අයුධ්යා
(අයුතියා). සියම් රාජ්‍යයේ හෙවත් තායිලන්තයේ පැරණි අගනුවරයි. මේ නගරයේ සම් පූර්ණ නාමය ද්වාරවතී ශ්‍රී අයුධ්යා යනුයි. සියම් ජාතිකයන් අයුධ්යා නගරය හඳුන්වන්නේ සිජෝන් තේජන් යන නමිනි. නගරය පිහිටා ඇති පළාත ද දැනට හැඳින්වෙනුයේ අයුධ්යා නමිනි. අයුධ්යා පළාතේ භූමි ප්‍රමාණය වර්ග සැතපුම් 976ක් පමණ වෙයි. මෙහි ජනගහනය (1950) 50,000කට අධික යයි ගණන් බලා ඇත. විශාල වශයෙන් සහල් නිපදවන්නාවූ ද පිටරට යවන්නාවූ ද ප්‍රදේශයක් හැටියට අයුධ්යා පළාත ලෝක ප්‍රසිද්ධය. මෙහි පවත්නා අඟල් 50ක් පමණ වූ වර්ෂාපතනය වී ගොවි තැනට ඉතා හිතකරය. වැසියන්ගෙන් වැඩිදෙනකු බෞද්ධයන් වුවත් මසුන් මැරීම ද මෙහි කෙරෙන ප්‍රධාන කර්මාන්තයකි.
සියමේ වර්තමාන අගනුවර වන බැංකොක් නගරයට සැතපුම් 50ක් පමණ උතුරින් පිහිටි අයුධ්යා නගරය ගොඩනඟා ඇත්තේ චාඕප්‍රියා (මෙනාම්) හා ලොප්බරි නමැති ගංගා දෙකේ සංගමස්ථානයේ පිහිටි කුඩා දූපතකය. පැරණි ද්වාරවතී නගරය පිහිටා තුබුණේත් මේ ස්ථානයේ නොවේ නම් ඒ අසල යයි කියති. ප්‍රථම සියම් රජු වශයෙන් සැලකෙන රාමාධිපති (රාමතිබොදි) (රා.ස. 1350-1369) රජු විසින් චූළ ශක රාජ වර්ෂයෙන් 712 දී (ක්‍රි.ව. 1350 දී) අයුධ්යා නගරය ගොඩනංවන ලද බව සියම් වංසකථාවන්හි සඳහන් වෙයි. එතැන් සිට ක්‍රි.ව. 1767 දක්වා ම මේ නගරය සියම් රජුන් තිස්තුන් දෙනකුන්ගේ අගනුවර හැටියට පැවතිණ. අයුධ්‍යාව අන්තිම වරට අගනුවර වූයේ පස්වන බොරොම රාජ (රා.ස. 1758-1767) රජුගේ කාලයේ දීය. අයුධ්‍යාවේ මහා චක්‍රපත් (රා.ස. 1549-1565) රජුගේ රාජ්‍ය සමයේ දී බුරුමයේ තබින්ෂ්වෙති (රා.ස. 1531-50) රජු විසින් වරක් ද බයින්නෞං (රා.ස. 1551-1581) රජු විසින් දෙවරක් ද අයුධ්යා පුරය ආක්‍රමණය කොට විනාශ කරන ලද නමුත් එය නොබෝ කලකින් ම නැවතත් ප්‍රකෘතිමත් කරන ලදි. එහෙත් නැවතත් බුරුමයේ අලෝංපායා රාජ වංසයේ ෂිනබ්ලූෂින් (රා.ස. 1763–1776) රජු විසින් අයුධ්යා නගරය 1767 දී ආක්‍රමණය කොට දරුණු ලෙස විනාශ කොට දමන ලදි. මෙයින් පසු සියම් රාජ්‍යයේ අගනුවර බවට පත්වූයේ බැංකොක් නගරයයි. දහහත්වන සියවස මුල හරියේ දී පමණ බ්‍රිතාන්‍ය පෙරදිග ඉන්දියානු වෙළඳ සමාගම මගින් ද ඕලන්ද පෙරදිග ඉන්දියානු වෙළඳ සමාගම මගින් ද තම තමන්ගේ වෙළඳ ගබඩා දෙකක් අයුධ්‍යාවෙහි පිහිටුවා ගනු ලැබීය. මේ සමාගම් දෙක ම රටේ බලය අල්ලා ගැනීමට මාන බැලීම නිසා දහහත්වන සියවසේ මැද හරියේ දී ඉංග්‍රීසීන් හා ඕලන්දයන් අතර අයුධ්‍යාවේ දී දරුණු සටන් ඇතිවිය. දෙවන ලෝක මහාසංග්‍රාමයේ දී සියම් රාජ්‍යය ජපනුන් අතට පත් වීමෙන් (1941) පසු අයුධ්යා නගරය 1945 දක්වා ඔවුන්ගේ ආධිපත්‍යයට යටත්ව තිබිණි.
