ආමවාතය
ඇතැම් අය එකිනෙකට විරුද්ධ වූ ගුණ ඇති ආහාරපානයන් අනුභව කරති. තවත් කෙනෙක් කිසි කර්මාන්තයක නොයෙදී ව්‍යායාම රහිතව සිටීමෙන් කුසගිනි මඳවැ පවත්නා කල බොහෝ සෙයින් සිනිඳු වූ ගුණ ඇති ආහාරයන් ගනිති. මේ කරණකොටගෙන ඔවුන්ගේ නොපැසුණා වූ රසධාතුව ශරීරයේ ශ්ලේෂ්ම ස්ථානයන් කරා යයි. ආයුර්වේදයෙහි දැක්වෙන අයුරින් ඒ ශ්ලේෂ්මස්ථානයෝ නම් ආමාශය, කටිය, ඉකිලිය, සන්ධි හා හන්දි පුරුක් යන මේයි. ඒ තැන්වල දී ස්ථානික සෙමත් අමුවූ රසය හෙවත් ආමරසයත් සමඟ එක්වීමෙන් රසධාතුව දූෂණයට හා ප්‍රකෝපයට පත්වේ. ඉක්බිති ශරීරස්ථ තේජෝගුණය හෙවත් පිත සමග ගැටීමෙන් බෙහෙවින් ප්‍රකෝපයට පත් රසධාතුව ස්‍රෝතසුන් කරා ගොස් එමගින් ශරීරයෙහි පැතිර යයි. මේ තත්වය ආශ්‍රිත වායු වේගයට ආමවාතය යයි කියනු ලැබේ. ආමවාතය ප්‍රධාන වශයෙන් ඇසුරු කරන්නේ කටීසන්ධියයි. අනෙක් සන්ධිස්ථානයන්හිද ශෝථය හා වේදනාව ඇති කරයි. ආමවාතය දරුණු රෝගයක් හැටියට ආයුර්වේදයෙහි හඳුන්වා තිබේ. මෙම වාතය ප්‍රබල වූ කල්හි අත්පා, හිස, බොලට, තුනටිය, කලව, සන්ධිස්ථාන යන මෙතැන්හි වේදනා උපදවයි.
ආමවාතය එක් දෝෂයක් අනුව යන කල්හි සාධ්‍ය වේ. දොස් දෙකක් අනුව යන කල යාප්‍යයි. තුන් දොසුන් ම අනුව යන කල අසාධ්‍ය යයි කියනු ලැබේ. චරක, සුශ්‍රැත, වාග්භට ආදි සංහිතා ග්‍රන්ථවල ආමවාත නම් විශේෂ රෝගයක් ගැන සඳහන්ව නොමැතියි. වාතය බල පැවැත්වෙන ඒ ඒ ස්ථානයන්හි උපදනා වාතරෝග ලක්ෂණ හා නාම ද සඳහන්ව ඇතත් ආමවාතයක් ගැන නොකියැවේ. එහෙත් සංහිතා ග්‍රන්ථයන්ගේ සාරාංශය ම උපුටා ගෙන වෙසෙසින් රෝග විනිශ්චය ගැන ලියැවී ඇති මාධව නිදානය, හංසරාජ නිදානය, අංජන නිදානය යන සංග්‍රහ පොත්වල ආමවාත නිදානයක් දක්නට ලැබේ. දේශීය චිකිත්සාවෙහි වාතරෝග පිළිබඳ විස්තරයන්හි ද ආමවාතය ගැන කියැවේ. ඒ වනාහි රෝග විනිශ්චය පිළිබඳ වූ යථෝක්ත ග්‍රන්ථයන්ගේ මතය දේශීය රෝග නිදානයන්ට ඇතුළත් වීමකැයි කිව හැකිය.
(සංස්කරණය: 1965)
