අර්ථ
"අර්ථ" යන්න සංස්කෘත කාව්‍ය විචාරයෙහි ආදිම අවස්ථාවේ සිටවිවේචකයන්ගේ සැලකිල්ලට යොමු වූවකි. ඒ ඒ වස්තුව නම් කිරීමෙන් පැන නැඟුණු ශබ්දවලින් භාෂා ව්‍යවහාරයක් ඇති වූ බව ද ඒ ශබ්දයන්ගේ අර්ථයන්හි විශේෂ අගයක් තිබුණු නිසා අර්ථඥානයේ වැදගත්කම අවබෝධ කරගැනීම ප්‍රයෝජනවත් බවද ඍග්වේද සූක්තයක (X. 71) සඳහන් වේ. ඍග් වේදයෙහි දක්නට ලැබෙන භාෂා ප්‍රයෝග හා අලංකාර විශේෂ විවේචනය කරන ප්‍රථම සංස්කෘත විචාරකයා වශයෙන් ගිණිය හැකි යාස්කාචාරීහු "අර්ථයේ" වැදගත්කම ස්වකීය නිරුක්තයෙහි ප්‍රකාශ කරත්.
"වාග් අර්දොෂු" විධීයතෙ යන නිරුක්ත පාඨයෙන් පැහැදිලි වන්නේ වචන අර්ථාන්විතව යෙදීම භාෂාවේ මනා ප්‍රයෝගය බවයි. තව ද යාස්කයෝ උද්දේශික (වාව්‍ය අර්ථය) හා සාම්ප්‍රයෝගික (රූඪ අර්ථය) යයි ද්විප්‍රකාර අර්ථ භේදයක් ද දක්වත්. යාස්කයන් විසින් මෙසේ වෙන් කොට දක්වන ලද ශබ්ද හා අර්ථ නමැති අංග ද්වය පසු කලක කාව්‍යය යනු කිම්දැයි විග්‍රහ කිරීමේ දී විචාරකයන් විසින් නිරතුරු භාවිතකරන ලදි.
"ශබිද්‍රර්ථෞ සහිතෞ කාව්‍යම්" (භාමහ) ආදි කාව්‍ය විග්‍රහයන්ගෙන් එය පැහැදිලි වේ. ශබ්දය ඇසුරු කොට ශබ්දාලංකාර ඇති වූවාක් මෙන් අර්ථය ඇසුරු කොට අර්ථාලංකාර විස්තර කරන ලදි. එමෙන් ම අර්ථගුණ ද වෙන් වශයෙන් හඳුන්වන ලදි.
සාහිත්‍ය කෘතියක ශබ්දයට වඩා අර්ථය ම අවධාරණයෙන් අගය කරන ලද්දේ ධ්වනිවාදය නිර්මාණය කළ විචාරකයන් විසින්ය. ධ්වනිතාර්ථය නිපදවීම කවියාගේ මුඛ්‍ය පරමාර්ථය බැව් පවසා ධ්වනිවාදීහු වාච්‍ය හා ව්‍යංග්‍ය හෙවත් ප්‍රතීයමාන අර්ථ යනු වශයෙන් අර්ථය දෙකොටසකට බෙදත්. ව්‍යංග්‍යාර්ථය කාව්‍යයක රසය පෝෂණය කරන හෙයින් එය වාච්‍යාර්ථයට වඩා ශ්‍රෙෂ්ඨ යයි ද එය රසධ්වනිය යයි ද හඳුන්වනු ලැබේ. අගනා විචාරාත්මක ග්‍රන්ථයක් වූ ධ්වන්‍යා ලෝකයෙහි ව්‍යංග්‍යාර්ථයේ භේද හා ප්‍රභේද වෙන් කොට සංස්කෘත සාහිත්‍යයෙන් උපුටා ගත් නිදසුන් අනුව විස්තර කරන ලද්දේය.
