොත් අපස්මාර ආවේශයේ ආකාරයෙනි. අපස්මාර ආක්ෂේපයක අවස්ථාවන් තුනක් වෙන වෙන ම හැඳින්වීම සිරිති: (1) පෙරනිමිති හෙවත් සාම්ප්‍රාප්තිය, (2) වළිප්පුව, (3) වළිප්පුවට පසු අවස්ථාව යනුවෙනි.
පෙරනිමිති (සම්ප්‍රාප්ති) අවස්ථාව:
මෙය හිරිවැටීම, පුපුරු ගැසෙන්නා සේ දැනීම, ඉඳිකටු ඇනෙන්නා සේ දැනීම, කෙණ්ඩා පෙරළීම ආදිය වැනි සංවේදක ස්වරූපයක් ගත හැකියි; නැතහොත් උදරයේ අපිජඨර ප්‍රදේශයේ කොරය, භ්‍රාසය, කම්පනය ආදිය වැනි මසෘණ ස්වරූපයක් ගත හැකියි. නැතහොත් තමන් කලිනුත් මේ ඉන්නා පරිසරයේ හුන් බවක් හැඟීම, තමන් වෙන කොහේදෝ සිටින බවක් හැඟීම, පෙර දුටු සිහිනයක් යළිත් දකින බවක් හැඟීම, ළමා කල්හි සිදුවුණු යම් යම් දෑ ගැන මතක් වීම, අමුතු වූ නුහුරු පරිසරයක සිටින්නා සේ හැඟීමක් ඇතිවීම ආදිය වැනි මානසික තත්ත්වයක හෙවත් චෛතසික පෙරනිමිත්තක ස්වරූපයක් ගත හැකියි; එසේත් නැතහොත් තලුමැරීමක් සමග ම ඇති වන, සාමාන්‍යයෙන් අප්‍රසන්න භාවයක් ගත්, ආඝ්‍රාණ විෂයක පෙර නිමිති, එළි, ගිනි පුපුරු, විදුලිය හෝ තරු මෙන් ක්ෂණික දිලිසීම් පෙනෙන්නා සේ වීම නැතහොත් වර්ණදෘෂ්ටිය ඇතිවීම වැනි දෘෂ්ටි විෂයක පෙරනිමිති වශයෙන් ද්විවිධ වූ ඉන්ද්‍රිය විෂයක පෙර නිමිති ස්වරූපයක් ගත හැකියි.
වළිප්පු (ප්‍රකම්පන) අවස්ථාව:
(1) මහා ආක්ෂේපය (Major attack – "Grand Mal"): මෙහි දී රෝගියා සිහි නැතිවත් ම, ඔහු එම අවස්ථාවට ම විශේෂ වූ හඬක් නංවමින් බිම ඇද වැටෙන්නට පිළිවන. ඔහුගේ මුළු ශරීරය දැඩි වේ, හිස පසෙකට හැරෙයි. මුහුණ විරූප වී රතු වේ. දරදඬු වේ. ඇස්වල කනීනිකා විස්තාරණය වේ. අසංවේදී ද වේ. කටින් පෙණ නිකුත් වෙයි. තත්පර 20කින් 30කින් පමණ ශරීරය හරිහැටියේ පිට පිට ම ගැස්සීමට පටන් ගනී. මලමූත්‍ර පහවේ. මේ අතරතුරෙහි දී දිව හැපී යා හැකියි. අවසානයේ දී පේශීන්‍හි පවත්නා පීඩා මඟහැරී ගොස් පහසු ගතියක් දැනේ.
(2) මන්දාක්ෂේපය (Minor attack- "Petit Mal"): මෙය රෝගියා විසින් බොහෝ විට විස්තර කරනු ලබන්නේ ක්ලාන්තයක් නොහොත් කැරකිලි ගතියක් වශයෙනි. මේ වූකලී ඇතැම් විට සංඥතාව මොහොතකට ඇනහිටීමක් හෙවත් චිත්තසන්තානයෙහි ඇතිවන්නා වූ ශුන්‍යතාමාත්‍රයක් පමණක් විය හැකිය. මේ මොහොත තුළ දී රෝගියා නොවැටී සිටින්නට බැරි නැත. ඔහු අතේ තුබුණු කිසිවක් අතහැර හෝ නොහැර සිටින්නට ද ඉඩ තිබේ.
