අලහබාද්
1901 සිට 1940 දක්වා ඉන්දියාවේ එක්සත් ප්‍රදේශයෙහි (අග්‍රා සහ අවුද්) ප්‍රධාන නගරය වී පැවැත්තේය. ප්‍රයාග නමින් හින්දුන් විසින් හඳුන්වනු ලබන මෙනුවර ඔවුන්ගේ ශ්‍රෙෂ්ඨතම පූජනීය ස්ථාන කීපය අතුරෙන් එකකි. ගංගා සහ යමුනා නදීන්ගේ සන්ධි ස්ථානයෙහි දිල්ලියේ සිට හැතැප්ම 350 ක් පමණ නිරිත දිගින් මේ නගරය පිහිටියේය. ජනගහනය 1951 දී 3,32,295ක් විය. අලහබාද්හි බෙහෙවින් ම සීනි හා වීදුරු කර්මාන්ත කෙරේ. ගංගා, යමුනා නදීමාර්ගයෙන් කෙරෙන වෙළඳාම පිළිබඳ මධ්‍යස්ථානයක් වූ මේ නගරය වැදගත් දුම්රිය මංසන්ධියක් ද වේ. විද්‍යාල හතලිහක් හා විශ්ව විද්‍යාලයක් ද ඇති අලහබාද් නගරය අධ්‍යාපනය සම්බන්ධයෙන් ප්‍රමුඛස්ථානයක් ගනී.
ඉන්දියාවේ සෑම දිශා භාගයකින් ම අවුරුදු පතා ලක්ෂ ගණන් සැදැහැවත්තු ප්‍රයාගය කරා පැමිණෙති. මෙහි පැවැත්වෙන මාග්මේලා නම් වූ වාර්ෂික ස්නානෝත්සවය හින්දූහු ඉතා උසස් කොට සලකති. අවුරුදු 12කට වරක් ප්‍රයාගයෙහි පැවැත්වෙන කුම්භමේලා උත්සවයට සහභාගිවන භක්තිමතුන්ගේ සංඛ්‍යාව ගිණිය යුත්තේ ලක්ෂ ගණනින් ය. 1954 දී පැවැත්වුණු අර්ධකුම්භමේලා උත්සවයේ දී ඇති වූ තදබදයක දි වන්දනා කරුවන් විශාල සංඛ්‍යාවක් පෑගී මිය ගිය බව වාර්තා විය.
ප්‍රයාගය ඉතා පැරණි නගරයකි. ගංගා හා යමුනා සංගම ස්ථානයට ළඟා වූ අවස්ථාවේ දී රාම ලක්ෂ්මණ හා සීතා විසින් මේ නගරයෙන් දුම් පිටවෙනු දකින ලද බව රාමායණයෙහි අයෝධ්‍යා කාණ්ඩයෙහි සඳහන් වෙයි. මහාභාරතයෙහි මෙය සඳහන් වන්නේ මුළු ලෝකයේ ම අතිපරිශුද්ධ ස්ථානය හැටියටය. මෙය මහර්ෂීන් විසින් වර්ණනා කරන ලද පූජනීය ස්ථානයක් ලෙස හරිවංශයේ දැක්වේ. පද්මපුරාණ, කූර්මපුරාණ වැනි පුරාණ ග්‍රන්ථයන් ද මේ නගරය හඳුන්වන්නේ අතිපූජනීය නගරයක් ලෙසය. කුරු, දුශ්මන්ත හා භරත යන රජවරුන් තිදෙනකු අනුක්‍රමයෙන් මේ ප්‍රදේශය පාලනය කළ බව බ්‍රහ්මපුරාණයෙහි දක්වේ. මජ්ඣිම නිකායෙහි ප්‍රයාගය හඳුන්වන්නේ තීර්ථයක් වශයෙනි. මෙහි මහාපනාද නම් රජකුගේ මාළිගාවක් පිහිටා තුබුණු බව ද එය ගංගා නදියේ ජලයෙන් යටවී ගිය බව ද පපඤ්චසූදනියෙහි සඳහන් වෙයි. ගුප්ත රාජයුගයේ දී මේ ප්‍රදේශය අයිතිව තිබුණේ එම රාජවංශයටය. සමුද්‍රගුප්ත රජුගේ සුප්‍රසිද්ධ ප්‍රශස්ති සෙල්ලිපිය පිහිටා ඇත්තේ ද මෙහිය.
සත්වන සියවසේ දී ප්‍රයාග ප්‍රදේශයට පැමිණි හියුං සාං තුමා ඒ ප්‍රදේශය විස්තර කරන්නේ මෙසේය: “ලී 5000 (සැ. 833) ක් පමණ පරිධියෙන් යුත් මෙහි ගංගා දෙකක් අතර පිහිටි අගනුවර ලී 20 (සැ. 3 1/2)ක් පමණ වටැත්තේය. මෙහි බොහෝ ධාන්‍ය උපදී.පලබර වෘක්ෂයෝ සරුසාරව වැඩෙත්.උෂ්ණ වූ මනෝඥ දෙශගුණය ඇති මෙහි වැසියෝ පැසසිය යුතු පැවැතුම් හා මෘදු ගති ඇත්තෝය. ඉගෙනීමට ආශා කරන මොවුන්ගෙන් වැඩිදෙනෙක් මිසදිටු ගත්තෝය. හීනයානික භික්ෂූන් ටිකදෙනකුන් වසන සංඝාරාම දෙකක් ද බොහෝ වූ දේවස්ථානයෝ ද මෙහි ඇත්තාහ.
