අවපාතය
(Depression). සමහර විටෙක වායුගෝලයේ එක් ප්‍රදේශයක ඇති පීඩනය ඒ අවට පිහිටි ස්ථානවල පීඩනයට වඩා අඩු වේ. මෙසේ වායුගෝලීය පීඩනය අඩු වූ ස්ථානයක හටගන්නා කුණාටු සහිත කාලගුණික ලක්ෂණය අවපාතය නමින් හැඳින්වේ. වාසුළිය ද භෞතික නිර්මාණය අනුව අඩුපීඩන මණ්ඩලයකි. එය අවපාතයට වඩා සැඩ සුළං සහිත කාලගුණික ලක්ෂණයක් වුව ද බාහ්‍ය නිවර්තන පෙදෙස්වල වාසුළි මණ්ඩලවලට ඇතැම් විටෙක 'අවපාත' යන නම ම යොදනු ලැබේ. තවද නිවර්තන පෙදෙස්වල වාසුළි බවට පෙරළෙන්නාවූ අවපාත ගැන ද සඳහන් වන හෙයින් අවපාතය දුබල වාසුළියකැයි සිතිය හැකිය. පීඩනය අඩුවී යන ප්‍රමාණය අනුව අවපාතය හා වාසුළිය වෙන් වෙන්ව හඳුනාගත යුතු වේ.
අවපාතයේ පීඩනය අඩු ම ස්ථානය එහි කේන්ද්‍රස්ථානයයි. කේන්ද්‍රයෙන් ඈත්වන්නට වන්නට අවපාතය බලපාන මුළු ප්‍රදේශයේම පීඩනය අනුක්‍රමයෙන් වැඩි වේ. එහෙයින් සංක්ෂිප්ත කාලගුණ සටහන්වල අවපාතයක් ලකුණු වනුයේ අඩු පීඩන කේන්ද්‍රයක් වටා විහිදි අණ්ඩාකාර වූ හෝ වෘත්තාකාර වූ හෝ සම්පීඩන රේඛා සමූහයකිනි. බාහ්‍ය-නිවර්තන පෙදෙස්වල ශීත වාත ස්කන්ධයන්ගේ හා උණුසුම් වාතස්කන්ධයන්ගේ ගැටීම නිසා ඇතිවන අවපාතවල 'පෙරමුණ' නමින් හඳුන්වනු ලබන සංඝර්ෂණ තීරයක් ඇත. මෙය වඩාත් කැපී පෙනෙනුයේ වාසුළි සම්බන්ධයෙනි.
අඩුපීඩනය සහිත ස්ථානයකට වැඩි පීඩනය සහිත ස්ථානයන්ගෙන් වාතය ඇදී ඊම හෙවත් සුළං හැමීම ස්වාභාවික පිළිවෙළය. එහෙයින් අවපාතයේ අඩුපීඩන කේන්ද්‍රය දෙසට සුළං හැමීම එහි විශේෂ ලක්ෂණයකි. උත්තරාර්ධගෝලීය අවපාතවල වාමාවර්තව ද දක්ෂිණාර්ධගෝලීය අවපාතවල දක්ෂිණාවර්තව ද සුළං හැමීම සිදුවේ. අවපාතයේ කේන්ද්‍රය හා පරිධිය අතර පීඩන අනුක්‍රමණය අධික වූ තරමට මෙම සුළං වේගය ද අවපාතයේ ප්‍රවේගය ද වැඩි වේ.
කුපිත වූ කාලගුණය හෙවත් සැඩ සුළං විදුලි කෙටීම් හා මේඝ ගර්ජනා සහිත තද වැසි ඇතිවීම සහ අහස කළු වලාපටලයන්ගෙන් වැසී යාම අවපාතයට විශේෂ වූ තවත් ලක්ෂණයෝය. සමහර විටෙක ගස් හා ගෙවල් කඩා බිඳ හෙළන තරම් චණ්ඩ මාරුත ද ඇතිවේ. මෙම තත්වය දින කීපයක් ම පවතින්නට පුළුවන. මෙම අයහපත් කාලගුණය නිවර්තන කලාපීය අවපාතයක පරිධිය ආශ්‍රිතව ද බාහ්‍ය-නිවර්තන කලාපීය අවපාතයක 'පෙරමුණ' ආශ්‍රිතව ද ඇති වේ. නිවර්තන කලාපීය අවපාතයක කේන්ද්‍රය ආශ්‍රිත ප්‍රදේශය නිශ්චලය.