අයුධ්‍යාව බෞද්ධ නගරයක් වශයෙන් වැදගත්ය. අයුධ්‍යාවේ නටබුන්වලින් හෙළිවන කරුණු ගැන සලකා බලන කල, මෙහි බෞද්ධයන් ආගමික වත්පිළිවෙත්වලට මුල් තැන දුන් බව පෙනේ. රාජානුග්‍රහය ලැබීම නිසා අගනා විහාරාරාම ගණනක් ම අයුධ්‍යාවෙහි ගොඩනැඟිණි. අයුධ්යා රාජධානි සමයෙහි සඟසසුන පාලනය කිරීම සම්බන්ධ යෙන් ද රජය පුරෝගාමී විය. මුල දී ථෙරවාද භික්ෂූහු "අරඤ්ඤක" නාමයෙන් හඳුන්වනු ලැබූ නමුදු පසුකලෙක මොවුන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් "ගාමවාසි භික්ෂූන්" බවට පත්වූහ. ග්‍රාමවාසී භික්ෂූන්ගේ ප්‍රධානියා සොම්දී ප්‍රා වනරත් යන නමින් හැඳින්විණි. දියුණුවක් ඇති විය. 1592 දී බුරුමයෙන් මෙහි පැමිණි භික්ෂුවක් උතුරු ප්‍රදේශයේ සංඝනායක ධුරයට පත් වූයෙන්, සොම්දී ප්‍රා වනරත් නාහිමි දකුණු කොටසේ සංඝනායක ධුරයට පත් විය.
දහඅටවන ශතවර්ෂයේ මැද හරියේ දී අයුධ්යා පුරයේ රජවරුන් හා ලංකාවේ මහනුවර රජවරුන් අතර ආගමික සම්බන්ධකමක් පැවතුණු බව චූළවංසයෙහි එන තොරතුරුවලින් පෙනේ. ශ්‍රී විජය රාජසිංහ (රා.ස. 1739-1747) රජු "ලංකා ද්වීපයෙහි උපසම්පන්න භික්ෂූන් නැති හෙයින්... බුදු සසුන පිරිහෙන බව දැන කම්පිතව, අයුධ්‍යාවෙන් බුද්ධපුත්‍රයන් ගෙන එනු සඳහා පඬුරු හා හසුන් පත් දී, (1747 දී) දූත පිරිසක් එහි යැවූ බව චූළවංසයෙහි සඳහන් මේ දූත මෙහෙය සාර්ථක නුවූයෙන් කීර්ති ශ්‍රී රාජසිංහ (රා.ස. 1747-1782) රජුගේ කාලයේ දී ද තවත් දූත පිරිසක් එහි යැවූ බව පෙනේ. මුළු ලක්දිව උපසම්පන්න භික්ෂූන්ගේ අභාවයෙන් මුනි රජහු සුවිමල් සස්න විනාශ වන්නේ යයි කම්පිත වූ මිහිපල් තෙමේ (කීර්ති ශ්‍රී රාජසිංහ)... පෙර රජහු දවස (විජය රාජසිංහ) භික්ෂූන් ගෙනෙන්ට ඒ ඒ තැන (ඇමතියන්) යවා නොලත් ඒ ශාසන වෘද්ධිය මම ම කරන්නෙමැයි සිතමින් බුද්ධ පුත්‍රයන් ගෙන ඊම පිණිස බුදුන් පිරිනිවි තැන් පටන් දෙදහස් දෙසිය අනූ තුන් වස සන්දේශ දී අයුධ්යා පුරවරයට ඇමතියන් යැවීය" (ක්‍රි.ව. 1749) "පැමිණි කල... රාජ සන්දේශ දී අයුධ්යා පුරවරයට ඇමතියන් යැවී ය" (මහාවංසය 100 පරිච්ඡෙදය). එකල අයුධ්යා පුරයේ රජ කෙළේ ධාර්මික නම් රජකු බව චූළවංසයෙහි දැක්වේ. මේ රජුගේ නම සියම් වංසකථාවන්හි සඳහන් වන්නේ දෙවන මහානම්මරාජ (ධර්මරාජ) හෙවත් බොරොම කොත් (රා.ස. 1733-1758) නමිනි. මේ රජු විසින් උපාලි තෙරුන් ප්‍රධාන කොට ලංකාවට එවන ලද භික්ෂූහු උපසම්පදා කර්මය නැවත පවත්වා මෙරට ශාසන සංග්‍රහයක් කළහ. ලංකාවේ සියම් නිකාය (බ.) ආරම්භ වූයේ අයුධ්‍යාවෙන් උපසම්පදාව ගෙන ඊමෙන් පසුවය.
