ඉන්දූර්
ඉන්දියාවේ මධ්‍ය ප්‍රදේශ රාජ්‍යයේ පාලන කොටස් හතෙන් එකක් ද පැරණි රාජ්‍යයක් ද දිස්ත්‍රික්කයක් ද එහි ප්‍රධාන නගරය ද මෙනමින් හැඳින්වේ. මධ්‍ය ප්‍රදේශයේ ඉතා ම බටහිර පෙදෙස ඉන්දූර් පාලන කොටසය. මාන්ද්සෝර්, රාත්ලාම්, ඣබුවා, නැගෙනහිර නිමාර්, බටහිර නිමාර්, දේවාස්, ඉන්දූර්, ධාර් හා උජ්ජයිනී යන දිස්ත්‍රික්කයන්ගෙන් සැදි ඉන්දූර් පාලන කොට්ඨාසය වර්ග සැතපුම් 27,341ක් විශාලය. වින්ධ්‍ය හා සත්පුර කඳු ද නර්මදා නිම්නයෙන් කොටසක් ද චාම්බාල් නදියෙහි ඉහළ අතු ගංගා ආශ්‍රිත නිම්න ද මෙහි ප්‍රධාන භූමි ලක්ෂණයෝය. මෙහි කෘෂිකාර්මික කටයුතු දියුණුය. තිරිඟු, කපු හා උක් ප්‍රධාන වෙළඳ බෝගය. මැංගනීස්, හුනුගල්, ටැල්ක්, ඇස්බෙස්ටොස් හා ශල්ක නිධි ඉන්දූර් පාලන කොට්ඨාසයේ තැන්තැන්වල ඇත. නවීන කර්මාන්ත රාශියක් ද මෙම පෙදෙසෙහි වැඩී ඇත. අතීතයේ සිට ම පේශකර්මාන්තය දියුණුව පැවති මෙහි ඉන්දූර්, රාත්ලාම්, දේවාස්, උජ්ජයිනී හා මාන්ද්සෝර් දිස්ත්‍රික්කයන්හි මෙකල ද කපු, පට හා කෘත්‍රිම සේද කම්හල් කීපයක් ඇත. වානේ කර්මාන්තය, රසකැවිලි නිෂ්පාදනය, පිටි ඇඹරීම, සට්‍රෝ බෝඩ් නිපදවීම ආදි කර්මාන්ත ද මෙහි දියුණුය. ගෘහකර්මාන්ත වශයෙන් රෙදිපිළී විවීමත් ලී සෙල්ලම් බඩු හා පිත්තල බඩු සෑදීමත් එසේ ම දියුණුය. චන්ද්‍රකේශර්, ගෝපාල්පුර, කුණ්ඩනල්ලා හා චාම්බාල් මෙහි ප්‍රධාන ජල සම්පාදන ව්‍යාපාරය. ඉන්දූර් දිස්ත්‍රික්කයේ ඉන්දූර් විශ්වවිද්‍යාලය ද උජ්ජයිනී දිස්ත්‍රික්කයේ වික්‍රම විශ්වවිද්‍යාලය ද මෙහි ප්‍රධාන අධ්‍යාපන ආයතනය. ඉන්දූර් පාලන කොට්ඨාසයෙහි ජනගහනය (1961) 57,00,700ක් පමණ වේ. ඉන්දූර් රාජ්‍යය : 18 වැනි සියවසේ මුල්භාගයේ මධ්‍ය ඉන්දියාවේ බිහි වූ මරාඨ රාජ්‍යයන් අතුරෙන් එකක් ඉන්දූර් යනුවෙන් හැඳින්වේ. 1 වැනි බාජිරාවෝ පේෂ්වා යටතේ අශ්වාරෝහක හමුදාවේ නිලයක් දැරූ ගොපලු කුලකයකට අයත් මල්හාර් රාවෝ හෝල්කාර් (1728–1764) මෙම රාජ්‍යයේ ආරම්භකයා ලෙස හැඳින්වේ. එය ආරම්භ වූයේ බාජිරාවෝ පේෂ්වා විසින් තමනට කරන ලද සේවයට පඬුරු වශයෙන් මල්හාර් රාවෝට දෙන ලද ඉඩම් ප්‍රදානයකිනි. 1761 පානිපත් සටනින් මරාඨ මධ්‍ය ආණ්ඩුව පිරිහී යාමෙන් ඇති වූ අරාජක තත්වයෙන් ප්‍රයෝජන ගත් ඔහු අතිරේක ප්‍රදේශ කිහිපයක් ද තම ප්‍රදේශයට ඈඳාගත්තේය. 1766 දී ඔහු මිය යන විට ඉන්දූර් ස්වාධීන මරාඨ රාජ්‍යයක් බවට පත් වී තිබිණි. 