අලාඋද්දීන් ඛිල්ජි
1296 සිට 1316 දක්වා දිල්ලියේ අගරජ පදවිය දැරූ මෙතෙම ඉන්දියාවේ රජ කළ දරුණු වූ රණශූර රජවරුන් කීපදෙනා අතුරෙන් කෙනෙකි. ඔහු අගරජ පදවිය ලැබ ගත්තේ ද සාහසික ලෙසය. තම මාමා වූ ද දිල්ලියේ අගරජු වූ ද ජලාල් උද්දීන් පිරුස් යටතේ පුත් තනතුරේ හැදී වැඩි කාරා නම් ප්‍රදේශ රාජ්‍යය ද ලබා ඒ පෙදෙස ආණ්ඩු කරමින් සිටි අලාඋද්දීන් ඩැකාන්හි දේවගිරි රාජ්‍යයට හදිසියේ පහරදීමෙන් එය යටත් කර ගත්තේය. ඉක්බිති ඔහු ඉහත කී දිල්ලි අග රජු කූටෝපායයෙන් සාහසික මරණයකට පත් කොට ඔහුගේ මෙහෙසිය හා පුත්‍රයන් අල්ලා සිර අඩස්සියෙහි ලා දිල්ලියේ අගරජු හැටියට ඔටුනු පැලැන්දේය.
අලාඋද්දීන්ගේ බලය තහවුරු කර ගැන්මට හා පැතිරවීමට විරුද්ධව තුර්කිවරු ද රාජ්පුත්වරුන් හා මෝගල්වරු ද නැඟී සිටියහ. 1308 දක්වා වරින්වර පස් වතාවක් බිහිසුණු ආක්‍රමණයන්හි යෙදුණු මෝගල්වරු දිල්ලි රාජ්‍යයට බලවත් හානි කළහ. එහෙත් අවසානයේ දී මෝගල් උවදුරු දුරලීමට අලාඋද්දීන් සමත් විය.
දිල්ලියේ පදිංචිව සිටි (අලුත්) මුස්ලිම් වර්ගයා (මෝගල්වරු) අලාඋද්දීන් මැරීමට කළ කුමන්ත්‍රණයක් එළිදරවු වීම නිසා එක් දිනක් ඇතුළත ඔවුන්ගෙන් විසිදහසකටත් තිස්දහසකටත් අතර ගණනක් ඔහු විසින් ක්‍රෑර ලෙස ඝාතනය කරන ලද බව කියනු ලැබේ.
මහා ඇලෙක්සැන්ඩර් රජු අනුගමනය කොට ජගත් විජයෙහි යෙදීමේ ආශාවකින් පසුවුණු අලාඋද්දීන් දෙවැනි ඇලෙක්සැන්ඩර් යන නමින් කාසි නිකුත් කළ බව ද සඳහන් වේ. 1309 වන විට අලාඋද්දීන්ගේ අධිරාජ්‍යය සම්පූර්ණ උතුරු ඉන්දියාවේම වාගේ පැතිර ගොස් තිබුණේය. ගුජරාත්, රන්තම්භෝර්, මීවාර් (චිතෝර්) මාල්වා යනාදි උතුරු ඉන්දියානු ප්‍රදේශ යටත් කරගත් ඔහු වින්ධ්‍යා පර්වතයෙන් ඔබ්බෙහි වූ දක්ෂිණ ප්‍රදේශ වෙත ද සිය අණසක පැතිරවීමට අදහස් කෙළේය. යාදව, තෙලිංගානා, හොයිසාලා ප්‍රදේශය හා පඬිරට ද ඔහුගේ රෞද්‍ර ආක්‍රමණයන්ට ගොදුරු විය. ඔහුගේ බිහිසුණු ක්‍රියා මේ ප්‍රදේශ යටත් කිරීමේ දී බොහෝ දුරට උදවු විය.
ඔහු චිතෝර් ආක්‍රමණයෙහි යෙදුණේ චිතෝර්රාජයාගේ පද්මිනී නම් (සිංහල?) මෙහෙසියගේ රූප ලාවණ්‍යය අසා ඇය පිළිබඳව ඇති වූ අනුරාගී චේතනා මුදුන් පමුණුවා ගැනීම පිණිස බව ද චිතෝර් බලකොටුව අල්ලා ගැනීමට ඔහු සමත් වූ නමුත් ඒ රාජ්පුත් මෙහෙසිය ඔහු වසඟයට පත් නොවී අනිකුත් අන්තඃපුර කතුන් සමඟ ගින්නට බිලි වූ බවද රාජ්පුත් ජනප්‍රවාදයේ එයි.
1312 වන විට අලාඋද්දීන් බලයේ මුදුන් පෙත්තට නැඟ සිටියේය. රාජත්වය හා රාජ්‍ය කටයුතු සම්බන්ධයෙන් පවත්වාගෙන ආ චිරාගත ආගමික සමිප්‍රදායයනට විරුද්ධ වූ ඔහු අලුත් අදහස් අනුව ක්‍රියා කරන්ට තරම් චිත්ත ශක්තියකින් යුත් පුද්ගලයෙක් විය. 1312න් පසු ඔහුගේ රාජ්‍යයේ අභ්‍යන්තර ආරාවුල් පැනනඟින්නට වන. ඔහුගේ සේනාධිපති හා පුරෝහිත (වසීර්) වූ මාලික් කපූර් මහත් බලයක් පාමින් නොයෙක් කුමන්ත්‍රණ කරන්ට විය. අලාඋද්දීන් ශරීර ශක්තියෙන් ද චිත්ත ශක්තියෙන් ද පිරිහිණ. 1316දී මිය ගිය ඔහු එවන විට කපූර්ගේ අතකොළුවක් බවට පත්ව සිටියේය. මාලික් කපූර් විසින් වස දීම නිසා අලාඋද්දීන් බිල්ජිගේ මරණය ඉක්මන් වූබව සාමාන්‍ය පිළිගැනීමය.
අලාඋද්දීන්ගේ කාලයේ දී අමීර් ඛුස්රාව් (බ.) හසන් ආදි සුප්‍රසිද්ධ කවීහු ජීවත් වූහ. ගෘහ නිර්මාණයෙහි විශේෂ ලැදිකමක් දැක්වූ අලාඋද්දීන් මුස්ලිමි පල්ලි රාශියක් ද බලකොටු කීපයක් ද තැනවීය. මේවා අතර කුටුබි මිනාර් කුලුන අ‍සල වු අලායි ද‍ර්වාජා හා ජමා අක්බානා මස්ජිද් යන ග‍ොඩනැගිලි විශේෂයෙන් වැදගත්ය.
(සංස්කරණය: 1965)
