අෂ්ටක
අෂ්ට සංඛ්‍යාව හෙවත් අටක් ප්‍රමාණකොට ඇත්තේ යමක් නම් එය අෂ්ටක'යි ව්‍යවහාර කරනු ලැබේ. උත්තම වස්තූන්ට ස්තෝත්‍ර වශයෙන් පද්‍ය අටෙකින් රචනා කළ නිබන්ධය "අෂ්ටක" නාමයෙන් ව්‍යවහාරයට පැමිණ ඇත.
ඡන්දෝබද්ධ පද්‍යයනට ආදිකර්තෘ වූ මහර්ෂි වාල්මීකින් විසින් ම අෂ්ටක රචනාව ද ආරම්භ කරන ලද්දේය. ශෛවයන් අතිපරිශුද්ධ වස්තුවක් වශයෙන් සලකන ගංගා නදියට ස්තුති මුඛයෙන් ඔහු රචනා කළ ගංගාෂ්ටකය දැනුදු විද්‍යමානය. එහෙයින් ඡන්දෝබද්ධ කාව්‍යය යම් පමණ පැරැණි නම් අෂ්ටක රචනාව ද එපමණම පැරැණි බව කිව හැකිය.
මේ නිබන්ධ ආදර්ශ කොට ගත් විවිධ කවීන් විසින් යමුනාෂ්ටක, නර්මදාෂ්ටක, ශිවතාණ්ඩ වාෂ්ටක, ශ්‍රී විෂ්ණු අෂ්ටක, සරස්වතී අෂ්ටක, ඊශ්වර දේවාෂ්ටක, ශිවාෂ්ටක, මණිභද්‍රාෂ්ටක, රමාපත්‍යෂ්ටක, චන්ද්‍රශේඛරාෂ්ටක ආදී විවිධ අෂ්ටක රචනා කරන ලද්දේය. මෙවැනි ස්තෝත්‍ර අෂ්ටක, දිනපතා භාවිතයෙන්, හැදෑරීමෙන් සහ සිහි කිරීමෙන් මිනිසුන්ට පැමිණෙන නොයෙක් උපද්‍රව නසා අර්ථසිද්ධිය ළඟා කොට ගත හැකිය යන විශ්වාසය හේතු කොටගෙන ඒ නිබන්ධ ජනප්‍රිය විය.
පසු කල්හි බෞද්ධයෝ ද ස්වකීය භක්ති ප්‍රණාමයට පාත්‍ර වූ රත්නත්‍රය ආදිය උදෙසා පාලි සංස්කෘත භාෂාද්වයෙන්ම විවිධ වූ ස්තෝත්‍ර රචනා කිරීමට පෙළඹුණාහ. එබඳු ප්‍රබන්ධ අතුරෙන් අතිශයින් ම ජනප්‍රියව පවතින්නේ ජයමංගලාෂ්ටකයි. ඒ සමඟ ම දන්තධාතු අෂ්ටක, ශ්‍රීපාදාෂ්ටක, මුනීන්ද්‍රාෂ්ටක, ශ්‍රී මහාබෝධි අෂ්ටක ආදී තවත් අෂ්ටක ද ඇත. ප්‍රාදේශික දෙවියකුට ස්තෝත්‍ර වශයෙන් ප්‍රබන්ධ කරන ලද දැඩිමුණ්ඩ දේවතාෂ්ටකයක් ද පවතී. උපසම්පදාපේක්ෂකයන් විසින් ස්වකීය සාමර්ථ්‍යය දක්වනු සඳහා සංස්කෘත, පාලි, සිංහල යන තුන් බසින්ම රචනා කරන ලද අෂ්ටක නිබන්ධ සිය ගණන් වෙයි. සිංහල අෂ්ටක සඳහා යොදනු ලබන්නේ ද වර්ණච්ඡන්දසට අයත් වෘත්තයෙක්මය.
ප්‍රධාන වශයෙන් අෂ්ටක කියනු ලබන අවස්ථාවක් නම් සරණ බන්ධන උත්සවයයි. මනාළ යුවළ පෝරුවට නැංවීමෙන් ඉක්බිති පැවැත්වෙන චාරිත්‍ර විධිවලට පසුව ජයමංගල ගාථා ප්‍රමුඛ වූ යශෝධරා අෂ්ටක, කුස අෂ්ටක, පද්මාවතී අෂ්ටක ආදියෙන් සමහරක් ගයනු ලැබේ. තුනුරුවන්ගේත් බෝසතුන් ඇතුළු නොයෙක් උතුමන්ගේත් දෙවි දේවතාවුන්ගේත් ගුණ වර්ණනා කොට ඒ ගුණ මහිමයෙන් නව දම්පතීනට සිදුවිය හැකි සියලු උවදුරු දුරලා වස්දොස් ආදිය ද ඔවුන් කෙරෙන් පලවා හැර ආයුරාරෝග්‍ය සම්පත් හා සියලු යස ඉසුරු ඔවුන් වෙත ළඟා කර දීම අෂ්ටක කීමේ පරමාර්ථය වේ.
(සංස්කරණය: 1965)
