ආසවනය
(Distillation). ද්‍රවයකින් වාෂ්පයක් නිෂ්පාදනය කොට දෙවනුව ඝනීභවනයෙන් එම වාෂ්පය ආපසු ලබා ගැනීමේ කාර්යාවලිය ආසවනය නමින් හැඳින්වේ. මිදි, ධාන්‍ය වර්ග, පැණි මණ්ඩි හා අර්තාපල් වැනි නානා ප්‍රකාර ද්‍රව්‍ය වලින් සැර බීම වර්ග පෙරා ගැනීමට හෙවත් ආසවනය කිරීමට ඈත අතීතයේ සිට මහත් උනන්දුවක් හා උපාය දක්ෂ බවක් පෙන්වා තිබෙන බව නොකිවමනායි. මත්පැන් පෙරා ගැනීම හැරුණු විට ආසවනය උපයෝගී කොට ගෙන කරනු ලබන තවත් බොහෝ දේ ඇත. ඉන් බොහොමයක් මහත් කාර්මික වටිනාකමක් ඇති ඒවායි. තෙල් ශුද්ධ කරන කර්මාන්තයේ මූලික කාර්යාවලිය ආසවනය වේ.සුවඳ ද්‍රව්‍ය, රස සාර හා ඖෂධ වර්ග සෑදීමේ දී ද ගල් අඟුරු වලින් හා දැවවලින් නොයෙකුත් ද්‍රව්‍ය නිස්සාරණය කරගැනීමේ දී ද අපරට කුරුඳු තෙල් හා පැඟිරි තෙල් පිළියෙල කර ගැනීමේ දීද ආසවනය උපයෝගී කොට ගනු ලැබේ. ආසවනයෙන් අභිප්‍රේත කාර්යය වනුයේ වාෂ්පශීල සංරචකයන් වාෂ්පශීල නොවූ සංරචකයන්ගෙන් වෙන් කර ගැනීම හෝ වාෂ්පශීල ද්‍රව මිශ්‍රණයකින් එක් එක් ද්‍රව්‍ය වෙන් කර ගැනීමයි. ද්‍රව මිශ්‍රණ ශුද්ධ කිරීමට ද ආසවනය ප්‍රයෝජනවත් වෙයි. ආසවනය මූලික ක්‍රම කිහිපයකට බෙදා දක්විය හැකිය : සරල ආසවනය : වෙන් කිරීමට අදහස් කරන ද්‍රව එකිනෙකට බෙහෙවින් වෙනස් වූ තාපාංක සහිත නම් එවිට ද්‍රව්‍යය රත් කරන ආසවන භාජනයක් කොන්ඩෙන්සරයක් හා ආදායකයක් (රිසීවරයක් ) යන මේවායින් පමණක් සමන්විත උපකරණයක් කාය්‍යීයට පිරිමැසේ. භාගික ( fractional ) ආසවනය : වෙන් කිරීමට අදහස් කරන ද්‍රව්‍ය සමාන තාපාංක සහිත නම් මේ ක්‍රමය ප්‍රයෝජනවත්ය. මේ කාර්යාවලියේ දී වාෂ්පය ඝනීභූත ද්‍රව්‍යය සමග කිට්ටු ස්පර්ශයට පමුණුවනු ලැබේ. මෙහි දී වාෂ්පයත් ඝනීභූත ද්‍රව්‍යයත් අතර ඇතිවන අන්‍යෝන්‍ය ක්‍රියාවේ හේතුවෙන් වාෂ්පය ඝනීභවනය වීමට කලින් එහි සාන්ද්‍රණය වැඩි කරනු ලැබේ. ආසවන පලාස්කුව හා කොන්ඩෙන්සරය අතර තබා තිබෙන විභාජක කුලුනේ දී සාන්ද්‍රණය වැඩිවීම සිදුවේ. මේ කුලුනේ වාෂ්ප-ද්‍රව ස්පර්ශය සඵල ලෙස සිදුවන ප්‍රදේශය කිහිප විධියකින් විශාල කළ හැකිය. දඟර, මුදු හෝ කෙටි සිලින්ඩර අහුරා කුලුනු සකස් කිරීම නැත්නම් සිදුරු සහිත තහඩු වැනි උපක්‍රම මගින් වාෂ්පවල හා ද්‍රවයේ ගලා යෑම විශේෂ දිශාවකට යොමු කරවීම යථෝක්ත ප්‍රදේශය විශාල කර ගන්නා විධිවලට නිදසුනි. හුමාල ආසවනය : ද්‍රවයක සාමාන්‍ය තාපාංකයට අඩු උෂ්ණත්වයක දී එය ආසවනය කළ යුතු වේ නම් හුමාල ආසවනය ප්‍රයෝජනවත් වේ.රත්කරනු ලබන ද්‍රවයට කෙළින්ම හුමාලය යවනු ලැබේ. හුමාලය කොන්ඩෙන්සරය කරා වාෂ්ප ගෙන යයි. විභාජනය රහිත සරල වාෂ්පීභවනයක් ලෙස මෙය සාමාන්‍යයෙන් සලකනු ලැබේ.අශුද්ධ තෙල් විභාජනය මීට නිදර්ශනයක් වශයෙන් දැක්විය හැකිය. ස්ථාලි පතුල්වල තිබෙන වඩා සැහැල්ලු සංඝටකයන්ගේ අවශේෂ මාත්‍ර ද්‍රව්‍ය කුලුනට හුමාලය ඇතුළු කිරීමෙන් ඉවත් කරනු ලැබේ. රික්ත (vacuum ) ආසවනය : ද්‍රවයක් එහි සාමාන්‍ය තාපාංකය දක්වා රත් කරන විට නුවුව මනා විපර්යාස හෝ අනතුරුදායක පීඩනයන් ඇති වන්නට වුවහොත් රික්ත ආසවනය ප්‍රයෝජනවත්ය. පීඩනය අඩු කිරීමෙන් ද්‍රවයේ සඵල තාපාංකය පහත් කරනු ලැබූ කල අඩු උෂ්ණත්වයක දී ආසවනය කෙරීගන යනු ඇත. පහසුවෙන් ලබාගත හැකි තාප ප්‍රභවයන් යෙදවීමෙන් නැටවිය නොහැකි වූ හෝ ස්වකීය වායු ගෝලීය තාපාංකවල දී අස්ථායි වූ හෝ අධික තාපාංක වලින් යුත් සංරචකයන් වෙන් කිරීමට රික්ත ආසවනය යොදනු ලැබේ. එබැවින් පැ. 600° කට ඉහළ තාපාංක ඇති පැට්‍රෝලියම් භාග වෙන් කිරීම පිණිස ඒවා රික්ත ආසවනයට භාජන කරනු ලැබේ. මීට ඉහළ උෂ්ණත්වවල දී ඒවායේ වියෝජනය සිදුවන හෙයිනි. අණුක (molecular) ආසවනය : මෙය රික්ත ආසවනයේ සීමාබද්ධ විධියකි. අනභිමත විපර්යාසවලට හෝ ඉතා අධික පීඩන ඇති වීමට ද්‍රවයක් නැඹුරු වේ නම් අණුක ආසවනය ප්‍රයෝජනවත්ය. රසදිය මිමී. 0.01 කට අඩු පරාසයේ දී සාමාන්‍ය ක්‍රම මගින් ද්‍රාවණ වාෂ්පීභවනය කිරීම කිසිසේත් කළ නොහැක. එහෙත් ඉතා අඩු පීඩන යෙදීමෙන් ද ඝනීකාර පෘෂ්ඨය ද්‍රව පෘෂ්ඨයෙන් මාධ්‍ය අබාධ මාර්ගයට වඩා අඩු දුරකින් පිහිටුවීමෙන් ද සැහෙන තරම් පහත් වුත් පරෙස්සම් සහිත වූත් උෂ්ණත්වයක දී ආසවනය කෙරීගෙන යාමට සැලසිය හැකිය. මේ ආසවන ක්‍රමයේ දී පාලිත වායු ගෝලයක් ඇතැම් විට ප්‍රයෝජනවත් වේ. මාළු තෙල් වලින් විටමින් A සාන්ද්‍රණය කිරීම සඳහා අණුක ආසවනය යොදා ඇත. ආසවනය සඳහා යොදන ලද ඉතාම සරල වූත් පැරණිතම වූත් වීදුරු උපකරණය නම් හංසපාතිය හෝ ආසූති පාත්‍රය (alembic)යි. එහෙත් නිවැරදිව කිවහොත් ආසූති පාත්‍රය යන්නෙන් ගැනෙන්නේ හංසපාතියේ කර පමණකි. හංස පාතිය බල්බයක හැඩය ගනියි. එහි දික් වූ සිහින් කර බල්බය සමඟ සුළු කෝණයක් සාදමින් නැමී තිබේ. මේ කර ඝනීභවනය සිදු කරන කොටස වේ. වීදුරු ආසවන පලාස්කුවකට අවශ්‍යයෙන් ම තිබිය යුතු ඇතැම් මූලික අංග වෙයි. තාපකම්පනයට හා රසායන පහරට එය හොඳ ප්‍රතිරෝධයක් දක්විය යුතුය. එය ශක්තිමත් ලෙස තනන ලද්දක් විය යුතුය. “දණ්ඩ හා තැටිය ” (rod and disc), පිනිජම්බු හැඩැති බල්බය, සිදුරු සහිත තහඩුවලින් යුත් වර්ග ආදි විවිධාකාර විභාජක කුලුනු ඇත. වාෂ්පය හා ප්‍රතිවාහ (reflux) ද්‍රවය අතර කිට්ටු ස්පර්ශයක් ඇති කිරීම පිණිස පෙනේර හෝ සිදුරු සහිත තහඩු යෙදූ කුලුනු බොහෝ විට පාවිච්චි කරනු ලැබේ. ක්‍රි.ව. 1832 දී කොෆේ (Coffey) විසින් බල පත්‍රයකින් ආරක්ෂිත ඔහුගේ විස්කි ස්ථාලියේ පෙනේර තහඩු උපක්‍රමය යොදන ලදි. සුපුරුදු හැලි ස්ථාලියත් සමග මෙය බලවත් සේ තරඟ කරමින් ඒ ආසවන කර්මාන්තයේ ස්වභාවය වෙනස් කළේය. ඕල්ඩර්ෂෝ (Oldershaw) කුලුන තහඩු යෙදූ වර්ගයට අයත් ඉතා සංකීර්ණ කුලුනකි. එය තනන ලද්දේ ක්‍රි.ව. 1941ය. එහි අරමුණ වූයේ නිවැරදි ලෙස කට්ටි වශයෙන් ආසවනය කිරීමේ ක්‍රමයක් සැලසීමය ; විශේෂයෙන් ම හයිඩ්‍රොකාබන් මිශ්‍රණ විශ්ලේෂණ කිරීම සඳහාය. පහළට ගලා යන ප්‍රතිවාහ ද්‍රව්‍යය කුලුනේ ප්‍රධාන නළයේ සවිකොට තිබෙන සිදුරු සහිත වීදුරු තහඩු ශ්‍රේණියක් මත්තෙන් යැවිය හැකි පරිද්දෙන් මෙම කුලුන තනා මේ සිදුරු සහිත තහඩු තුළින් වාෂ්ප ඉහළට නඟින විට එය ප්‍රතිවාහ ද්‍රවය තුළින් බුබුළු දමයි. මේ හේතුවෙන් කුලුන උඩට නඟින විට වාෂ්පයේ සාන්ද්‍රණය එහි වාෂ්ප ශීල සංරචකය අතින් ක්‍රමයෙන් වැඩි වේ. පී. පී. ජී. ඇල්. සිරිවර්ධන
(සංස්කරණය: 1965)
