අර්ධනාරීශ්වර
අර්ධනාරීශ්වර මූර්තියේ ප්‍රභවය පිළිබඳ විවිධ වෘත්තාන්ත පුරාණ ග්‍රන්ථයන්හි දක්නා ලැබේ. එක් පුවතක් මෙසේයි: දෙවිවරුන් සහ ඍෂිවරුන් කෛලාසයේ දී ශිව හා පාර්වතිය නමදින අතර හුදු ශිව භක්තිකයකු වූ භෘංගී නම් ඍෂිවරයෙක් ශිව දෙවියන්ට පමණක් නමස්කාර කෙළේ ය. තමාට ගරු නොකිරීම ගැන කෝපයට පත් පාර්වතිය භෘංගීහු ඇටසැකිල්ලක් බවට පත් කළා ය. කෙළින් සිටගත නොහැකි වූ ඍෂිවරයාට ශිව විසින් තුනවන පාදයක් මවා දෙන ලදි. සිය දේවිය සතුටු කිරීමට ද ඉට‍ාගත් ශිව තම ශරීරය පාර්වතියගේ ශරීරය හා බද්ධ කෙළේ ය. එසේ කරන ලද්දේ ශිව දෙවියනට නමස්කාර කිරීමේ දී ඒ නමස්කාරය පාර්වතියට ද ඉබේම ලැබෙන පිණිස ය.
මූර්ති කලාව පිළිබඳ කරුණු අඩංගු පැරණි හා මධ්‍යකාලීන සංස්කෘත ග්‍රන්ථයන්හි අර්ධනාරීශ්වර මූර්තිය පිළිබඳ විස්තර ඇතුළත් වේ. මෙම විස්තරයන්ට අනුව, මූර්තියේ දකුණු පස ශිවගේ අඩ සිරුර ද, වම් පස පාර්වතියගේ අඩ සිරුර ද විය යුතුයි. ශිව නිරූපණය කෙරෙන පාර්ශ්වයෙහි සිරස ජටා මකුටයකින් ද කන සර්ප කුණ්ඩලයකින් ද, නළල තුන් වන ඇසකින් ද යුක්ත ය. ළය පුරුෂයකුගේ මෙනි. අත් දෙකක්, තුනක් හෝ සතරක් තිබිය හැක. ඒවා අභය, වරද ආදී මුද්‍රාවන්ගෙන් ද අක්ෂ මාලාව, කඩුව, කපාලය, ත්‍රිශූලය, ටංකය ආදියෙන් ද සමන්විත වේ. ශිවගේ සිරුර ඔහුට සුදුසු වස්ත්‍රවලින් ද යඥෝපවීතයකින් (පූනනූලකින්) හා සර්ප මේඛලාවකින් ද අලංකාර වේ. පාර්වතිය නිරුපණය කෙරෙන වම් පස කාන්තා ලක්ෂණයන්ගෙන් යුක්ත වෙයි. සිරස ධම්මිල්ලයකින් නොහොත් කරණ්ඩ මුකුටයකින් සැරසේ. නළලෙහි තිලකයකි. ළය පෙදෙසෙහි එක් පියයුරක් පමණක් දැක්වේ. ස්ත්‍රී ආභරණයන්ගෙන් සැරසුණු අත්හි නිලුපුල් මල, කැඩ පත, ගිරවා ආදි සංකේතයෝ වෙති. කාන්තා වස්ත්‍රවලින් ගත සැරසේ. සම්පූර්ණ මූර්තියෙන් සෞම්‍ය ලක්ෂණය පිළිබිඹු විය යුතු ය.
උතුරු ඉන්දියාවේ ගල්ලෙනක තිබුණු, පුරුෂයකුගේ අඩක් හා ස්ත්‍රියකගේ අඩක් දැක්වෙන, ඉපැරණි බද්ධ ප්‍රතිමාවක් ගැන බාඩසේනීස් (ක්‍රි.ව. 154-220) නමැති සිරියානු දාර්ශනිකයාගේ වාර්තාවක සඳහන් වන බව ස්ටෝබියස් නම් ග්‍රීක ග්‍රන්ථ කර්තෘවරයා ප්‍රකාශ කරයි. මෙය අර්ධනාරීශ්වර මූර්තියක් විය හැකි යයි විශාරදයෝ අදහස් කරති. කුශාන යුගයට අයත් මුද්‍රාවක ද ගුප්ත හා මධ්‍ය කාලීන යුගවලට අයත් හින්දු කෝවිල්වල ද ඉහත සඳහන් ලක්ෂණයන්ගෙන් හෙබි ගල් හා ලෝකඩ මූර්ති කිහිපයක් ම දක්නා ලැබේ. ඇලිෆන්ටා, බාදාමි, මහබලිපුරම්, කුම්භකෝණම් (නාගේශ්වර ස්වාමි කෝවිල), තන්ජෝරය (තිරිච්ඡෙන්ගාට්ටන්ගුඩි), කාඤ්චිපුරම් (කෛලාසනාථ ස්වාමි කෝවිල) ආදී ස්ථානවල ගලින් නෙලා ඇති අර්ධනාරීශ්වර මූර්ති කිහිපය සාමයික ප්‍රතිමා ලක්ෂණ විද්‍යාව අතින් හා භාරතීය ප්‍රතිමා කලාව අතින් ඉතා වැදගත් ය.
අර්ධනාරීශ්වර මූර්තිය නිරුපණය කෙරෙතැයි අදහස් කෙරෙන ප්‍රතිමාවක් ලංකා පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව මගින් මැතක දී සොයා‍ගෙන තිබේ. අනුරාධපුර දිස්ත්‍රික්කයට අයත් වේරගල විහාරයෙන් සොයාගනු ලැබූ මෙය දැනට අනුරාධපුරයේ පුරාවිද්‍යා කෞතුකාගාරයේ තැන්පත් කොට තිබේ. ඉන්දියානු මූර්තිවල ශිව දෙවියාගේ හා පාර්වතියගේ ශරීරාර්ධයන් ඉදිරි පසින් එක් වී ඇති අතර වේරගල මූර්තියෙහි දක්නා ලැබෙන්නේ ස්ත්‍රියක හා පුරුෂයකු පසු පසින් ඒකාබද්ධ වී සිටින ආකාරයයි. මෙය අර්ධනාරීශ්වර මූර්තියක් ම නම් එසේ ඉන්දියානු සම්ප්‍රදායයෙන් වෙනස් වීම විශේෂයෙන් ම සැලකිය යුත්තකි. එහෙත් ප්‍රතිමා ලක්ෂණ විස්තර කෙරෙන කිසිදු ග්‍රන්ථයක එබඳු ආකෘතියක් ගැන සඳහන් නොවන හෙයින් ඉහත කී නිර්මාණය අර්ධනාරීශ්වර මූර්තියකැයි නිසැක වශයෙන් හඳුනාගත නොහැක.
(සංස්කරණය-1965)