පුරාවිද්‍යා අංශය:
අයුධ්යා නගරය කලාශිල්ප අතින් අතිශයින් දියුණු වී පැවති බව එහි දක්නට ලැබෙන නෂ්ටාවශේෂ රාශියෙන් හෙළි වේ. 1350 දී අයුධ්‍යාව සියමේ රාජධානිය බවට පත්වීමෙන් පසු බුදුසමය ආශ්‍රයෙන් එහි කලාවන්ගේ මහත් දියුණුවක් ඇති විය. 1767 දී ඇති වූ බුරුම ආක්‍රමණය හේතුකොටගෙන විනාශයට පත් වෙහෙර විහාර දාගැබ් ගොඩනැඟිලිවල සහ මූර්ති කැටයම් වල නටබුන් මුළු ප්‍රදේශය තුළ ම පැතිර පවතී.
ඉහත සඳහන් කළ රාමාතිබෝදි රජු සමයෙහි අයුධ්‍යාව මැටි පවුරකින් වට වූ කුඩා නගරයක් වූ බව කියැවේ. එකල ගොඩනැඟිලි ඉදිකරන ලද්දෙ දැවයෙනි. අනතුරුව චක්‍රපත් රජු දවස නගරය ගඩොල් පවුරකින් වට කරන ලද්දේය. මෙම පවුරේ අවශිෂ්ට වූ කොටස් පුරාවිද්‍යාඥයන් සොයා ගෙන තිබේ.
අයුධ්‍යාවේ නටබුන් ගොඩනැඟිලි අතර සරපෙත් විහාරයේ ගොඩනැඟිලි ප්‍රධාන වේ. මෙම විහාරය පසළොස්වන සියවසේ දෙවන භාගයෙහි නිමවන ලද්දකි. විහාරයට අයත් විශාල දාගැබ් සිංහල සහ බුරුම දාගැබ්වල සැලැස්ම අනුව නිමවා තිබේ. විශේෂයෙන් මෙහි ස්තූපවල පේසාවළලු සහ ගර්භය ලංකාවේ දාගැබ් අනුකරණය කොට තනා ඇති බව පෙනේ. ඉහත කී විහාරයට අයත් විශාල තම දාගැබ් දෙක දෙවන රාමාතිබෝදි රජු විසින් 1491 දී නිමවන ලද්දේ සිය පියාණන් වූ ත්‍රෛලෝක නාත් රජුගේ සහ වැඩිමල් සොහොයුරු තුන්වන බොරොමොරාජ රජුගේ භස්මාවශේෂ තැන්පත් කිරීම පිණිසය. පසළොස්වන හා සොළොස්වන සියවස් තුළ අයුධ්යා ගොඩනැඟිලි බොහෝ සෙයින් කාම්බෝජ (ක්මේර්) ගෘහනිර්මාණ සම්ප්‍රදාය අනුකරණය කොට ඇති බව ලොප්බරී වැනි ස්ථානවල දක්නා ලැබෙන නටබුන්වලින් පෙනේ. ඉහත සඳහන් ස්තූපයන් හැරුණු විට, අවශේෂ විහාර ගොඩනැඟිලි ලංකාවේ පැරණි ගොඩනැඟිලි සම්ප්‍රදායේ ආභාසය ලබා ඇති බව පෙනේ. ප්‍රාජෙදි විහාරය ඊට නිදසුනකි.