“අගනුවරින් නිරිත දෙසැ සපුවනයෙක්හි අශෝකාධිරාජයන් විසින් කරවූ චෛත්‍යයකි. පෙර බුදුරද මෙතැන දී තීර්ථකයන් දමනය කළේය. බුදුන්ගේ කෙස් හා නිය නිදන් කොට ඇති චෛත්‍යයක් හා බුදුන්ගේ වැඩ විසීමෙන් පවිත්‍ර වූ අන්‍ය ස්ථානයෝ ද මේ අසල වෙති. මින් නුදුරු තැන පුරාණ සංඝාරාමයකි.
“අගනුවරින් නැගෙනහිර දෙසැ ගංගා දෙක අතරෙහි ලී 10 (සැ.1 2/3) ක් පමණ වූ මහවැලිතලාවකි. බොහෝ පෙර සිටම රජවරුත් සිටුවරුත් මෙතැනට පැමිණ දන්දීමේ සිරිත පවත්වාගෙන එති. මෙහි දී දුන් දෙය මහත් ඵල වේ යයි ඇදහීම නිසා මෙය ශ්‍රෙෂ්ඨ පුණ්‍ය භූමියකැයි සම්මත කොට තිබේ. මේ පුණ්‍ය (තීර්ථ) භූමියෙන් නැගෙනහිර දෙසැ ගංගා සංගම ස්ථානයෙහි ගිලී මැරෙන මිනිසුන්ගේ සංඛ්‍යාව බොහෝය. යමකු දෙව්ලොව උපදින්ට කැමති නම් ඔහු විසින් ක්‍රමයෙන් බත්හුළක් අනුභව කිරීම දක්වා ආහාර ගැනීම අඩුකොට මේ තොටෙහි ගිලී මිය යා යුතුය යන්න මෙරට පවත්නා ඇදහීමකි. මෙහි නෑමෙන් සියලු පව් සේදී යති යි කියන බැවින් බොහෝ දුරු රටවලිනුත් මිනිස්සු පැමිණ සත් දිනක් ආහාර ගැනීමෙන් වැළකී සිට ගඟේ නා යති.”
ප්‍රයාගය දැන් හැඳින්වෙන්නේ අලහබාද් යන නමිනි. අලහබාද් (ඉලහබාද්) යන නම මෙනුවරට තබන ලදදේ අක්බාර් අධිරාජයා විසිනි. අලහබාද් ප්‍රදේශය 1801 දී බ්‍රිතාන්‍යයන්ට අයත් විය. 1857 ඉන්දියානු කැරැල්ලේ දී අලහබාද් නගරයේ භයානක මනුෂ්‍ය ඝාතන සිදුවිය. මෙම නගරය ඉන්දියානු ජාතික සටනෙහි වැදගත් මධ්‍යස්ථානයක් ද විය.
අක්බාර් අධිරාජයා විසින් ගොඩනංවන ලද අලහබාද් බලකොටුව තුළ ඉතිහාසය අතින් ඉතා වැදගත් අශෝක ස්තම්භයක් ද වේ. අක්බාර් රජු තැනූ මාළිගයක නටබුන් ද එහි වේ. ජහන්ගීර් අධිරාජයාගේ පුත්‍ර බුස්රූගේ උද්‍යානය හා සොහොන් කොත ද ජමා මස්ජිද් නම් මහාපල්ලිය ද අලභබාද්හි පුරාවස්තු අතර ඇත. තවද සමුද්‍රගුප්ත රාජ්‍ය කාලය පිළිබඳ වැදගත් තොරතුරු සහිත අලහබාද් සෙල්ලිපි ටැඹ ද වැදගත් පුරාවස්තුවකි.
අලහබාද් නමින් ම හැඳින්වෙන කොට්ඨාසය දිස්ත්‍රික්ක පහකින් යුක්ත වූවකි. වර්ග සැතැපුම් 10,000කට වඩා විශාල වූ එම ප්‍රදේශයෙහි ජනගහනය (1951) 70,000,00ක් පමණය.
මෙනමින් ම හැඳින්වෙන දිස්ත්‍රික්කයක් ද අලභබාද් කොට්ඨාසයෙහි වේ. ව.සැ. 2,800ක් පමණ විශාල වූ මෙහි ජනගහනය 1951 දී විසිලක්ෂයකට අධික විය.
පොත්පත්
පොල්වත්තේ බුද්ධදත්ත නාහිමි- හියුං සියංගේ භ්‍රමණවෘත්තාන්තය.
Law, B. C. - Historical Geography of Ancient India
Majumdar, R. C. - The Classical Age
(සංස්කරණය: 1965)
