ඇටිලා
(එට්සල්) (406–453). මධ්යම යුරෝපයේ හූණ (හන්) අධිරාජයෙකි. දෙවියන්ගේ කසය නමින් ප්රකට වූ ඔහු එවක යුරෝපයේ විසූ ඉතා බල සම්පන්න නරවරයා විය. මෙතෙම යුරෝපීය ජාතීන්ට මහත් තර්ජනයක් හා ව්යසනයක් වූයේය. රූආස් නම් හූණ රජුගේ ඇවෑමෙන් මන්ඩිසුක් නමැත්තාගේ පුත්ර ඇටිලා සහ බ්ලෙඩා යන දෙදෙනාට සිතියාව හා හංගේරිය අයත් වූයේ ක්රි.ව. 433 දීය. 444 දී ඇටිලා සිය සොහොවුරු බ්ලෙඩා මරා මුළු අධිරාජ්යයේ එක ම පාලකයා බවට පත් විය. ජර්මන් ගෝත්රිකයන් ද බෝල්ටික් මුහුද දක්වා විසූ ෆින්වරුන් හා ස්ලාව්වරුන් ද ඇටිලාගේ ආධිපත්යය පිළිගත් බව පෙනේ. 453 වන විට කැස්පියන් මුහුදේ සිට රයින් ගඟ දක්වා අසහාය නායකයා හැටියට මේ හූණ රාජයාට පෙනී සිටිය හැකි විය. ඔහු නැගෙනහිර රෝම අධිරාජ II වැනි තියොඩෝසියස්ගෙන් ද බටහිර අධිරාජ II වැනි වැලන්ටිනියන්ගෙන් ද වාර්ෂික කප්පම් ලද්දේය.
ක්රි.ව. 441-450 කාලයේ දී නැගෙනහිර රෝම අධිරාජ්යය කිහිප වතාවක් ම ආක්රමණය කොට ගම්නියම්ගම් මහත් සංඛ්යාවක් සහ නගර හැත්තෑවක් විනාශ කිරීමෙන් ද දසදහස් ගණන් සිරකරුවන් තම වහලුන් බවට පත් කිරීමෙන් ද ඇටිලා විසින් කරන ලද බිහිසුණු විනාශයෙන් රෝම අධිරාජ්යයට අයත් බොහෝ ප්රදේශයන්ට ශතවර්ෂ ගණනක් යන තුරු හිස එසවිය නොහැකි විය. නැගෙනහිර රෝම අධිරාජ තියොඩෝසියස්ට ඇටිලා සමඟ සාමයකට එළඹිය හැකි වූයේ කප්පම් වශයෙන් ඔහු ගෙවමින් සිටි රන් ප්රමාණය වූ රාත්තල් 700 රා. 2,100 දක්වා වැඩි කිරීමෙනි. මේ කප්පම තියොඩෝසියස්ගේ ඇවෑමෙන් රජ වූ ඔහු පුත් මාෂියන් අධිරාජයා විසින් නවත්වන ලදි.
බටහිර රෝම අධිරාජ්යයේ වැලන්ටිනියන් අධිරාජයා ද මේ කාලය වන විට මාෂියන් අනුගමනය කරමින් දෝ ඇටිලාට ගෙවමින් තිබුණු කප්පම නතර කිරීම නිසා ඇටිලා ඔහුට විරුද්ධව යුද වැදුණේය. වැලන්ටිනියන්ගේ සේනා මෙහෙය වූ ඊටියස්, විසිගොත් තියොඩෝරික් රජුගේ ද තවත් ගෝත්ර කීපයකගේ ද ආධාර ලබා, ඇටිලාට මුහුණ පෑවේය. යුරෝපා ඉතිහාසයේ අතිබිහිසුණු සටන හැටියට ගැනෙන මේ යුද්ධයේ දී තියොඩෝරික් රජ මිය ගියේය. එහෙත් අවසානයේ දී ගොත් සේනාව හූණ සේනාවට පහර දීමට ඉදිරිපත් වූයෙන් ඇටිලා සටන නවත්වා සන්සුන් ලෙසින් පසුබැස රයින් ගඟ හරහා ආපසු ගියේය. ඊළඟ වර්ෂයේ දී ඔහු ඉතාලිය ආක්රමණය කොට ඇක්විලියා නම් නගරය මුළුමනින් වනසා මිලාන් හා පාවියා යන නගර අල්ලා ගත්තේය. රෝම අධිරාජ වැලන්ටිනියන්, I වැනි ලියෝ පාප්තුමා සාම දූතයකු ලෙස ඇටිලා වෙත යැවීම නිසා දෝ රෝමය බේරුණේය.
453 දී ඇටිලා ඉන්ඩිකේ නම් සුරූපී තරුණියක හා විවා වූ දින රාත්රියේ දී ලේනහරයක් පිපිරීමෙන් මිය ගියේය. ඔහුගේ මරණින් පසු පුත්රයන් අතර බෙදී ගිය හූණ අධිරාජ්යය ඉතා ඉක්මනින් ම බිඳ වැටිණ.
අකුරු සතර නොදත් නමුත් තීක්ෂ්ණ කපටි බුද්ධියකින් හෙබි රජකු වූ ඇටිලා ගැන නොයෙක් කථා ප්රවෘත්ති ට්යුටන් වර්ගයාගේ ජනකථාවන්හි එයි.
(සංස්කරණය: 1967)
