ආතංචනය
[(කැටි ගැසීම). [Coagulation]. බිත්තරයක සුදු මදය රත් කළ විට එය දැඩි වී ඝන පිණ්ඩයක් සෑදේ. මිනිසකුගේ ශරීරයෙහි තිබෙන රුධිර වාහිනියකින් ලේ ස්වල්පයක් පිටට ඇද්ද හොත් එය ඝන පිණ්ඩයක් වශයෙන් ඉබේම කැටි ගැසේ. මේ සිද්ධි දෙක ම ආතංචනය පිළිබඳ කාර්යාවලියට නිදසුන් වේ. ආතංචනය වූකලි යම් ද්‍රවයක් දුස්ස්‍රාව්‍ය වීම හෝ ජල්ලි වැනි වීම හෝ ඝනවීම හෝ සංසක්ත වූ පිණ්ඩයක් ලෙස ඒකාබද්ධ වීම හෝ සිදු කරන කාර්යාවලියයි. කලිල පද්ධතියක ආතංචනය නම් එහි අපකිරණ වූ කලාපය අපකිරණ මාධ්‍යයෙන් වෙන්වීමයි.
රුධිර වාහිනියකින් පිටට ගත් ලේ කැටි ගැසී ටික වේලාවක් යන විට එය සෙමින් සංකෝචනය වී සම්පූර්ණයෙන් ම වාගේ නිර්වර්ණ වූ රුධිර මස්තු (blood-serum) පෙන්වයි. ආතංචන කාර්යාවලියේ දී පයිබ්‍රින් නමැති අද්‍රාව්‍ය ප්‍රොටීනය සාදනු ලැබේ. පයිබ්‍රින් කිණ්ඩයක් (ferment) වන ත්‍රොම්බින් ක්‍රියා කිරීමෙන් රුධිර ප්ලාස්මයේ අඩංගු අද්‍රාව්‍ය ප්‍රොටීනයක් වන පයිබ්‍රිනොජන්වලින් පයිබ්‍රින් සෑදේ. සාමාන්‍යයෙන් රුධිරයේ ත්‍රොම්බින් නොමැත. එහෙත් ලේ පිටට ගත්තාට පසු කැල්සියම් ලවණ තිබෙද්දී පූර්වගයන්ගෙන් (precursors) ත්‍රොම්බින් සෑදේ.
ශරීරයෙන් පිටට ගන්නා රුධිරයට සෝඩියම් සල්පේට්, මැග්නීසියම් සල්පේට්, පොටෑසියම් ඔක්සලේට් හා සෝඩියම් සිට්රේට් වැනි ලවණ එකතු කිරීමෙන් එය කැටි ගැසීම වැළැක්විය හැකිය. පිටට ගත් ලේ අඩු උෂ්ණත්වයන්හි (සෙ.0°) තැබීමෙන්ද පිටට ගත් කෙණෙහි ම ලේවලට කූඩලු සාරකයක් (leech extract) එකතු කිරීමෙන් ද ලේ කැටි ගැසීම වළක්වා ගත හැක. රුධිර සංසරණ පද්ධතියට පෙප්ටෝන් හෝ හිරුඩින් හෝ විද්දහොත් ලේ පිටට ගත් විට කැටි නොගැසේ.
රුධිරවාහිනී බිත්තියකට දැඩි හානියක් වීමේ ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් අධික ලෙස ලේ ගැලීම ද ලේ ගැලීමෙන් සිදු විය හැකි මරණය ද පවා වැළැක්වීමට ලේ කැටි ගැසීම උපකාරි වේ. මනුෂ්‍ය වර්ගයා බොහෝ කලක් සිට ම මේ ජෛව කාර්යාවලිය ගැන ඉමහත් සැලකිල්ලක් දැක්වූහ. මෙය පිළිබඳ බොහෝ පර්යේෂණ ද පවත්වා තිබේ. ලේ කැටි ගැසෙන ක්‍රමය පිළිබඳව නොයෙක් මත හා වාද ඉදිරිපත් කොට ඇත. ලේ කැටි ගැසීම සිදු කරන සාධක 12ක් පමණ දැනට සොයාගෙන තිබේ.
ආහාර ජීරණයේ දී කිරි කැටි ගැසීම සාමාන්‍යයෙන් ඇති වන්නේ ආමාශයෙහිය. කිරි කැටි ගැසීමට රෙනින් නැමැති එන්සයිමය තිබිය යුතුයයි සාමාන්‍යයෙන් සලකනු ලැබේ. එහෙත් උදාසීන හෝ දුර්වල ආම්ලික ද්‍රාවණයක් වූ පෙප්සින් ක්‍රියා කිරීමෙන් කිරි කැටි ගැසීම සිදුවේ යයි සමහරු සලකති. ට්‍රිප්සින්වලටත් ඉතා ස්වල්ප වශයෙන් කිරි කැටි ගැස්විය හැකිය.
(සංස්කරණය: 1965)
