ආර්ය පුද්ගලයෝ
බුදුවරයෝ ද පසේබුදුවරයෝ ද බුදුසව්වෝ ද ආර්ය නම් වෙති. කෙලෙසුන් කෙරෙන් දුරුව සිටින හෙයින් ද සුරාපානාදි ව්‍යසනයෙහි නොයෙදෙන හෙයින් ද සදේව ලෝකයා විසින් එළැඹිය යුතු හෙයින් ද බුද්ධාදීහු ආර්යයෝ යයි කියනු ලැබෙති.
තවද ආචාරඅරිය, දස්සනඅරිය, ලිඞ්ගඅරිය, පටිවෙධඅරිය යයි ආර්ය නාමයෙන් හැඳින්වෙන පුද්ගලයෝ සතර දෙනෙක් වෙති. ඔවුන් කෙරෙහි: (1) යම් කෙනෙක් නොකටයුතු අනාචාරය හැරපියා බුද්ධාදි ආර්යයන් විසින් පසස්නා ලද නිර්දෝෂ වූ ක්‍රියායෙහි-ආචාරසම්පත්තියෙහි යෙදුණාහු ද ඔහු ආචාර ආර්ය නම් වෙති. (2) යම් කෙනෙක් දුටුවනට ප්‍රසාද උපදවන රූසපුවෙන් හා ඉරියවු පැවැත්වීමෙන් යුක්ත වූවාහු නම්, ඔහු දර්ශන ආර්යයෝය. (3) පාසිවුරු දැරීම් ආදී ආකල්පයෙන් ආර්යයන් වැනි වූවාහු එහෙත් දුශ්ශීලව අලජ්ජීව හැසිරෙන පුද්ගලයෝ ලිංග ආර්ය නම් වෙති. (4) සිව්සස්දහම් අවබෝධ කළ සෝවන් ආදි මාර්ග ඵලයන්ට පැමිණි බුදු පසේබුදු බුදුසව්වෝ ප්‍රතිවේධ ආර්ය නම් වෙත්. ත්‍රිපිටක සාහිත්‍යයෙහි බොහෝ සෙයින් “අරිය” ශබ්දය යොදන ලද්දේ මෙකී ප්‍රතිවේධ ආර්යයන් සඳහා මය. එහි දු කිසි තැනෙක සම්‍යක්සම්බුද්ධයෝ ම ආර්ය නම් වෙති. (සදෙවකෙ භික්ඛවෙ ලොකෙ... තථාගතො අරියොති වුච්චති).
සොතාපත්ති ආදි මාර්ගඵලයෙහි සිටි බුද්ධශ්‍රාවක ආර්යයෝ ප්‍රභේද විසින් එක්සිය අට (108) දෙනෙකි. ඔහු නම්: ප්‍රතිසන්ධි වශයෙන් එක්වරක් කාමභවයෙහි උපදනා (එකබීජි) පුද්ගලයෙක, සෝවාන් ඵලය පසක් කිරීමෙන් පසු සවැනි වාරය දක්වා මහාභෝග කුලයෙහි පමණක් උපදනා (කොලංකොල) පුද්ගලයෙක, සත්වරක් පමණක් ම කාමභවයෙහි ප්‍රතිසන්ධි ගන්නා (සත්තක්ඛත්තු පරම) පුද්ගලයෙකැයි සෝවාන් පුද්ගලයෝ තිදෙනෙක් වෙති. කාම රූප අරූප යන තුන්භවයෙහි දී අධිගතඵල වශයෙන් තුන්වැදෑරුම් වූ එක්වරක් ම කාමභවයට පිළිසඳ විසින් පැමිණෙන (සකදාගාමී) පුද්ගලයෝ තිදෙනෙක් ද වෙති. මේ සෝවාන් සෙදගැමි පුද්ගලයෝ සදෙන සතර ප්‍රතිපදාවන්ගේ වශයෙන් සූවිසි (24) වැදෑරුම් වෙත්. අන්තරා පරිනිබ්බායී (ආයුමධ්‍යයට නොපැමිණ කෙලෙස් නසන පුද්ගලයා), උපහච්චපරිනිබ්බායී (ආයු මධ්‍යය ඉක්මවා කෙලෙස් නසන පුද්ගලයා), සසංඛාර පරිනිබ්බායි (අධික උත්සාහයෙන් කෙලෙස් නසන පුද්ගලයා), අසංඛාරපරිනිබ්බායී (නිදුකින් රහත් බවට පැමිණෙන පුද්ගලයා), උද්ධංසොත අකනිට්ඨගාමී (අකනිටාබඹලොව දක්වා පිළිසඳ විසින් පැමිණ රහත් වන පුද්ගලයා) යයි අනාගාමී පුද්ගලයෝ පස්දෙනෙකි. මොහු අවිහ අතප්ප සුදස්ස සුදස්සී යන සතර ශුද්ධාවාසයෙහි විසිදෙනෙකි. අකනිට්ඨයෙහි අකනිටාබඹ ලොව දක්වා යන උද්ධංසොත පුද්ගලයා හැර ඉතිරි සතරදෙනා දැයි අනාගාමීහු සූවිසි (24) දෙනෙකි. හුදු විදර්ශනාවෙන් රහත් බවට පැමිණෙන සුක්ඛ විපස්සකය සමථභාවනා කොට එමගින් රහත්බවට පැමිණෙන සමථයානික යයි රහත්හු දෙදෙනෙකි. මාර්ගස්ථ පුද්ගලයන් සතරදෙනාත් සමඟ සූපනසක් (54) වූවාහු සද්ධාධුර පඤ්ඤාධුර වශයෙන් ද්විගුණිතව ආර්‍ය්‍යශ්‍රාවක පුද්ගලයෝ එක්සිය අට දෙනෙක් වෙත්.
“අරියො දස්සනසම්පන්නො” යනාදි පරාභව සූත්‍රපාඨයෙහි මාර්ග-ඵල වශයෙන් ආර්‍ය්‍යභාවයට පැමිණියහු ගැන නොවදාරන ලදි. පරාභවමුඛ සංඛ්‍යාත ව්‍යසනයෙහි නොයෙදෙන හෙයින් නිර්දෝෂ වූ පුද්ගලයා ආර්‍ය්‍ය යයි වදාරන ලද්දේය. හේ ආචාර ආර්‍ය්‍ය නම් වූයේයි.
(සංස්කරණය: 1965)
