අලුවිහාරය
(ආලෝක විහාරය, අලුලෙන). ලක්දිව පැරණි සිද්ධස්ථානයකි. මේ සිද්ධිස්ථානය නිසාම එය පිහිටි ගම ද අලුවිහාරය නමින් ම හැඳින්වේ. එය මාතලේ දිස්ත්‍රික්කයට අයත්ය. මාතලේ නගරයට සැතපුම් දෙකක් පමණ නැගෙනහිරින් දඹුලුපාර අසල පිහිටියේය. ගල් පර්වතවලින් ගැවසී ගත් සිත්කලු ස්ථානයක පිහිටි මෙම විහාරයට අයත් ලෙන් විහාර කිහිපයකි. ඒවා තුළ ලොකු කුඩා බුද්ධ ප්‍රතිමා පිහිටුවා තිබේ. ලෙන් දෙක තුනක කෙටි බ්‍රාහ්මී ලිපි කොටා තිබීම අලුවිහාරයෙහි ක්‍රිස්තු පූර්ව කාලයේ සිට භික්ෂූන් වාසය කළ බවට සාක්ෂ්‍යයක් කොට සලකනු ලැබේ. මිහිඳු මා හිමියන් දවස සිංහල අටුවාචාරී කෙනකුන් මෙහි වැඩ සිට අටුවා කියවද්දී සක්දෙව් රජු ගල්ලෙන ආලෝක කොට සිටි තැන කරවන ලද බැවින් මෙම සිද්ධස්ථානය ආලෝක විහාරය යනුවෙන් හඳුන්වනු ලැබූයේ යයි කියති.
දෙවන පෑතිස් රජු (ක්‍රි.පූ. 250-210) විසින් අලුවිහාරයෙහි ඵලරුහ බෝධියක් පිහිටුවන ලදැයි ද වළගම්අබා (ක්‍රි.පූ.103; 89–77) මහ පැරකුම්බා (ක්‍රි.ව. 1153–1186) ශ්‍රී විජය රාජසිංහ (ක්‍රි.ව. 1739-1747) ආදි රජුන් විසින් වරින් වර මෙම ස්ථානයේ දියුණුව පිණිස කටයුතු කරන ලදැයි ද සඳහන් වේ.
අලුවිහාරය පිළිබඳ වූ විශේෂ ඵෙතිහාසික සිද්ධිය වනුයේ එහි දී වළගම්අබා රජු දවස ප්‍රථමවරට ත්‍රිපිටකය ග්‍රන්ථාරූඪ කිරීමය. එවක ලක්දිව ඇති වූ සතුරු ආක්‍රමණ හා දුර්භික්ෂ නිසා බුදුසසුන පිරිහෙන්නට නොදී ත්‍රිපිටකධර්මය රැක ගනු පිණිස මහාසංඝය වහන්සේ අලුවිහාරයට රැස්ව අටුවා සහිත ත්‍රිපිටක පාළිය ග්‍රන්ථාරූඪ කළහ. බෞද්ධ ඉතිහාසයේ ඉතා වැදගත් සිද්ධියක් වූ මෙය චතුර්ථ ධර්මසංගායන ව ලෙස ථෙරවාදීන් විසින් සලකනු ලැබේ. සියම්, බුරුම ආදි ථෙරවාදි රටවලට පාලි ත්‍රිපිටකය හා අටුවා ගෙන යනු ලැබුවේ ලංකාද්වීපයෙන් බැවින් මෙහි දී සිදුවූ ත්‍රිපිටකය ග්‍රන්ථාරූඪ කිරීම බුද්ධධර්මයේ චිරස්ථිතියට මහත් රුකුලක් විය.
මහානාම රජු දවස ලක්දිවට පැමිණි බුද්ධඝෝෂ අටුවාචාරීන් ද මෙහි ස්වල්ප කාලයක් වැඩ සිට අටුවා කළ බව කියති. පැරණි බෝධි වෘක්ෂයට නුදුරු තැනෙක “බුද්ධඝෝෂලෙන” නමින් හැඳින්වෙන ගල්ලෙනක් ද ඇත.
අලුවිහාරයෙහි පැරණි නිර්මාණයන් අතුරින් දැනට ඉතිරි වී ඇත්තේ ස්වල්පයකි. අටළොස් වන සියවසේ දී ශ්‍රී විජය රාජසිංහ රජු විසින් කරවන ලද බුදුපිළිම සැලකිය යුතු නිර්මාණයි.
19 වන ශතවර්ෂයේ මුල භාගයේ දී මේ සිද්ධස්ථානය නැරඹූ පෝබ්ස් මහතා එහි ඉතා උස ගලක් මුදුනේ බුදුරදුන්ගේ සිරිපා සටහනක් කොටා තිබුණු බව ද ඒ අසල දාගැබක නටබුන් දක්නට ලැබුණ බව ද සඳහන් කරයි. දාගැබේ නටබුන් අතර ගැබ් විසිපහකින් යුත් යන්ත්‍රගලක මැද ගැබෙහි නිදන් කරන ලද සර්වඥ ධාතූන්වහන්සේ නමක් ද අනිකුත් ගැබ්වල එය නිදන් කළ අවස්ථාවේ දී පුදන ලද විවිධ වස්තූන් ද තිබුණු බව ඔහු වැඩිදුරටත් කියයි.
(සංස්කරණය: 1965)
