අල්තායි

(ඇල්ටායි; අල්ටායිනුලා; රන්කඳු). මෙය දකුණු මැද සයිබිරියාවේ කසාක් පළාතේ පිහිටි ඉර්ටිෂ් නිම්නයේ සිට බටහිර මොංගෝලියාව දක්වා සාමාන්‍යයෙන් ගිනිකොන බලා විහිදෙන කඳුපන්තියකි. කඳුවැටි කීපයකින්‍ සමන්විත මෙහි ප්‍රධාන කඳුවැටිය සයිලුසෙම්ය. එය දකුණු අල්තායි සහ මහ අල්තායි යන නම්වලින් ද හැඳින්වේ. මේ වැටියත් ඉන් උතුරෙහි පිහිටි ටාංනූ-ඕලා වැටියත් අතර විල්වලින් ගහන අභ්‍යන්තර ජලවහන ප්‍රදේශයක් වූ බෝබිඩෝ ද්‍රෝණිය වෙයි. ටාංනූ-ඕලා කඳුවැටියට සමාන්තරව පිහිටි බාගි වැටියෙහි නැගෙනහිර කෙළවර සයිලුසෙම් වැටියට ම සම්බන්ධ වෙයි. සයිලුසෙම් වැටිය පටන් ගන්නේ අල්තායි කඳුපන්තියේ උසම ශිඛරය වූ බෙලුබා (15,157) ආශ්‍රිත බටහිර ප්‍රදේශයෙනි. ඕෂ්, ඉර්ටිෂ්, උරුංගු, කටුන් සහ බෝර්ඩෝ යන ගංගා පටන් ගන්නේ ද මේ පෙදෙසෙනි. මේ වැටියේ නැගෙනහිර කෙළවරින් විහිදෙන නෙරු කීපයක්ම මොංගෝලියානු සානුව ඔස්සේ ඕර්ඩොස් කාන්තාරය දක්වා විහිදෙයි. අල්තායි කඳු පන්තියෙහි සාමාන්‍ය උස අඩි 5,000-5,500කි. මහා අල්තායි කඳුවැටියේ වැඩි වශයෙන් ආකීය පාෂාණ පවතින අතර, සෙසු කඳු වැටිවල පැලියොසොයික පාෂාණ ද වෙයි. මේවා හර්සීනියානු යුගයේ දී රැලි ගැසී නැමී ගිය කඳුය. මෙහි හිම සීමාව දකුණෙහි අඩි 6,700ක් වන අතර උතුරෙහි අඩි 6,800ක් පමණ වේ. ඒ දක්වා විලෝ, පොප්ලර්, බ'ච් ආදි ගස්වලින් යුත් ගන කැළෑ වැවේ. එයින් ඉහළ අඩි 1,500ක් පළල තීරුවක තණ වැවී ඇත. ශීත සානුවල පිනිමුවන් සහ බැටළුවෝ වෙසෙත්. රන්, රිදී, තඹ, ඊයම්, යකඩ ආදි ඛනිජ වර්ග රාශියක් ද අල්තායි කඳුකරයෙන් ලැබේ. දඩයම් කිරීම, පශු පාලනය සහ ගොවිතැන මෙහි කෙරෙන ප්‍රධාන රක්ෂාය.

(සංස්කරණය: 1965)