අයෝවා
අයෝවා ජනපදය පිහිටා ඇත්තේ ප්‍රේරී තැනිතලා ප්‍රදේශයේය. එහි ඉතා උස් භූමිය මුහුදු මට්ටමේ සිට උස අඩි 1,670 පමණ දක්වායි. වොප්සිපිනිකන්, සීඩර්, අයෝවා සහ ඩෙමොයින් ආදි අතු ග ගා ප්‍රධාන මිසිසිසපි ගඟට ද කුඩා ඇළ දොළ රැසක් මිසූරි ගංගාවට ද මෙම ජනපදයෙන් ගලා බසී. බෙහෙවින් ම තැනිතලා භූමියක් වූ මේ ප්‍රදේශයෙහි උස ම තැන අඩි 1675 ක් පමණි. වයඹ කොටසෙහි කුඩා විල් රැසක් ද වෙයි.
මහාද්වීපික දේශගුණයක් පවතින මෙහි සාමාන්‍ය ගිම්හාන උෂ්ණත්වය පැ. 72˚ කි; ශිශිර කාලයේ දී උෂ්ණත්වය පැ. 22˚ කි. අඟල් 31ක පමණ වර්ෂාපතනයෙන් බහුතර කොටසක් ගිම්හානයෙහි දී එන දකුණු හුළංවලින් ඇති වන අතර ශිශිර සෘතුවේ දී සැලැකිය යුතු හිමපතනයක් ද පවතී.
සාරවත් ලොවැස් සහ ග්ලැසියර පසින් යුත් මේ ජනපදයේ භූතලයෙන් සියයට 96ක් පමණ ගොවි බිම් වන හෙයින් මෙය එක්සත් ජනපදයෙහි ප්‍රධාන කෘෂිකාර්මික ප්‍රදේශ යයි. තිරිඟු, ඉරිඟු, බෝංචි, රයි සහ ඕට් එහි වගා කරනු ලබන ප්‍රධාන බෝගයි. තණකොළ ද අධික වශයෙන් වචනු ලැබේ. ඌරු, ගව, බැටළු, අශ්ව, කුකුළු ආදි සත්තු විශාල වශයෙන් ඇති කරනු ලබති. ගොවි ද්‍රව්‍යවලින් බහුතර කොටසක් සත්ව ආහාර වශයෙන් ගැනේ. කරල් කඩාගත් ඉරිඟු පැළෑටි ශිශිර ඍතුවේ දී සතුන්ගේ ආහාර වශයෙන් ගැනීම සඳහා ආරක්ෂා කරනු ලැබේ. ධාන්‍ය වර්ග නිෂ්පාදනය අතින් ප්‍රධාන තැනක් ගන්නා මේ රාජ්‍යයෙහි හැම ගොවිපළකට ම විදුලි බලය සපයනු ලැබේ. ජනපදය මුළුල්ලේ ගොවිතැන් කෙරෙන්නේ ද නවීන උපකරණවල ආධාරයෙනි. කර්මාන්තවලින් ද ගොවිකමෙන් ලැබෙන ආදායමට සමාන ආදායමක් උපදවනු ලැබේ. දැව කර්මාන්තය ද කඩදාසි, ගොවි උපකරණ, රසායන ද්‍රව්‍ය සහ වීදුරු භාණ්ඩ සෑදීම ද මස් සහ ධාන්‍ය වර්ග ඇහිරීම, සීනි සහ බටර් සැදීම, ධාන්‍ය පිටි කිරීම සහ බීම වර්ග සෑදීම යන මේවා මෙහි කෙරෙන කර්මාන්තයෝය.
