අහුන්ගල්ලේ ගුරුතුමා
(1817–1906). ලංකාවේ ප්‍රථම වරට පඤ්චාංග ලිතක් ගැණ මුද්‍රණය කොට ප්‍රසිද්ධ කළ ජ්‍යෝතිශ්ශාස්ත්‍රාචාර්ය වලිමුනි අර්නෝලිස් මැන්දිස් අභයශේඛර මහතා මේ නමින් හැඳින්වේ. එතුමා වැලිතර තොටමුණේ විදාන ආරච්චි ධුරය දැරූ ලොරෙන්සු මැන්දිස් අභයශේඛර රාළහාමිගේ සහ ආනා ද සොයිසා දසනායක හාමිනේගේත් දෙවන පුත්‍රයා විය. ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1817 ජූලි මස 6 වැනි දින වැලිතර බද අහුන්ගල්ල නමැති පියසෙහි උපන් අර්නෝලිස් මැන්දිස් අභයශේඛර මහතා නව හැවිරිදි වයසේ දී පැවිදි වී ස්වකීය උපධ්‍යායයන්වහන්සේ වූ පණ්ඩිතාචාර්ය වැලිතර ගුණරතන ස්ථවිරයන්න්වහන්සේගෙන් වියරණ සහිත සිංහල, පාලි, සංස්කෘත යන භාෂාත්‍රය ඉගෙන, එවකට ජ්‍යෝතිශ්ශාස්ත්‍ර විශාරදයකු වූ හීනටිගල ගණිතාචාර්යයන්ගෙන් ද මාතලේ විසූ සුප්‍රසිද්ධ තිබ්බොටුමුල්ලේ රාජකීය මහා ගණිතාචාර්යයවරයන්ගෙන් ද ජ්‍යෝතිශ්ශාස්ත්‍රයට අයත් හෝරා, ගණිත, සංහිතා යන ස්කන්ධත්‍රය මැනවින් හදාළේය. අමරපුර නිකායේ නායක පදවියක් ලැබීමට තරම් සුදුසු යතිවරයකු හැටියට භික්ෂූන් තුළ බලාපොරොත්තු දනවා සිටි එතුමා වයස අවුරුදු 25-30 අතර කාලයේ දී භික්ෂු ජීවිතය අත්හැර යළිත් ගිහියෙක් වූයේය. ජ්‍යෝතිශ්ශාස්ත්‍රය පිළිබඳ එතුමාගේ විශාරද දැනුම දිවයින පුරා ප්‍රකට වී ගොස් තිබුණ හෙයින් ශාස්ත්‍රය අගය කළ පරාර්ථකාමී කීපදෙනෙක් මුදල් වියදම් කොට වැඩිපුර ඉගෙනීම සඳහා අර්නෝලිස් මහතා ඉන්දියාවට යැවූහ. මේ ගමනේ දී හේ දකුණු ඉන්දියාවේ බ්‍රාහ්මණ පඬිවරයන් කීපදෙනකු ඇසුරෙන් ශාස්ත්‍ර ඥානය දියුණු කරගෙන නැවතත් ලංකාවට පැමිණ ජ්‍යෝතිශ්ශාස්ත්‍රීය කටයුතුවල යෙදුණේය. ජ්‍යෝතිශ්ශාස්ත්‍රය පිළිබඳ අසිරිමත් කරුණු ප්‍රකාශ කිරීමෙන් ලක්දිව නොයෙක් පළාත්වල දී එතුමාට බොහෝ පුද පඬුරු ලැබුණේය. ඔර්ලෝසු භාවිතය ප්‍රචලිත වීමට පෙර ජ්‍යෝතිෂ කටයුතුවල යෙදුණු ඔහු කෙසෙල්ගසේ කඳ පිතිවලට පහතින් කපා දළුව ඉහළට නඟින ප්‍රමාණය අනුව ද පියවර මැනීමෙන් ද පෑතැටියේ ආධාරයෙන් ද කාල නිර්ණය කොට නැකත් කටයුතු කළ බව ප්‍රකටය.
මෙතුමාගේ කාලය දක්වා ලක්දිව ව්‍යවහාරව පැවතුණේ ත්‍රසාංග ලිත, ග්‍රහ රාශි චාරය, අවුරුදු චාරිත්‍ර හා මුහූර්ත ද ඇතුළත් තල්පත් සිට්ටු පමණකි. ලෝකයාගේ හා ශාස්ත්‍රයාගේ හිතාර්ථය පිණිස මේ ශාස්ත්‍රය පිළිබඳ මනා දැනීමක් ඇති ශ්‍රී රත්න සාරාදි පැවිදි උතුමන් හා සාකච්ඡා කොට ශක වර්ෂ 1777 වර්ෂයේදී ඔහු නවාංග ග්‍රහචාර සහිත සිංහල පඤ්චාංග ලිතක් ප්‍රථම වරට මුද්‍රණය කැරවීය. ඉන් පසු වරින්වර දොන් පිලිප් ද සිල්වා ඈපා අප්පුහාමි ආදී කීප දෙනකු සමග හවුලට ද තනිව ම ද එය ප්‍රසිද්ධ කරවන ලද බව සඳහන් වේ. මේ කාලයේ ප්‍රසිද්ධ කළ ඇතැම් ලිත්වල ඇතුළත් දෝෂ දුටු අහුන්ගල්ලේ ගුරුතුමා ශකවර්ෂ 1789 දී පඤ්චාංග ග්‍රහ රාශි නවාංශක සහිත ලිතක් ගැණ සකස් කරවා ප්‍රසිද්ධ කෙළේය. ලාංකික ජ්‍යෝතිශාස්ත්‍රයෙහි පුනරුත්ථානය පිළිබඳ ආදි කර්තෘ වූ අහුන්ගල්ලේ ගුරුතුමා 89 වර්ෂයක් ආයු වළඳා ක්‍රි.ව. 1906 අගෝස්තු මස 22 වැනි දින පරලෝකප්‍රාප්ත විය.
(සංස්කරණය: 1965)
