අසඞ්ග
මේ කීර්තිධර බෞද්ධාචාර්‍ය්‍යවරයා ගැන පරමාර්ථ (6 වන ශ.ව.), යුවාඞ්ච්වාඞ් (හියුං සාං) (7 වන ශ.ව.), ඉත්සිං (7 වන ශ.ව.), තාරානාථ ( 16 වන ශ.ව.) යන ග්‍රන්ථකාරයන්ගේ කෘතිවල විවිධ විසිතුරු ප්‍රවෘත්ති ඇතුළත් වෙයි. චීන-තිබ්බත වාර්තා අනුව අසඞ්ග පඬිවරයා ගන්ධාර රට පෙෂාවර්හි (පුරුෂපුර) කෞශික නම් බ්‍රාහ්මණ කුලයෙහි උපන්නෙකි. ඔහු සහෝදරයන් තුන් දෙනකුන්ගෙන් වැඩිමලා විය. බාලයා අභිධර්මකෝෂ ආදිය කළ වසුබන්ධු ආචාර්යවරයායි.
අසඞ්ග පළමුව පැවිදි වූයේ මහිංසාසක නම් හීනයාන බෞද්ධ සම්ප්‍රදායෙහි වුවද පසුව යෝගාචාර හෙවත් විඥානවාද සම්ප්‍රදායට සබඳවැ මහායානය ප්‍රචාරය කරන්නට විය. අසඞ්ගාචාර්‍ය්‍යවරයා මහායානය පිළිගැන්ම පිළිබඳව විසිතුරු පුවත් සඳහන් වෙයි. මෙතුමා සමාධි බලයෙන් තුසිත දෙව්ලොවට ගොස් මෛත්‍රෙය බෝධිසත්වයන් දැක එතුමාණන්ගෙන් මහායානය අසා තමාට එතෙක් වටහගත නොහැකි වූ ශුන්‍යතාව අවබෝධ කරගත් බවත් එවිට පොළො‍ව කම්පා වූ බවත් පළ වෙයි. සප්තදශභූමිකාසූත්‍රය මෛත්‍රෙය බෝධිසත්වයන් අසඞ්ග තෙරුන්ට පැවසූ බවත් එම සූත්‍රයෙහි කියා තිබෙයි. නවීන විචාරකයන්ගේ හැඟීම නම් අසඞ්ග පඬිතුමා මෛත්‍රෙයනාථ නම් තෙරණු කෙනකුන් වෙත පැවිදි වූ බවත් ඒ මෛත්‍රෙයනාථ තෙරුන් සප්තදශභූමිකාසූත්‍රය රචනා කරන ලද බවත්ය. යෝගාචාරසම්ප්‍රදායේ නායකයා මෛත්‍රෙය තෙරුන් විය හැකි යයි ද ඔව්හු සිතති.
කෙසේ වුවද මහායානය පිළිගත් අසඞ්ග තෙරුන් කාශ්මීර–වෛභාෂික සර්වාස්තිවාදයෙහි අග්‍රගණ්‍ය පඬිවරයකු වූ ස්වකීය සහෝදර වසුබන්ධු තෙරුන්ට ද කරුණු කියා මහායාන සම්ප්‍රදායට එතුමනුත් ඇතුළත් කරගත් බව සඳහන් වෙයි.
යුවාඞ්ච්වාඞ් වාර්තාවෙහි සඳහන් වන්නේ අසඞ්ග තෙරුන්ගේ ධර්මශාස්ත්‍රීය ව්‍යාපාරයට මුල්වූයේ අයෝධ්‍යා (අවුද්) නගරය ය කියායි. එහෙත් වසුබන්ධුචරිතය ලියූ පරමාර්ථ නම් පඬිවරයා එය පෙෂාවර්හිම සිදු වූ බව පවසයි. මේ සහෝදර බෞද්ධාචාර්‍ය්‍යවරයන් දෙපළ අයෝධ්‍යාවෙහි නැවතී දිගුකලක් ධර්ම ප්‍රචාරයෙහි නිරත වූ බව පෙනෙයි. වික්‍රමාදිත්‍ය රජුගේ හා ඔහු පුත් බාලාදිත්‍ය රජුගේ කාලයෙහි මේ ආචාර්‍ය්‍යවරයන් සිටින්නට ඇතැයි සලකනු ලැබෙයි. වික්‍රමාදිත්‍ය රජ දෙවන චන්ද්‍රගුප්ත යයි පිළිගතහොත් මේ බෞද්ධ පඬිවරයන් වැජඹුණු සමය පස්වන සිය වසේ මුල් භාගය විය හැකිය. වික්‍රමාදිත්‍යරාජයා ස්කන්දගුප්ත රජ යයි පිළිගතහොත් පස්වන සියවසේ දෙවන භාගය විය හැකිය.
