අම්බලන්තොට
ලංකාවේ දකුණු පළාතේ හම්බන්තොට දිස්ත්‍රික්කයේ වලවේ ගඟබඩ පිහිටි නගරයෙකි. තංගල්ලේ සිට හම්බන්තොට දක්වා වූ මහා මාර්ගය වලවේ ගඟ හරහා වැටෙන ස්ථානය ඇසුරු කොට මෙය පිහිටා තිබේ. මේ ප්‍රදේශයට ලැබෙන වර්ෂාව ඉතා අඩුය. එහෙයින් මෙහි දේශගුණය වියළිය, ඉතා උෂ්ණය. ස්වභාවික වෘක්ෂලතාදිය ද ශුෂ්ක කලාපීක කටයු පඳුරු ගණයට වැටේ. එහෙත් අවට ප්‍රදේශයෙහි ඉතා සාරවත් කළුපස් ද වලවේ නිම්නයේ දියළු පස් ද ඇති හෙයින්, රිදියගම වැව ප්‍රධාන කොට ඇති වලවේ ගඟේ වම් ඉවුරේ ජලසම්පාදන ක්‍රමයත් වහල්කොට ගෙන මෙහි විශාල භූමිභාගයක් වී ගොවිතැන සඳහා සකස් කරගත හැකි වි තිබේ.
එක්කස්ස, බැමිණියන්විල, මාමඩල්, බෝලන, කොග්ගල සහ බැරගම පූර්වෝක්ත වාරිමාර්ග ක්‍රම හා ගොවි ජනපද ව්‍යාපාර නිසා දියුණු වී ඇත්තා වූ සරුවට ගොවිතැන් කෙරෙන පෙදෙස්ය. කපු, උක්, දුම්කොළ ආදි වැවිලිවලට මේ ප්‍රදේශය යෝග්‍යය. අම්බන්තොට දිනපතා පෙරවරු කාලයෙහි පැවැත්වෙන පොළෙහි විවිධ ගොවි ද්‍රව්‍ය අලෙවි කරනු ලැබේ. මුදවාපු කිරි ගැන ද අම්බලන්තොට ප්‍රසිද්ධය. රජයේ වී මෝලක් ද, වී පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයක් ද මෙහි පිහිටියේ ය. නුදුරු මුහුදුකරයෙහි කැරෙන මසුන් ඇල්ලීම ද එහි වැසියන්ගේ ජීවනෝපාය මාර්ගයකි.
සබරගමු නිම්නයේ සිට දිවයිනේ දකුණු වෙරළබඩ පෙදෙස කරා වැටී ඇති පාර මාතර - තිස්සමහාරාම මහ පාරට එක්වන්නේ අම්බලන්තොට සමීපයේ දීය. අම්බලන්තොට පාලම අසල ගිරිගඩු සෑය නම් ඓතිහාසික විහාරසථානය පිහිටා තිබේ.
මේ ප්‍රදේශය අවට ඓතිහාසික ස්ථාන රාශියක් ද වෙයි. පැරැණි දොළොස්දහස් රටෙහි අගනුවර වූ මානාවුලු නගරය අම්බලන්තොට - ඇඹිලිපිටිය මාර්ගයේ අම්බලන්තොට සිට සැතපුම් අටක් පමණ ඔබ්බෙහි දැනට රම්භා විහාරය නමින් දන්නා විහාරය පිහිටි ප්‍රදේශය වශයෙන් ආචාර්‍ය්‍ය පරණවිතාන මහතා හඳුන්වයි. එකොළොස්වන සියවසේ දී පළමුවන විජයබාහු රජු තාවකාලික වශයෙන් රට ආණ්ඩු කෙළේ අම්බලන්තොටටත් කතරගමටත් අතර පිහිටියේ යයි සැලකිය හැකි "සිප්පත්ථලක" නම් ස්ථානයක වෙසෙමිනි.
(සංස්කරණය:1963)