කර්තෘ: ජේ. තිලකසිරි
අර්ථ බෝධය: අර්ථ ශබ්දය ප්‍රයෝජන, කාරණ, ධන, ද්‍රව්‍ය, හිත, ශබ්දවාච්‍ය ආදි බොහෝ අර්ථයන් ප්‍රකාශ කරයි. මෙහි ලා ශබ්දවාව්‍ය සංඛ්‍යාත අර්ථයාගේ නිර්ණය අදහස් කරනු ලැබෙයි. ශබ්දවාව්‍ය වූ අර්ථය ශබ්දයෙන් වෙන් කොට එකලාවැ විස්තර කළ නොහැකිය. ප්‍රදීපය හා ආලෝකය මෙන් ශබ්දය හා අර්ථය එක්වැ සිටින හෙයිනි.
"සදරුත් විදි සියල්" (සිදත්සඟරා) "සද්දත්ථ රතනාකර පද්ධතිං" ( පදසාධන) "බන්ධො ච නාම සද්දත්ථා" (සුබොධාලංකාර) "වාගර්ථාවිව සමිපෘක්තෞ" (රඝුවංශ) යනාදීන් ශබ්දාර්ථ සඳහන් වැ ගිය තැන් දක්නට ඇත. එ හැම තැන්හි ශබ්ද-අර්ථ දෙක වාචකවාච්‍ය කියනු සඳහා යෙදුණේ නොවේ. සදරුත්විදි, සද්දත්ථරතනාකර යනාදියෙහි ව්‍යාකරණ ශාස්ත්‍රයට පැමිණ "ශබ්දාර්ථ"යි ශබ්ද ශාස්ත්‍රය හෙවත් ව්‍යාකරණය ම කියනු ලැබෙයි (පදසාධන සන්න, 1 පිට), කිසි තැනෙක "සද්ද", "සද්දලක්ඛණ", "සද්දානුසාසන" යනු ද ව්‍යාකරණය සඳහා පාලියෙහි යෙදී ඇත. සමන්තපාසාදිකායෙහි "සද්දනයෙන වා පිසොදරාදි පක්ඛාපලක්ඛණං ගහෙත්වා" යනාදියෙහි "සද්දනයෙන" යන්නට සාරත්ථදීපනීටීකායෙහි "සද්දනයෙනාති සද්දලක්ඛණනයෙන"යී අර්ථ දක්වන ලද්දේය. "සද්ද නය" නම් ශබ්ද ලක්ෂණ නය හෙවත් ව්‍යාකරණ ක්‍රමය යනු එහි තේරුමය. වාග් භටාලංකාරයෙහි: "ශබ්ද ධර්මාර්ථ කාමාදී-ශාස්ත්‍ර‍ෙෂ්වාම්නාය පූර්විකා ප්‍රතිපත්තිරසාමාන්‍යා-ව්‍යුත්පත්තිරහිධියතෙ" යන්නට ලී ටීකායෙහි "ශබ්ද ශාස්ත්‍රම්-ව්‍යාකරණම්" යනු දැක්වෙයි. ශ්‍රී රාහුල මාහිමියෝ පදසාධනටීකායෙහි "සද්ද ලක්ඛණං ව්‍යාකරණාපරනාමධෙය්‍යං සුත්තං කමිමුලකත්තා චුත්තිපඤ්චිකාදිනං" යනුවෙන් ව්‍යාකරණ යන අපරනාමයක් ඇති සූත්‍රය ද සූත්‍ර මූලක හෙයින් වෘත්ති පඤ්චිකා ද "සද්ද ලක්ඛණ" නමැයි කීහ.