නිවර්තන කලාපීය අවපාතයක විෂ්කම්භය සැතැපුම් 100කට වැඩි වන්නේ කලාතුරකිනි. එහෙත් බාහ්‍ය-නිවර්තන අවපාතයේ විෂ්කම්භය සමහර විටෙක සැතැපුම් 2000ක් පමණ වේ. මේ හේතුවෙන් ද නිවර්තන කලාපීය අවපාතය බාහ්‍ය-නිවර්තන අවපාතයට වඩා චණ්ඩ වේ.
සමහර අවපාත ඒවා හටගන්නා ස්ථානයෙහිම පවත්නා නමුත් සමහරක් දිනකට සැතැපුම් 600ක් පමණ දුරට හමා යයි. නිවර්තන කලාපීය අවපාත දළ වශයෙන් නැගෙනහිරේ සිට බටහිර දෙසට ද බාහ්‍ය-නිවර්තන අවපාත බටහිරේ සිට නැගෙනහිරටද යොමු වූ මාර්ග අනුව ගමන් කරයි.
බෙංගාලේ බොක්කේ හා අරාබි මුහුදේ හටගෙන ලංකාවේ දේශගුණය කෙරෙහි බලපවත්වන වාසුළි හා අවපාත බොහෝය. නිරිතදිග හා ඊශානදිග මෝසම් සුළං පවත්නා කාලවලදී දිවයිනේ හා අවට ප්‍රදේශයෙහි ඇති වායුගෝලීය අස්ථායිතාව අවපාත ඇතිවීම වළක්වාලයි. 1845 සිට 1958 අතර කාලයේ දී ලංකාවේ දේශගුණය කෙරෙහි බලපැවැත් වූ වාසුළි හා අවපාත 99කින් 72ක් ම ඔක්තෝබර් (18) නොවැම්බර් (33) හා දෙසැම්බර් (21) යන මාසවලදී ඇති වී තිබෙන බව වාර්තාවලින් පෙනේ. අන්තර්මෝසම් කාලවල දී විශේෂයෙන් ම බෙංගාලේ බොක්කේ හටගන්නා සමහර අවපාත වාසුළි (බ.) බවට පෙරළේ. සමහරක් ලංකාවේ නැගෙනහිර වෙරළ සමීපයේදී ම හීන වී යයි. තවත් සමහරක් අවපාත වශයෙන් ම දිවයින හරහා හමා ගොස් ඉන්දියන් අර්ධද්වීපය හෝ අරාබි මුහුද ආශ්‍රිත ප්‍රදේශයේ දී පිරිහී යයි. බෙංගාලේ බොක්කේ හටගෙන ලංකාව හරහා හමායන අවපාත සෙසු උත්තරාර්ධගෝලීය අවපාත මෙන් දළ වශයෙන් නැගෙනහිරේ සිට බටහිරට හමා යයි. මාර්තු හා ජූලි මාසවල දී අරාබි මුහුදේ කලාතුරකින් හටගන්නා අවපාත දිවයිනේ නිරිතදිග පෙදෙසේ සිට ඊශානදිග පෙදෙසට ගමන් කරන බවක් පෙනේ. අවපාතයක් ඇතිවන ස්ථානය, එය ගමන් ගන්නා මාර්ගය, එහි උග්‍රතාව, විශාලත්වය ආදි ලක්ෂණ අනුව ඉන් ඇතිවන පීඩාව හා එය බලපවත්වන ප්‍රදේශය නිශ්චය කටහැකි වේ. අවපාතය සුළු වූ විට එය 'අඩුපීඩන ප්‍රදේශය' (low pressure area) යන නාමයෙන් හැඳින්වේ. කළු වලාපටලයෙන් වැසුණු අහස, නොකඩවා පවත්නා වර්ෂාව හා වැඩි ශබ්දයක් නොමැතිව විටින් විට ඇති වන මේඝගර්ජනා යන ලක්ෂණ ඒ සමඟ විද්‍යමාන වේ. (ආචාර්ය ජෝජ් තම්බයියා පිල්ලේගේ සහායයෙනි.)
(සංස්කරණය: 1965)