වළිප්පුවට පසු අවස්ථාව:
ශාරීරික ලක්ෂණ: සාමාන්‍ය වශයෙන් රෝගියාට නින්ද යයි. රැක බලාගන්නකු නැතිව රෝගියා තනිව ම සිටින්නට හැරියොත් අනතුරුදායක විය හැකි තරම් තදින් ඔහුට නින්ද යා හැකියි. ගින්නක් අසල සිටියොත් ඔහු ඒ මත වැටෙන්නට පුළුවන. ඇ‍ඳේ සිටියේ නම් වළිප්පුව අවසානයේ දී කොට්ටයට මුහුණ ඔබා ගැනීමට හෝ බැරි නැත. නින්දෙන් පසු ඇතිවන හිසරදය පෑ ගණනක් ම පැවතිය හැකිය. පේශීන්ගේ අධික සංකර්ෂණය ද, ඇතැම් විට ඒවායේ භංජය ද නිසා පේශිගත වේදනා හටගන්නා අවස්ථා ගැන ද දැනගන්නට ලැබී තිබේ.
මානසික ලක්ෂණ: ඇඳුම් ලිහා දැමීම, ඇඳ ඇතිරිලි හරිබරි ගැස්සීම, සාක්කු අතපත ගෑම වැනි එදිනෙදා පුරුදු කාර්‍ය්‍යයන් යළි ඉබේ ම ලෙඩා අතින් කෙරෙනු විනා ඊට වැඩි අමුත්තක් ඇති නොවන්නට පුළුවන. ඉබේ කෙරෙන මේ ක්‍රියාවන් නිසා ලෙඩාට මෙන් ම අවට සිටින්නන්ට ද ලජ්ජා උපදින අවස්ථා පැන නැඟිය හැකිය. ලෙඩේ වැලඳි බවක් කිසිවකුට හැඳින ගත නොහැකි තරම් සුළු ආක්ෂේපයක දී එබඳු අවස්ථා ඇතිවීමට වඩාත් ඉඩ තිබේ.
රෝග විනිශ්චය: අපස්මාර ආවේශයක මූලස්ථානය විනිශ්චය කරගැනීමට, මස්තිෂ්ක වල්කයේ සෛලවල විද්‍යුත් ක්‍රියාකාරිත්වය සටහන් කරන විද්‍යුත් නිධිකර්පර රේඛකයක් පාවිච්චි කරනු ලැබේ. කෙනකු නිදන විට මෙන් ම අවදිවන විට ද මොළයෙහි සෛලවල එක්තරා නියමාකාර රිද්මයක් පවතී. එම රිද්මය යට කී උපකරණයෙහි සටහන් වේ. අපස්මාර ආක්ෂේපයක් හටගන්වන අසාමාන්‍ය කේන්ද්‍රයක් මොළය තුළ පවතී නම් ඒ කරණකොටගෙන අසාමාන්‍ය රිද්මයක් ඇති වෙයි. එය උපකරණයෙහි සටහන් වේ.
ප්‍රතිකාර: මොළයේ අර්බුද, ලේ කැටි, කෝෂ්ඨ, ක්ෂතිය ආදිය වැනි දැන ගත හැකි හේතුවක් නිසා ඇතිවන සාම්ප්‍රාප්තික හෙවත් ලාක්ෂණික අපස්මාර ආවේශයට ප්‍රතිකාරය නම් ඒ හේතුව ඉවත් කිරීමයි. නිජතිතික්ෂ අපස්මාරය සහ සාම්ප්‍රාප්තික (ලාක්ෂණික) අපස්මාරය, ආක්ෂේපයට පෙර වෛද්‍යවරයාගේ සෝදිසියට භාජනව පවතින කාලයෙහි දී නම් සාමාන්‍යයෙන් (තීක්ෂණ වීර්‍ය්‍ය) ඖෂධවලින් මැඩපවත්වනු ලැබේ. මේ සඳහා පාවිච්චියට ගැනෙන ඖෂධ fපිනෝබාබිටෝන්, එපැන්ටයිටින්, ට්‍රයිඩියෝන් සහ මයිසෝලින්ය. ආක්ෂේපාවිෂ්ට අවස්ථාවේ දී නම්, පහසුවෙන් හුස්ම ගැනීම සඳහා ගෙල වටා ඇඳුම් බුරුල් කිරීම ද බිම ඇද වැටීම වැළැක්වීම ද දිව හැපී යෑම වැළැක්වීම සඳහා පො‍රොප්පයක් හෝ ලී පතුරක් වැනි යමක් දත් ඇඳි අතරට දැමීම ද හැර වෙන කළ හැකි දෙයක් නොමැතියි.