ව්‍යාකරණය ශබ්ද ලක්ෂණයයි. එයින් කියැ යුතු අර්ථය ශබ්දාර්ථ නමි. "සද්දෙන වචනීයො අත්ථ සද්දත්ථො" යනු නිරුක්තියි. ප්‍රකෘති ප්‍රත්‍යයාදි විභාගකල්පනයෙන් නිපදවාගත් ලක්ෂ්‍ය සමූහය මෙහි දී ශබ්දාර්ථ නම් වෙයි. "සද්දො ච සද්දත්තථ‍ො ච සද්දත්ථා" (=සද ද සදරුත් ද සදරුත්) යන ද්වන්ද්වසමාසයෙහි ඒකශේෂ නයින් සද්දත්ථ යනු වේ (බුද්ධිප්පසාදනී). මෙසේ ව්‍යාකරණයෙහි දී ලක්ෂ්‍ය - ලක්ෂණ සහිත සියලු ව්‍යාකරණශාස්ත්‍රය "ශබ්දාර්ථ" යයි ගත් බව සැලකිය යුතුය.
න්‍යාය ශාස්ත්‍රයට පැමිණ ධ්වන්‍යාත්මකයැ, වර්ණාත්මකයැ යි ශබ්දය දෙවැදෑරුම් වෙයි. එහි බෙර වීණාතන්ත්‍රි ආදියෙන් උපදිනුයේ ධ්වන්‍යාත්මක ශබ්දයයි. ධ්වන්‍යාත්මක ශබ්දය අර්ථශූන්‍ය වෙයි. භාෂාස්වරූප වූයේ වර්ණාර්ත්මක ශබ්දයි. එහි අර්ථ ප්‍රකාශන ශක්තිය ඇත්තේයි. ධර්මයෙහි වූ කලි ඍතු සමුත්ථානය චිත්ත සමුත්ථානයැ යි ශබ්ද දෙකෙකි. එහි ඍතු සමුත්ථානය හේරි ආදියෙහිය. චිත්තයාමුත්ථනපෘථිවිධාතුව අක්ෂරෝත්පත්තියට කාරණ වූ කණ්ඨ තාල්වාදි ස්ථානයෙහි සිටි උපාදින්නකරූපයන් සමග ගැටීමෙන් උපන් වාග්විඥප්තිශබ්දය චිත්තජයි. ස්වසන්තානයෙහි උපන් අදහස් පහළ කිරීමේ ශක්තිය ඒ චිත්තජ ශබ්දයෙහි ඇත.
සාහිත්‍යයට පැමිණ වාක්‍යාපයෝගී වූ නාමා ඛ්‍යාතාදි පදය ශබ්ද යයි සලකන ලද්දේය. එහි "අර්ථ‍ො වාච්‍යශ් ලක්ෂ්‍යශ්ව ව්‍යංග්‍යශ්වෙති-ත්‍රිධා මතඃ" (සාහිත්‍යදර්පණ, 10 කාරිකා) යනුවෙන් අර්ථය තෙමේ "වාච්‍යය, ලක්ෂ්‍යයැ, ව්‍යංග්‍යයැ"යි ත්‍රිවිධ වේ. ශබ්දගත වූ වාච්‍යාර්ථය අභිධා ශක්තියෙන්ද ලර්ෂ්‍යාර්ථය ලක්ෂණා ශක්තියෙන් ද ව්‍යංග්‍යාර්ථය ව්‍යඤ්ජනා ශක්තියෙන් ද අවබෝධ කටයුතු වෙයි. 1. "මේ ශබ්දයෙන් මේ අර්ථය ගතයුතුය"යි ආප්තෝපදේශයෙන් ආ ස්වභාවශක්තිය ද ව්‍යාකරණාදි ශාස්ත්‍රයුක්තියෙන් කරන ලද නියමය ද "අභිධාශක්ති" නම් වෙයි. කිසි තැනෙක "මුඛ්‍ය ව්‍යාපාර" යනු ද අභිධා ශක්තියට නමෙකි. ඒ අභිධාශක්තියෙන් අවබෝධ කටයුතු අර්ථය වාව්‍යාර්ථයයි. අභිධ්යාර්ථ නමුදු වෙයි. කෝෂ ව්‍යා කරණාදි ශාස්ත්‍රයුක්තීන් නියමිත