අසඞ්ගාචාර්යවරයා විසින් ලියන ලද ග්‍රන්ථ කීපයකි. චීන-තිබ්බත ග්‍රන්ථකාරයන් සඳහන් කරන පරිදි (1) සප්තදශභූමිකාසූත්‍ර (2) මහායාන සම්පරිග්‍රහශාස්ත්‍ර (3) අභිධර්මසඞ්ගීතිශාසන (4) මහායාන සූත්‍රාලංකාරටීකා යන ග්‍රන්ථ ඒ අතර වෙයි. අසඞ්ගාචාර්‍ය්‍යයන් මෙතේ බෝසතුන් වෙතින් හදාළ සප්තදශභූමිකාසූත්‍රය මෛත්‍රෙය නමැති ආචාර්‍ය්‍යවරයකුගේ හෝ අසඞ්ගාචාර්‍ය්‍යවරයාගේ ම හෝ කෘතියකැයි යනු සමහර නූතන විචාරකයන්ගේ මතයයි. යෝගාචාර සම්ප්‍රදාය පසුව විඥානවාදී යයි පළ වූයේ අසඞ්ග පඬිතුමා විසින් විඥානවාදය පිළිබඳව කරන ලද සූක්ෂ්මවිචාර හේතුකොටගෙනය. එතුමා ලියූ මහායානසම්පරිග්‍රහශාස්ත්‍රයෙන් ද ඒ බව ස්ඵුට වෙයි. මේ ග්‍රන්ථය මහායානධර්මය හඳුන්වා කරන ලද විශිෂ්ට භූමිකාවක් වැන්න. ආලයවිඥානය පිළිබඳ කමනීය වූ ද සියුම් වූ ද විමර්ශන ඉදිරිපත් කරමින් එතුමා මහායාන දර්ශනය තහවුරු වන්නට සැලැස්වූයේය. විඥප්තිමාත්‍රතා, ත්‍රිස්වභාව, ත්‍රිකායසිද්ධාන්ත පිළිබඳව අසඞ්ග ආචාර්යවරයා පළ කළ අදහස් නිසා යෝගාවචර බෞද්ධ සම්ප්‍රදායෙහි මෙන් ම මාධ්‍යමික සම්ප්‍රදායෙහි ද විචාර අතින් මහත් වෙනස්කම් ඇති විය. ආර්‍ය්‍යාසඞ්ග නමින් ද පළ වූ මේ බහුශ්‍රැත පඬිවරයා වසුබන්ධු තෙරුන් ලවා ද මහායාන මත අලළා විශිෂ්ට ග්‍රන්ථ කරවූයේය. මෙතුමා ගෞතම බුද්ධවන්දනාවට වඩා මෛත්‍රෙය බෝධිසත්ව පූජාව සඳහා විශේෂ සැලකිල්ලක් දැක්වූ නමුදු පසුව පහළ වූ මහායානාචාර්‍ය්‍යවරයන් බෝධිසත්වවාදය, බුද්ධවාදය, ත්‍රිකාය සිද්ධාන්ත පිළිබඳව පළ කළ මතිමතාන්තර නිසා අමිතාභ බුද්ධවන්දනාව දෙසට භාරතීය බෞද්ධයන් ක්‍රමයෙන් ඇදී ගිය බව සැලකිය හැකිය.
අසඞග වසුබන්ධු සහෝදරවරුන් දෙපළ මුලසිට ම නිදහස් මත දැරූ බවත් සර්වාස්තිවාදී හීනයාන සම්ප්‍රදායේ සිටියදීත් සෞත්‍රාන්තිකවාදය ගැන පවා සැලකිල්ලක් දැක්වූ බවත් යෝගාචාර මහායාන මතය ගරු කළ තැන් සිට ද එහි එතෙක් පිළිගෙන තුබූ සිද්ධාන්ත පිළිබඳව සියුම් විවේචන කොට ඒ මතයේ ද විචාර අතින් විවිධ වෙනස්කම් ඇති කළ බවත් පැහැදිලි වෙයි. විඥානවාදය ගැඹුරු දර්ශනයක් බවට පැමිණවීමට අසඞ්ග පඬිතුමා හා එතුමාගේ සහෝදර වසුබන්ධු පඬිවරයා ඉවහල් වූහ. එහෙත් ඔහුගේ අනික් සහෝදර විරිංචිවත්ස තෙරුන් සර්වාස්තිවාදී ආචාර්යවරයකු වශයෙන් ම ක්‍රියා කළ බව සඳහන් වෙයි.
(සංස්කරණය: 1965)