රතු ඉන්දියානුන්ගෙන් ගහනව පැවති මේ ජනපදයෙහි ප්‍රථම යුරෝපීය ජනාවාසය ඇති වූයේ ඊයම් ආකර කඳවුරක් වශයෙනි. එහෙත් ඛනිජ ද්‍රව්‍ය දුර්ලභ බැවින් ආකර කර්මාන්තය දියුණු නොවීය. කිරිමැටි (උ. මධ්‍යම), රට අඟුරු (ද. මධ්‍යම), හිරි යල් (නැගෙනහිර) සහ ජිප්සම් (මධ්‍යම) මෙහි තරමක් සුලභ ඛනිජ වර්ග ලෙස සැලකිය හැකිය.
මේ ජනපදයේ ඓතිහාසික වූත් දර්ශනීය වූත් ස්ථාන කීපයක් වෙයි. ඒ අතුරෙහි පොදු ආගමික ජීවිතයක් ගත කරන ජන සමූහයකගේ වාසභූමිය වූ ඇමනා ජනාවාස ප්‍රධාන තැනක් ගනී. මෙහි විසිතුරු උද්‍යාන කීපයක්ද වේ.
1840 දී 43,112ක් වූ අයෝවා ජනපදයෙහි ජන ගහනය 1950 දී 26,21,073ක් විය. ප්‍රධාන නගරය වූ ඩෙ මොයින්ස් (178,000) එම නමින් ම යුත් අතු ගඟ බඩ පිහිටියේය. සියුස් සිටි (84,000) ඩෙවන්පෝට් (74,500), සීඩර්මැපිඩ්ස් (72,300) සහ වෝටලූ (65,000) වෙනත් සැලැකිය යුතු නගර වේ.
ඉතිහාසය:
මෙම ජනපදයට පළමුවෙන් (1673) ගිය යුරෝපීයයෝ ප්‍රංස ජාතිකයෝය. මිසිසිපි නිම්නයේ කොටසක් හැටියට 1682 දී ප්‍රංසය යටතට පත් මේ ප්‍රදේශය 1762 දී ස්පාඤ්ඤයට පවරනු ලැබීය. 1788 දී වර්තමාන ඩුබසුක් නගරය අසල ඊයම් ආකර කර්මාන්තය අරඹන ලදි. 1800 දී ආපසු ප්‍රංසය වෙත පවරනු ලැබූ මේ පෙදෙස 1803 දී එක්සත් ජනපද රාජ්‍යයට භාර විය. එවක් පටන් වරින් වර ලුසියානා, ඉන්ඩියානා, මිසූරි, මිචිගන් හා විස්කොන්සින් යන ජනපද යන්හි කොටසක් හැටියට පාලනය වී 1846 දී අයෝවා නමින් එක්සත් ජනපද රාජ්‍යයෙහි සාමාජික ජනපදයක් බවට පත්විය.
පාලනය:
අයෝවා ජනපදයේ විධායක අංශය ආණ්ඩුකාර, උපආණ්ඩුකාර, ජනපද ලේකම්, ඔඬිටර් ජනරාල්, භාණ්ඩාගාරික, ඇටෝර්නි ජනරාල් කෘෂිකර්මාන්තය පිළිබඳ ලේකම් යන ප්‍රධාන නිලධාරීන්ගෙන් සමන්විතය. මෙහි පාලන කටයුතු වැඩිහරියක් ම කෙරෙනුයේ ජනපද මණ්ඩල සහ කොමිෂන් සභා ගණනක් මඟිනි. ව්‍යවස්ථාදායක අංශය මන්ත්‍රීවරුන් 50 දෙනකුගෙන් යුත් සෙනෙට් සභාවකින් ද මන්ත්‍රීවරුන් 108කින් යුත් නියෝජිත මන්ත්‍රී මණ්ඩලයකින් ද යුක්තය. ජනපදයේ උපරිම පාලන බලය ආණ්ඩුකාරයා සතුය. ව්‍යවස්ථාදායක අංශයේ අණපනත් ගැන එක්තරා ප්‍රමාණයක නිෂේධ බලයක් පාවිච්චි කිරීමේ අයිතිය ද ඔහුට ඇත.
(සංස්කරණය: 1965)