අයුධ්යා රාජධානි සමයේ දී සියම් මූර්ති කලාව උසස් දියුණුවක් ලද්දේය. අයුධ්‍යාව මුල දී ථෙරවාද බුදුසමය අනුගමනය කළ ද නොබෝ කලකින් ම මහායාන බුදුසමය එහි ප්‍රචලිත විය. මේ හේතුකොටගෙන පුද පූජා පැවැත්වීම් සඳහා නොයෙක් ලෙසින් බුදුපිළිම දේවරූප ආදිය නිමවන ලදි. ගලින් හා ලෝකඩින් තැනූ බුදුපිළිම රාශියක් අයුධ්‍යාවේ නොයෙක් තැන්වලින් සොයාගෙන තිබේ. ඉහත සඳහන් ශ්‍රී සරපෙත් විහාරය අසල පිහිටි ලෝකඩින් තැනූ ප්‍රා මංගල පබිත්‍ර නමැති වැඩසිටි බුදුපිළිමය ලෝකයේ විශාලතම බුදු පිළිමවලින් එකකි. ආසනයත් සමඟ අඩි 50ක් පමණ උසැති මෙම පිළිමය අයුධ්‍යාවේ දී විකාසයට පත් තායි මූර්ති සම්ප්‍රදාය පිළිබිඹු කරන අද්විතීය නිර්මාණයකි. ශෛලිය අනුව මෙම පිළිමය සොළොස්වන සියවසට පමණ අයත් සේ සැලකිය හැක. දෙවන රමාතිබෝදි රජුගේ අණින් නිමවන ලද තවත් විශාල බුදුපිළිමයක රන් තහඩු අල්ලා තිබිණ. මෙය 1767 දී සිදුවූ බුරුම ආක්‍රමණය හේතුකොටගෙන විනාශ වී ගියෙන්, එහි කැබලි බැංකොක්හි වජ්ජෙතුපොන් ස්තූපයෙහි තැන්පත් කරන ලදි.
බෞද්ධ වෙහෙර විහාර හැරුණු විට, බ්‍රාහ්මණාගමික දෙවිදේවතාවන්ගේ මූර්ති ද අයුධ්‍යාවෙහි හමු වී තිබේ. බැංකොක්හි ජාතික කෞතුකාගාරයෙහි ද, ලන්ඩන් නුවර වික්ටෝරියා සහ ඇල්බට් කෞතුකාගාරයෙහි ද අයුධ්‍යාවෙන් සොයා ගන්නා ලද ශිව හා විෂ්ණු යන දෙවි වරුන්ගේ රූප කිහිපයක් තැන්පත් කොට තිබේ. අයුධ්‍යාවෙහි බුදුසමය ප්‍රචලිත වීමට පෙර පැවැති බ්‍රාහ්මණාගම බුදුසමයේ ව්‍යාප්තියෙන් අභාවයට නොගිය බව මෙවැනි මධ්‍යකාලීන හින්දු පිළිමවලින් හෙළි වේ.
අයුධ්යා ගොඩනැඟිලිවල නිර්මාණ සැරසිලි වශයෙන් යොදන ලද ගල්කැටයම් සුලභය. ගොඩ නැඟිලි ද මෙම කැටයම් ද කාම්බෝජ මූර්ති කලා සම්ප්‍රදාය අනුගමනය කොට ඇත. ඉහත සඳහන් ප්‍රාජෙදි විහාරයේ පිට බිත්තියක නිමවා ඇති බුද්ධ ශ්‍රාවකයන් සත්දෙනකු නිරූපණය කැරෙන කැටයම අයුධ්‍යාවේ පැරණි ගෘහනිර්මාණ සැරසිලි අතර අග්‍රගණ්‍යය.
(සංස්කරණය:1963)
