අභිධර්මසමුච්චය
අභිධර්ම සූත්‍රයෙහි ඇතුළත් ඉතා වැදගත් මූලධර්මයන් සම්පිණ්ඩනය කරමින් අසංගාචාරීන් විසින් සංග්‍රහ කරන ලද ග්‍රන්ථයකි. මහායානයට ම විශේෂ වූ ධර්මලක්ෂණයන් පිඬු කොට ඇති මහායාන සංග්‍රහය අසංගාචාරීන්ගේ දෙවැනි කෘතියයි. ශ්‍රාවකයානයට අයත් ධර්ම ග්‍රන්ථ අතුරෙහි හුදු අභිධර්ම ග්‍රන්ථ එමට ඇතත් මහායාන ග්‍රන්ථ අතුරෙහි හුදෙක් අභිධර්මය පිළිබඳව ලියැවී ඇත්තේ මෙම ග්‍රන්ථය පමණි ශ්ලෝක 1500කින් පමණ සමන්විත වූ මෙම ග්‍රන්ථය ලක්ෂණ සමුච්චය, සත්‍ය විනිශ්චය, ධර්ම විනිශ්චය, ප්‍රාප්ති විනිශ්චය හා සාංකථ්‍ය විනිශ්චය යයි කොටස් පහකට බෙදා තිබේ. ස්කන්ධ ධාතු ආයතනාදි ධර්මකොට්ඨාස පිළිබඳ මහායානිකයන්ගේ ඉගැන්වීම් මැනැවින් විස්තරවන හෙයින් මෙම කෘතිය අගනේයි.
ඉන්දියාවේ තිබූ අභිධර්මසමුච්චයේ මූලග්‍රන්ථය පසුකාලයේ දී විනාශ විය. 1934 දී රාහුල සාංකෘත්‍යායන පඬිතුමා ටිබැට් රටේ දී සොයාගත් කැබලිවලට කැඩී ගිය පිටපතෙහි මූලග්‍රන්ථයෙන් පහෙන් දෙකොටසක් පමණ වූ බව සඳහන් වේ. පී. ප්‍රධාන් මහතා යථෝක්ත කැබලි පරීක්ෂා කොට බලා ඌන කොටස් චීන හා ටිබැට් අනුවාදයන්ගෙන් පරිවර්තනය කොට 1950 දී ප්‍රකාශයට පමුණුවා තිබේ. අසංගාචාරීන්ගේ ශිෂ්‍ය බුද්ධ සිංහ නමැත්තකු විසින් අභිධර්ම සමුච්චයට භාෂ්‍යයක් සපයන ලදි. පසුකාලයෙහි ස්ථිරමති නමැති ආචාර්‍ය්‍යවරයා මූලග්‍රන්ථයෙහි හා භාෂ්‍යයෙහි ඇතුළත් කරුණු ගැබ්කොට අභිධර්ම සමුච්චය ව්‍යාඛ්‍යාව රචනා කෙළේය.
(සංස්කරණය:1963)
