ආර්ය සමාජය
දයානන්ද සරස්වතී ස්වාමි (බ.) විසින් ක්‍රි.ව. 1875 අප්‍රියෙල් මස 10 වැනි දින බොම්බායේ දී ආරම්භ කරනු ලැබූ හින්දු ආගමික සම්ප්‍රදායකි. මෙය ආරම්භ කරන ලද්දේ ස්වධර්මය ප්‍රචාරය කිරීමේත් ඒ මගින් විශේෂයෙන් ම ඉන්දියානු ජනතාව හා සාමාන්‍යයෙන් ලෝවැස්සන් උසස් බවට පත් කිරීමේත් බලාපොරොත්තුවෙනි. 'ආර්ය සමාජ' යන නාමය මිනිසුන් කෙරෙහි ජාතිකානුරාගයක් ඇති කිරීමට ද ඉවහල් විය.
මේ ධර්මයෙහි ප්‍රධාන ලක්ෂණය වූයේ දෙවියන් කෙරෙහි දැඩි භක්තියක් ඇති කරගැනීමත් වේදය කෙරෙහි පරම විශ්වාසය තැබීමත්ය. වේදය යන්නෙන් අදහස් කරනුයේ දැනීම බවත් එය දෙවියන්ගෙන් ලැබුණු දෙවියන්ගේ ම දැනීම බවත් එහෙයින් ම එය සර්ව සම්පූර්ණ වූ ද සර්ව පරිශුද්ධ වූ ද දැනුමක් බවත් දයානන්ද ස්වාමිගේ මතය විය. එතුමන්ගේ ආදර්ශ පාඨය වුයේ "යළිත් වේදය කරා යන්න" යනුයි. එතුමාට උවමනා කෙළේ සිව් වේදයට අනුව සමාජය හැඩ ගැස්වීමයි. එහෙත් එතුමා අෂ්ටාදශ පුරාණ සූත්‍රග්‍රන්ථ වැනි කෘතීන් හා නූතන හින්දු ග්‍රන්ථයන් කෙරෙහි ඒසා සැලකිල්ලක් නොදැක්වූයේය. ආර්ය සමාජයේ සාමාජිකයන් උදෙසා දයානන්ද ස්වාමින් විසින් ම 'දසනියමයක්' නොහොත් 'දස පනතක්' පනවන ලදි. ඊට අනුව හැම සාමාජිකයකු ම මේ දසපනතට එකඟ විය යුතු විය. පරමේශ්වර වූ දෙවියන් කෙරෙහි භක්තිය දැක්වීම මෙන් ම වේදය කියවීමත් එය ඉගැන්වීම, ජප කිරීම හා ශ්‍රවණය කිරීමත් ඔවුන්ගේ ප්‍රධාන යුතුකම් විය.
ඒකේශ්වරවාදය මුදුනින් පිළිගත් ආර්ය සමාජය බහුදේවවාදය හා පිළිම වන්දනාව හෙළා දැක්කේය. කුලවාදය, ළදරු විවාහ ක්‍රමය හා සමුද්‍ර තරණය තහනම් කිරීම ආදියට විරුද්ධ වූ ආර්ය සමාජවාදීහු ස්ත්‍රීන්ට අධ්‍යාපනයක් දීම හා වැන්දඹු විවාහ සම්බන්ධයෙන් අනුබල දුන්හ. යම් යම් කොන්දේසි හා අවස්ථා අනුව 'නියෝග' විවාහයන්ට ද ඔව්හු විරුද්ධ නොවූහ. 'ශුද්ධි ව්‍යාපාරය' නමින් හැඳින්වුණු, හින්දු භක්තිකයන් නොවන අය හින්දු භක්තියට හැරවීමේ කාර්යය ආරම්භ කරන ලද්දේ ද ආර්ය සමාජවාදීන් විසිනි. ශුද්ධි ව්‍යාපාරය ඔවුන් ඇරඹුයේ ඉන්දියාව ජාතික, සමාජ හා ආගමික කටයුතු අතින් එක්සත් කිරීමටත් එක්සත් ඉන්දියාවක් ගොඩනැඟීමටත්ය.
ආර්ය සමාජ ධර්මය මහජනයා අතර ප්‍රචාරය කෙළේ දේශකයන් හා පුවත්පත් මගිනි. මේ හැර පිරිමි ළමයින්ට හා ගැහැනු ළමයින්ට 'ආර්ය සමාජ ධර්මය' ඉගැන්වීම පිණිස 'ගුරුකුල' නමින් හැඳින්වුණු පාසැල් රාශියක් ම ඉන්දියාවේ සෑම පළාතක ම ද බුරුමය, බ්‍රිතාන්‍යය, නැගෙනහිර අප්‍රිකාව වැනි ඉන්දියානු වැසියන් පදිංචිව සිටි පිට දේශයන්හි ද විවෘත කරන ලදි.
භූමිකම්පා, ජලගැලීම්, සාගත හා දුර්භික්ෂ වැනි ආපදාවන් රටේ ඇති වූ අවස්ථාවල දී විපතට පත් වූවන්ට උදව්දීමත්, වැන්දඹු හා අනාථ ආධාර පවත්වාගෙන යෑමත් ආර්ය සමාජය මගින් කැරුණු සමාජ සේවාවන් අතර විශේෂයෙන් සඳහන් කළ යුතුය.
ආර්ය සමාජ සංවිධානය ග්‍රාමීය සමිතිවලින් හා ප්‍රාදේශික සමිතිවලින් ද සමස්ත ඉන්දියානු මහාසභාවකින් ද සමන්විත විය. සෑම ඉරිදා උදෑසනක ම ආර්ය සමාජ ලබ්ධිකයෝ තමන්ගේ ආගමික පුද පූජා පැවැත්වූහ. මෙයට සුවඳ දුම් පිදීම, වේද ස්තෝත්‍ර ගායනය හා දේශන ද ඇතුළත් විය. ආර්ය සාමාජිකයන් දහස් ගණනක් අද පවා ඉන්දියාවේ නොයෙක් පළාත්වල වෙසෙත්.
(සංස්කරණය: 1965)