19 වැනි සියවස අවසාන කාලයේ ඉන්දූර්හි බලයට පත් ජස්වන්ත් රාවෝ (1798–811) මරාඨ සංසදයේ අග්‍රස්ථානයක් හිමි කරගත් නායකයෙකි. තම ප්‍රදේශයට විරුද්ධ ව පැමිණි ඉංග්‍රීසි හමුදාවක් පරාජයට පත් කරන්නට ඔහු සමත් වුව ද ඉංග්‍රීසි ප්‍රදේශ ආක්‍රමණය කිරීමේ දී ඔහු 1808 දී ලේක් සාමි අතින් බලවත් පරාජයකට පත් විය. මෙයින් අනතුරුව ඇති වූ සම්මුතියෙන් ජස්වන්ත් රාවෝට තම රාජ්‍යයෙන් විශාල ප්‍රදේශයක් ඉංග්‍රීසීන්ට පවරා දීමට සිදු විය. 1818 දී බ්‍රිතාන්‍යයන් ඉන්දියාවේ පරමාධිපත්‍යයට පත් වූ විට මරාඨ සංසදය ඔවුන්ගේ ආරක්ෂාව යටතට පත් විය. ඉන්දූර් රාජ්‍යයට ද ප්‍රදේශ කිහිපයක් පවරා දීමට හා ඉංග්‍රීසීන් සමග උපකාරක මිත්‍රගිවිසුමකට බැඳීමට ද එයට සිදු විය. 1857 හමුදා කැරැල්ල සමයේ දී ඉන්දූර් රාජ්‍යයේ ද කැරලි ඇති විය. 1899 දී බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් පාලන තන්ත්‍රයේ වෙනස්කම් කිහිපයක් ඇති කළ අතර බ්‍රිතාන්‍ය රෙසිදන්තවරයෙක් ද එහි නවත්වන ලදි. මෙම සුළු වෙනස්කම් හැරෙන්නට ඉන්දියාවට නිදහස ලැබෙන තෙක් ඉන්දූර් බ්‍රිතාන්‍ය ඉන්දියාවේ මහාරාජ ප්‍රදේශයක් වශයෙන් පැවතිණි. 1948 ජූනි 16 වැනි දා එය මධ්‍ය ප්‍රදේශයේ කොටසක් බවට පත් විය. වත්මන් ඉන්දූර් දිස්ත්‍රික්කය වෙන් කොට ගන්නා ලද්දේ මෙම ඉන්දූර් රාජ්‍යයෙනි. ඉන්දූර් දිස්ත්‍රික්කය : වර්ග සැතපුම් 1,369ක් පමණ වේ. දේපාල්පූර්, ඉන්දූර්, මෝව් හා සවෙර් යන තහ්සීල් හතරකින් යුත් මෙහි ජනගහනය (1961) 7,53,775කි. ඉන්දූර් නගරය : යටකී දිස්ත්‍රික්කයේ මෙන් ම ඉන්දූර් පාලන කොට්ඨාසයෙහි ද අගනුවර වන ඉන්දූර් නගරය මුහුදු මට්ටමෙන් අඩි 1,830ක් ඉහළින් සරස්වතී ගඟබඩ පිහිටා ඇත. අතීතයේ සිට ම වැදගත් වෙළඳ මධ්‍යස්ථානයක් වූ මෙම නගරය දැනට කාර්මික නගරයක් වශයෙන් ද වැදගත්ය. උජ්ජයිනී හා චාන්ද්වා අතර දුම්රිය මාර්ගයේ ඉන්දූර් ඉතා වැදගත් දුම්රියපළකි. විශ්වවිද්‍යාලයක් ද ඇති මෙහි වූ රජමාළිගා, උද්‍යාන ආදිය නිසා අලංකාරය අතින් ද මෙනුවර උසස් තැනක් ගනී. ඉන්දූර් නගරයේ ජනගහනය (1961) 3,94,941 කි.
(සංස්කරණය: 1970)
[[ප්‍රවර්ගය:]]
[[ප්‍රවර්ගය:]]