වූ අර්ථය අවබෝධ කරන හෙයින් ත්‍රිවිධ ශක්තීන් අතුරෙහි අභිධා ශක්තිය ම ප්‍රධාන වෙයි. "ගාමානය" (ගොනා ගෙනෙව)යි කී කල්හි අං කුර, නඟුට ආදියෙන් යුත් ශරීර පිණ්ඩය ගෙනැරීම් සංඛ්‍යාත අර්ථය අවබෝධ කරනුයේ මේ ගොනා යයි කුඩා කල සිට ම වැඩි මහල්ලන්ගෙන් ලත් උපදේශය (ආප්තෝපදේශය ) හේතුකොටගෙනය. කිසි තැනෙක ප්‍රසිද්ධාර්ථවත් පදයන් සමඟ ව්‍යවහාරය නිසාද ශක්ති ග්‍රහණය වෙයි. "වන බඹරා මල නොතළා රොනට වනි" යන මෙහි බඹර ශබ්දය "රොනට" යන්න හා යෙදුණු හෙයින් "මල" නෙළුම් මලක් මැය යන අර්ථය ලැබෙයි.
"සංකේතො ගෘහ්‍යතෙ ජාතෞ ගුණ ද්‍රව්‍ය ක්‍රියාසුව" යටකී ව්‍යාකරණයෙන් නියන්ත්‍රිත වූ අර්ථය ජාති-ගුණ-ද්‍රව්‍ය-ක්‍රියා යන මොවුන්ගේ භේදයෙන් චතුර්විධ වේ. "ගොනා යයි", "නිලක් හඳියි" යනාදි නිදසුන් විමසිය යුතුය.
2. යම් තැනෙක අභිධා ශක්තියෙන් ප්‍රතිපාදනය කටයුතු වූ වාව්‍යාර්ථයට බාධා ඇති කල්හි හෙවත් යම් ශබ්දයෙක අභිධාශක්තියෙන් ගතයුතු අර්ථය නොලැබෙන කල්හි එහි වාව්‍යාර්ථයෙන් භින්න වූ ගෞණාර්ථය ගැනීම සඳහා ලක්ෂණාශක්තිය අවබෝධ කටයුතු අර්ථය ලක්ෂ්‍යර්ථ නම් වේ. "කලිංගඃ සාහසිකඃ" (කලිඟුවා සැහැසියෙකි) යන තැන්හි "කලිඟු" ශබ්දයෙහි අභිධා නම් ස්වාභාවික ශක්තියෙන් ගතයුතු ජනපද විශේෂ වාචක වූ ප්‍රධාන අර්ථය නොලැබෙයි. සචේතනධර්ම වූ සැහැසි බව අචේතන වූ ජනපද විශේෂයෙක නො ලැබෙන හෙයිනි. එහි වාච්‍යාර්ථය දෙන අභිධාශක්තිය පිරිහී ගිය බව සැලැකිය යුතුය. එහි කලිඟු වැසියා යන ලක්ෂ්‍යර්ථය ලැබෙනුයේ රූඞී මූලලක්ෂණා ශක්තිය හේතුකොටගෙනය. ලක්ෂණා ශක්තිය රූඪිමූලය ප්‍රයෝජනමූල යැයි පළමු කොට දෙවැදෑරුම් වෙයි. යළි එ දෙක උපාදාන ලක්ෂණය, ලක්ෂණ ලක්ෂණා යයි දෙකක් වැ සිව් වැදෑරුම් වෙයි. මෙසේ නන් අයුරින් විවිධත්වයට පැමිණි ලක්ෂණාශක්තිය ප්‍රභේද අසූවකින් යුක්ත වේ. සාමීන්‍යෝපවාරාදි තෙළෙස්වැදෑරුම් උපචාරයෝ (බ.) ද ගෞණී ලක්ෂණාශක්තියෙහිම ඇතුළු වෙති. (මෙහි විස්තර නිදර්ශනාදිය පඤ්චිකාප්‍රදීප, සුබෝධාලංකාරව්‍යාඛ්‍යා ආදියෙහි එයි.)
