අබු අලි අල්හාසන් ඉබ්න් අල්හාසන්
(ක්‍රි.ව. 965-1038). මධ්‍යතන යුගයේ විසූ මෙතෙම අරාබි ජාතික භෞතික විද්‍යාඥයෙකි. දහවැනි සහ එකළොස්වැනි ශතවර්ෂ තුළ දී ප්‍රකාශ විද්‍යාව (Optics) ඉතා ම උසස් තත්වයකට පත්ව තිබුණේය. ප්‍රකාශ විද්‍යාව පිළිබද ඉතාමත් ශ්‍රේෂ්ඨ වියතා අල්හාසන් විය.
ඔහු කයිරෝ නුවර අල්හාකිම් නමැති මහමදික කාලිෆ්තුමාගේ සේවයෙහි යෙදී සිටියේය. නයිල් ගංගාවේ ජලගැලීම් පාලනය කිරීමට යන්ත්‍රයක් නිපදවිය හැකි යයි ඔහු එක වතාවක් වහසි බිණීය. මෙය නොකළ හැකි දෙයක් බව ඔහුට ප්‍රත්‍යක්ෂ වූයෙන් මිසරයේ කාලිෆ්වරයාගේ උදහසට බිය වී 1021 දී කාලිෆ්වරයා අපවත් වනතුරු ඔහු ව්‍යාජ උමතුවක් මවාගෙන සිටියේය.
"'ප්‍රකාශ විද්‍යා නිධානය' ('Treasury of Optics') යන ඔහුගේ ප්‍රධාන කෘත්‍යයෙහි දර්ශනය කරන වස්තුව කරා ඇස දෘෂ්ටි කිරණ යවයි" යනුවෙන් යුක්ලීඩ් හා ටොලමි ද ඉදිරිපත් කළ මතයට ඔහු විරුද්ධ විය. ආලෝක ප්‍රචාරණය, දෘෂ්ටි මායාව (optical illusion) හා පරාවර්තනය ඔහු විසින් විචාරණය කරන ලදි. වාතය හා ජලය වැනි පාරදෘශ්‍ය මාධ්‍යයන් හරහා ආලෝක කිරණ වර්තනය (refraction) වීම ද අල්හාසන් විසින් පරීක්ෂා කරන ලදි. ගෝලීය (spherical) හා පරාවලයික (parabolic) කැඩපත්වලින් ඇති වන පරාවර්තනය ද ඔහුගේ පරීක්ෂාවට භාජන විය.
'දැවෙන ගෝලය ගැන' ('On The Burning Sphere') නමැති ඔහුගේ කෘතියෙන් නියම විද්‍යාත්මක දියුණුවක් පිළිබිඹු වේ. ඉන් ඔහු ප්‍රතිබිම්බය නාභිගත කිරීම (focussing), විශාල කිරීම හා ප්‍රතිලෝම කිරීම (inversion) නිවැරදි ලෙස විස්තර කරයි. ග්‍රීක විද්‍යාඥයන් විසින් නිපදවන ලද සියලු ම කෘතීන්ට වඩා මෙය උසස්ය.
(සංස්කරණය: 1965)
