ආකෙයොප්ටෙරික්ස්
(Archaeopteryx). බැවේරියාවේ සෝල්න්හෝෆන්හි තිබෙන ඉහළ ජුරාසික හුනුගල්වලින් ලැබී ඇති පාෂාණීභූත ද්‍රව්‍යයන්ගේ අනුසාරයෙන් දැනගෙන තිබෙන පුරාණතම පාෂාණීභූත පක්ෂීන් පොදුවේ ගෙන මේ නමින් හඳුන්වති. ආකෙයොප්ටෙරික්ස් පොසිල ලෝකයේ තිබෙන ඉතා ම ප්‍රසිද්ධ පොසිල වේ. උරගයන් ද පක්ෂීන් ද අතර 'නැති වූ පුරුක' වන ආකෙයොප්ටෙරික්සයන් සමහරුන් විසින් ආදිකල්පික පක්ෂීන් යැයි හැඳින්වුණු අතර සමහරුන් විසින් පියෑඹු උරගයන් යැයි හැඳින්වුණු හෙයින් කාලයක් ම ඒ පිළිබඳව උගතුන් අතර වාද විවාද පැවතිණ. එහෙත් දැන් සාමාන්‍යයෙන් ආකෙයොප්ටෙරික්ස් පක්ෂීන් අතුරෙන් ප්‍රථමයා වශයෙන් පිළිගනු ලැබේ.
බැවේරියාවෙන් සොයාගත් පාෂාණීභූත පිහාටුවක් ෆොන් මේයර් විසින් 1861 දී ආකෙයොප්ටෙරික්ස් ලිතොග්රැෆිකා නමින් විස්තර කරන ලදි. ඒ අවුරුද්දේ ම සොයාගන්නා ලද පියාපත් හා පාද ද පිහාටු සහිත දිග වලිගයක් ද ඇති නමුත් හිස් කබලක් නොමැති වූ ඇටසැකිල්ලක් ග්රිෆොසවුරස් නම් ලත් උරගයකුගේ යයි විස්තර කරන ලදි. එහෙත් මෙය බ්‍රිතාන්‍ය කෞතුකාගාරයේ ඕවන් (බ.) විසින් මැනවින් පරීක්ෂා කොට බලා ආකෙයොප්ටෙරික්ස් මක්රූරා නම් පක්ෂියකුගේ යැයි පසුව විස්තර කරන ලදි. මේ පොසිලය දැන් බ්‍රිතාන්‍ය කෞතුකාගාරයේ තැන්පත් කොට තිබේ.
පසුව සොයා ගන්නා ලද මීට වඩා බොහෝ සෙයින් සම්පූර්ණ ඇට සැකිල්ලක් බර්ලින් කෞතුකාගාරයෙහි තිබේ. මේ දෙවැනි ඇටසැකිල්ල මුල දී ආකෙයොප්ටෙරික්ස් සීමොන්ඩ්සිස් නමින් විස්තර කරන ලදි. එහෙත් එහි පසුව දක්නා ලද වෙනස්කම් සලකා එය ආකෙයෝර්නිස් නම් වෙන ම ගණයක පක්ෂියකුගේ යයි පිළිගන්නා ලදි. දැන් එහි නම ආකෙයෝර්නිස් සීමොන්ඩ්සිස්ය.
ආකෙයොප්ටෙරික්ස් කපුටකු තරම් වූ සතෙකි. ඌට තිබුණු ඉතා වැදගත් විශේෂ ලක්ෂණයක් නම් කශේරු විස්සකින් පමණ සමන්විත, උරගයකුගේ වැනි දිග වලිගයයි. එහි දෑළෙහි පිහාටු තිබිණ. ගස් අතු උඩ වසා සිටීමට ද ඇවිදීමට ද දිවීමට ද හැඩ ගැසුණු උගේ පාද ශක්තිමත් ඇඟිලිවලින් යුක්ත විය. ගසෙන් ගසට රූටා යෑම සඳහා පාවිච්චි කරන්නට ඇතැයි සිතිය හැකි උගේ අත්වල මනාව වැඩුණු පිහාටු තිබිණි. එහෙත් උරගයන්ගේ ක්‍රමයට සෑදුණු මේ අත්වල වෙන් වෙන්ව පිහිටි ඇතුල් ඇට හා ඇඟිලි පුරුක් ද නියපොතු ද තිබිණ. ආකෙයොප්ටෙරික්ස්ගේ තවත් ප්‍රධාන ලක්ෂණයක් නම් නියම උරගයකුගේ වැනි වූ හිසයි. එහි වෙන වෙන ම කුහරවල පිහිටි උල් දත් සහිත වූ හනු තිබිණ. අද සිටින පක්ෂීන්ට මෙන් ඌට හොටක් නොතිබිණ.
(සංස්කරණය: 1965)