3. යම් තැනෙක අභිධා, ලක්ෂණා යන අර්ථ බෝධක ශක්ති නැවැති කල්හි වාව්‍යාර්ථ ලර්ෂ්‍යාර් ථයන්ගෙන් භින්න වූ අර්ථාවබෝධයෙහි සමර්ථ ශක්ති යයි කියනු ලැබෙයි. "ශබ්දබුද්ධිකර්ම යම් ශක්තියක් වූ නම් ඕතොමෝ ව්‍යඤ්ජනා විරම්‍ය ව්‍යාපාරාභාවඃ" යනු න්‍යායෝක්ති හෙයින් අභිධාදි ශක්ති තම තමාට අයත් අර්ථයන් අවබෝධ කොට නැවැති කල්හි වස්තු-අලංකාර-රසාදීන්ගේ ඇතුළු වර්ණ විනා අර්ථාවබෝධය නොවන්නේය. එබඳු තැන්හි මේ ව්‍යංජනා ශක්තිය අවශ්‍ය වේ. ව්‍යජනාශක්තියෙන් අවබෝධ කටයුතු වූයේ ව්‍යංග්‍යාර්ථයයි.
ඒ ව්‍යංග්‍යාර්ථය ම ධ්වනිතාර්ථ යයි ද කියනු ලැබෙයි. කාව්‍යප්‍රකාශ, ධ්වන්‍යාලෝක ආදියෙහි ධ්වන්‍යාර්ථ පිළිබඳ විස්තර පළවෙයි. ආනන්ද වර්ධනාදි ආචාර්යවරු ධ්වනිය කාව්‍යයාගේ ජීවය ලෙස සලකති. ධ්වනිකාව්‍යය උත්තම කාව්‍ය යයි කාව්‍ය විචාරකයන් එකහෙළා පිළිගත්තේ ආනන්ද වර්ධනාචාර්යයන්ගේ ධ්වනිතාර්ථ විස්තරයෙන් පසුවය.
ඒ ව්‍යජනාශක්තිය පළමු කොට ශාබ්දය, ආර්ථියයි දෙවැදෑරුම් වෙයි. එහි ශාබ්දව්‍යඤජනාශක්තිය අභිධාමූලා, ලක්ෂණා මූලා යයි ද්විවිධ වන්නීය. අනේකාර්ථවත් ශබ්දයක්හුගේ සංයෝගාදීන් විසින් එක් අර්ථයක් නියම කළ කල්හි ව්‍යංග්‍ය වූ අන්‍ය අර්ථයාගේ අවබෝධයට කරුණු වූවා අභිධා මූලාව්‍යඤ්ජනා නම් වෙයි. එහි සංයෝගාදීහු නම්: සංයෝග, විප්‍රයෝග, සාහචය්‍ය, විරෝධ අර්ථ, ප්‍රකරණ, ලිංග, ශබ්දාන්තරසමීප, සාමර්ථ්‍ය, ඖචිත්‍ය, දේශ, කාල, ව්‍යක්ති, අනුරූප හා තෙළෙස් වැදෑරුම් උපචාර, කාකු, සම්බන්ධ, උපලක්ෂණ වචන, තරංග, ප්‍රධාන යන මොහුයි. අර්ථබෝධය පිළිබඳ නූතන මත අර්ථ විචාරය යටතේ දැක්වේ. (අර්ථ බ.)
පොත්පත්:
පංචිකාප්‍රදීප
සුබෝධාලංකාර
සාහිත්‍යදර්පණ
(සංස්කරණය: 1965)
