ඇපටයිට්

(Apatite). මෙය විශාල ලෙස ව්‍යාප්ත වූ ඛනිජයකි. ඇපටයිට්වල ප්‍රධාන රසායන ප්‍රභේද දෙකක් දක්නට ලැබේ. ඒවා නම් ප්ලුවෝර් ඇපටයිට් [Ca5 (PO4)3 F] සහ ක්ලෝර් ඇපටයිට් [Ca5 (P04)3 Cl] ය. සමහර ඇපටයිට්වල ක්ලෝරීන් සහ ප්ලුවොරීන් දෙක ම තිබේ. පොස්පේටයක් වශයෙන් ඇපටයිට්වල සැලකිය යුතු ආර්ථික වැදගත්කමක් ඇත. ඇපටයිට් හාරා ගනු ලබන්නේ පොහොර නිෂ්පාදනය පිණිසය. කෘත්‍රිම වශයෙනුත් ඇපටයිට් නිපදවා ගනිති.

බොහෝ විට ඇපටයිට් දිගින් අඩියක් පමණ වූ ලක්ෂණ ස්ඵටික ලෙස දක්නට ලැබේ. මේවා ප්‍රිස්මාකාර වූ ද තලාකාර (tabular) වූ ද ෂඩස්‍ර (hexagonal) ස්ඵටික මඬුල්ලක් වශයෙන් ස්ඵටිකීභවනය වේ. ඇපටයිට් ස්ඵටිකවල ඉතා විශාල වෙනස්වීම් පෙනේ. ස්ඵටික නිර්වර්ණ හා පාරදෘශ්‍ය (transparent) ද විය හැකිය. එසේ නැත හොත් සුදු පාට හා පාරාන්ධ (opaque) ද විය හැකිය. එහෙත් බොහෝ විට ඒවා කොළ පාට හෝ දුඹුරු පාට ද කලාතුරකින් දම්පාට, නිල්පාට හෝ කහ පාට ද විය හැකිය. ඇපටයිට්වල තද බව 4.5-5ය. එහි විශිෂ්ට ගුරුත්වය 3.17-3.23ය.

බොහෝ පාෂාණ වර්ගවල ඇපටයිට් විවිධාකාරයෙන් දක්නට ලැබේ. දකුණු නෝර්වේහි ආග්නේය පාෂාණවල කුඩා සුචිරූපී (acicular) ස්ඵටික වශයෙනුත් එංගලන්තයේ කෝන්වෝල්හි ග්රැනිට් පාෂාණවල නිල් පාටට හුරු කොළපාට ස්ඵටික වශයෙනුත් ඇපටයිට් දක්නට ලැබේ. නැගෙනහිර කැනඩාවේ ලොරෙන්ෂියන් කළුගල් ආශ්‍රිත හුනුගල්වල ඇපටයිට් ඇත. එක්සත් ජනපදයේ ද බ්‍රසීලයේ ද ඇපටයිට් තිබේ.

(සංස්කරණය: 1967)