කර්තෘ:ෂෙල්ටන් ඒ. කබ්රාල්
ආයුර්වේද මතය: අපස්මාර රෝගයට වස්මර, මීමැස්මොර, මීමැස්මර යන නම් ද ව්‍යවහාර කරනු ලැබේ. සංඥාවහස්‍රෝතසුන් හෙවත් හැඟීම ගෙන යන මාර්ගයන් වාතාදී දොසුන් විසින් අවුරන ලද කල්හි ප්‍රසන්න වූ මනසෙහි ක්‍රියාකාරිත්වය වැළකේ. එකල ඇස, මුව, අත්පා ආදීන්ගේ විකෘති බවක් ඇති වේ. ඒ වනාහි රෝගියා අපස්මාරාක්ෂේපයෙන් පෙළෙන අවස්ථාවයි. හෘදයෙහි කම්පනය, හිස්බව, කරකැවිල්ල, ඇඳිරිය, නෙත් බැම හැකිළීම හා විකෘතිය, ශබ්දයක් නැතත් හඬක් ඇසුණාක් මෙන් වීම, ඩහදිය හා කෙළ වැගිරීම, ආහාර නොපැසීම, අරුචිය හා මුසපත් බව, නිදි නැතිකම, ඇඟ මැඩීම, සිහිනෙන් ගී කීම, මත්පැන් හෝ තෙල් වර්ග පානයට කැමැත්ත යනාදිය රෝගය වැලඳීමෙහි පෙර ලකුණුයි.
වාතජය, පිත්තජය, ශ්ලේෂ්මජය, සාන්නිපාතික යයි අපස්මාර රෝගයෙහි ප්‍රභේද සතරකි. වාත කෝපයෙන් උපන් අපස්මාරයෙහි උකුළු සන්ධිය ගැහෙමින් රෝගයා ඇද වැටේ. වරින් වර සිහි නැති වේ. කට හඬ වෙනස් වෙයි. ඇස් උඩුකුරු කොට බලයි, හඬයි, බෙහෙවින් හුස්ම හෙළයි, පෙණ වමනය කරමින් ගැහෙයි. හිස සොලවමින් දත් සපයි. ඇඟිලි වකුටු වෙයි. බිහිසුණු මුඛ විකාර දක්වයි. ශරීරය පලාවන් පාට වෙයි. දෝෂ වේගය අඩු වුණු කල උපද්‍රවයන් නැවතී ප්‍රකෘති සිහිය ලැබේ.
පිත් කෝපයෙන් වන අපස්මාරයෙහි වරින්වර සිහි නැතිවී යළිත් සිහි ඇති වෙයි. සෙම් වැගිරෙයි. මුහුණ, ඇස් හා සම කසාවන් වෙයි. බිම වැටී පෙරළෙයි. පිපාසයෙන් පෙළෙනුයේ බිහිසුණු දේ දකී. දෝෂ වේගය අඩු වූ කල රෝගය සංසි‍‍ඳේ.
සෙම් අපස්මාරයෙහි සිහි නැති වීම පමා වෙයි. සිහි ඇතිවීම ද එසේ ම පමා වෙයි. අතපය හෙළා දැඟලීම අඩුය. ඇස්, මුව හා සම සුදු පැහැ වේ. රෝගියා සුදු පැහැති දේ දකී. දෝෂ වේගය අඩු වූ කල රෝගියා සුවපත් වේ.
දෝෂත්‍රයට ම අයත් ලකුණුවලින් යුක්ත වූ සාන්නිපාතික අපස්මාරය අසාධ්‍යයි. අපස්මාර රෝගයට ප්‍රතිකාර විධි ආයුර්වේද චිකිත්සා ශාස්ත්‍රයෙහි දක්වා ඇත්තේය.
අපස්මාර චිකිත්සා: අපස්මාර රෝගයට ආයුර්වේද චිකිත්සා ක්‍රමයෙහි වෙසෙසින් සඳහන්ව ඇත්තේ ධූපවර්ගයි. වැඩි වශයෙන් ම, අපවිත්‍ර ද්‍රව්‍ය මෙසේ දුම් ඇල්ලීමට ගනු ලැබේ. හිසකෙස්, ලෝම වර්ග, කුකුළු, බළල් ආදී සතුන්ගේ වසුරු ආදිය දුම් ඇල්ලීමට ගන්නා ද්‍රව්‍යයි. ඒ ද්‍රව්‍ය සිහින් වන්නට කපා ගිනි කබලලකට දමා රෝගියාගේ මුහුණට දුම් වදින්නට සැලැස්සීම ඒ ධූප ක්‍රමයයි.
(සංස්කරණය:1963)
